E-mail E-mail
Antropogeneza i archeologia na znakach pocztowych

Australopiteki

Australopiteki (Australopithecus – „południowa małpa”), to istoty człowiekowate, żyjące 4,2–1,3 mln lat temu, odkryte wyłącznie na obszarze Afryki. Cechowały się dość masywną budową ciała i dużymi zębami trzonowymi, lecz skróconymi już kłami. Były prawdopodobnie głównie lub wyłącznie roślinożerne, miały mózg o objętości 400–500 cm3 i były istotami dwunożnymi, o czym świadczą cechy budowy miednicy, kości udowych i stóp.

Za najstarszego przedstawiciela australopiteków uważa się Australopithecus anamensis, datowanego na ok. 4,17–3,9 mln lat temu, którego szczątki odkryto na obszarze Kenii oraz Etiopii. Był on bardziej hominidopodobny niż ardipitek, z bardziej ludzkimi cechami czaszki. Australopithecus afarensis sprzed ok. 3,8–3,0 mln lat, odkryty po raz pierwszy w 1974 w rejonie Afar (Etiopia), był niewysoki (ok. 120 cm wzrostu), cechowała go drobniejsza budowa i uzębienie wskazujące na wszystkożerność. Miał krótkie nogi i długie ramiona, ale z całą pewnością mógł poruszać się w pozycji wyprostowanej. Wiek Australopithecus africanus z Taung (1924) i jaskini Sterkfontein (1936) w Republice Południowej Afryki, szacowany jest na 3,6–2,3 mln lat temu.

Młodszymi są tzw. „masywne” australopiteki — Australopithecus aethiopicus (2,6–2,5 mln lat), Australopithecus boisei (2,3–1,3 mln lat) i Australopithecus robustus (2–1,65 mln lat temu) o masywnej budowie i charakterystycznych, silnie rozwiniętych zębach trzonowych, cechujących istoty roślinożerne.

Liczba nowych znalezisk stale rośnie. W 1995 roku na stanowisku Bahr-el-Ghazal w Czadzie (2500 km na zachód od innych znanych stanowisk!) odkryto szczątki australopiteka nazwane Australopithecus bahrelghazali, datowane na okres 3,5–3,0 mln lat temu. W 1997 roku znaleziono w Bouri w Etiopii fragmenty czaszki kolejnego gatunku Australopithecus garhi (od „niespodzianka” w języku Afar), którego wiek określono na 2,5 mln lat. Czaszka ta według odkrywców wykazuje cechy pośrednie między A. afarensis a Homo habilis, choć mózgoczaszka jest małych rozmiarów. Towarzyszące tym kościom znaleziska sugerują, że gatunek ten był już systematycznym mięsożercą i wytwórcą narzędzi otoczakowych, co potwierdzają także dane uzyskane na innych stanowiskach, jak np. Gona w Etiopii (2,6 mln lat temu), czy Lokalalei w Kenii (2,34 mln lat temu).


Australopithecus anamensis

Znaczek: Kambodża 2254
Kambodża, Mi 2254
(25.10.2001)
Za najstarszego przedstawiciela australopiteków uważa się Australopithecus anamensis (od anam – „jezioro” w języku turkana), datowanego na ok. 4,17–3,9 mln lat temu, którego szczątki (fragmenty żuchwy, dolnej części twarzoczaszki i kości piszczelowej) odkryli w 1995 roku Meave Leakey, Alan Walker i Bryan Patterson w Kanapoi (prace na tym stanowisku prowadzono już od 1965 roku) i Allia Bay nad jeziorem Turkana (dawniej Rudolfa), na granicy Kenii i Etiopii.
Australopithecus anamensis był bardziej hominidopodobny niż ardipitek. Pod wieloma względami przypomina A. afarensis. Towarzyszące temu znalezisku kopalne szczątki organiczne wskazywały na leśny tryb życia tego australopiteka.

Australopithecus afarensis

Znaczek: Etiopia 1239
Etiopia, Mi 1239
(4.07.1986)
Znaczek: Palau 1632
Palau, Mi 1632
(15.03.2000)
Kasownik: Genève, 1.08.1988)
Genève, Szwajcaria
(1.08.1988)
Znaczek: Etiopia 1918
Etiopia, Mi 1918
(20.08.2013)
Pierwszy w miarę kompletny (zachowało się 47 z 207 kości, tj. 40%) szkielet jednego z najstarszych gatunków australopiteka: Australopithecus afarensis. Nazwa ta została utworzona od miejsca odkrycia, czyli zapadliska tektonicznego Afar (zwanego też Kotliną Danakilską), do którego doszło w dolnych warstwach formacji geologicznej Hadar — lokalizację stanowiska na tle granic Etiopii pokazuje znaczek tego kraju z 1986 roku. Szkielet ten datowany jest metodą potas-argon 40 (40K-40Ar) na ok. 3,18 mln lat temu.
Należał on do kobiety (oficjalnie szkielet oznaczono numerem katalogowym AL 288-1, ale powszechnie jest znany pod imieniem Lucy, ponieważ w obozie odkrywców przebojem była wtedy piosenka Beatlesów „Lucy in the sky with diamonds”).

Znaczek: Czad 2624
Czad, Mi 2624
(5.12.2012)
Odkryty 24 listopada 1974 roku przez Donalda C. Johansona, Maurice'a Taieba, Yvesa Coppensa i Tima White'a, a opublikowany cztery lata później przez D. Johansona i Tima White'a szkielet „Lucy” wykazuje mieszaninę cech małpich i ludzkich: stosunkowo długie ramiona, krótkie nogi, piramidalnie ukształtowana klatka piersiowa jak u małp człekokształtnych, wygięte paliczki kości dłoni mogły służyć jako zaczepienie dla ciała zwieszonego z gałęzi. Za to stosunkowo krótsze i szersze kości biodrowe są jak u współczesnych ludzi.
„Lucy” — „pramatka ludzkości”, jak ją nazwała prasa — liczyła sobie za życia ok. 110–120 cm wzrostu i ważyła jakieś 28 kg. Zmarła (utopiła się?) między 25 a 30 rokiem życia. Dziś spoczywa w gablocie Laboratorium Paleoantropologicznego w Muzeum Narodowym Etiopii w Addis Abebie, 150 km od miejsca, w którym została znaleziona.
Znaczek: Korea Północna 5016
Korea Północna, Mi 5016
(13.04.2006)
Znaczek: Uzbekistan 445
Uzbekistan,
Mi 445
(10.05.2002)
Znaczek: Kambodża 2255
Kambodża, Mi 2255
(25.10.2001)
Znaczek: Kuba 5107
Kuba, Mi 5107
(15.08.2008)
Znaczek: Togo 4964
Togo, Mi 4964
(3.06.2013)
Znaczek: Mozambik 4473
Mozambik, Mi 4473
(30.04.2011)
Dalsze szczątki Australopithecus afarensis znaleziono w Belohdelie, Sibilot Hill, Maka i Laetoli w Tanzanii. Na tym ostatnim stanowisku zachowało się 69 odcisków stóp (datowanych na ok. 3,7–3,5 mln lat temu), odkrytych wiosną 1978 roku przez Mary Leakey i Tima White'a w skamieniałym, wilgotnym popiele pochodzącym z erupcji pobliskiego wulkanu.
Na znaczku Korei — trzy etapy rekonstrukcji wyglądu „Lucy” (kości czaszki, pokrycie mięśniami i wraz ze skórą), najbardziej znanego przedstawiciela A. afarensis.
A. afarensis (3,9–2,96 mln lat temu) to niewielki, gracylny przedstawiciel australopiteków. Cechował go płaski nos, cofnięta bródka, małpia twarz, mały mózg pojemnością zbliżony do szympansa — ok. 400 cm3 (dla porównania: mózg szympansa waży ok. 350–400 gramów, a człowieka współczesnego przeciętnie 1300–1400 gramów) i ludzkie zęby. Nogi miał krótsze od człowieka, a kończyny górne były wciąż długie, barki bardziej ruchome, a palce wydłużone i zakrzywione. Składa się to na obraz istoty, która była dwunożna, ale porusza się na dwóch nogach trochę inaczej niż my, a poza tym mogła wciąż sporo czasu spędzać w koronach drzew.
A. afarensis posiadał też znamiona, które uważane są za nietypowe dla ludzi. W szczególności silny dymorfizm płciowy, czyli różnice w wielkości ciała między osobnikami męskimi (osiągającymi średnio 150 cm wzrostu i 65 kg wagi) i żeńskimi (niecałe 100 cm wzrostu i 30 kg wagi), co sugeruje niemonogamiczną strukturę społeczną, w której samce osiągają duże rozmiary, by konkurować o dostęp do haremu samic. Brak jest dowodów na wykonywanie narzędzi.
Wiosną 1978 roku Mary Leakey i Tim White odkryli na stanowisku Laetoli w Tanzanii 69 odcisków stóp trójki hominidów, dobrze zachowanych w skamieniałym wilgotnym popiele pochodzącym z erupcji pobliskiego wulkanu Sadiman, datowanych na 3,7–3,5 mln lat. Ze śladów wynika, że stopy istot, które je pozostawiły nie różniły się prawie niczym od naszych. Pozostawili je najprawdopodobniej przedstawiciele A. afarensis — w momencie odkrycia nie był znany żaden inny gatunek hominidów żyjących w tamtym czasie, a fragmenty kości A. afarensis odkryte na tym samym stanowisku, potwierdzały to przypuszczenie. M. Leakey uznała to za największe odkrycie swego życia.

Australopithecus bahrelghazali

Blok: Czad 1837 z bloku 290
Blok: Czad 1837 w bloku 290
Czad, Mi 1837 w bl. 290
(11.12.1998)
Żuchwa Australopithecus bahrelghazali (KT12/H1), tzw. Abla (ok. 3,5–3,0 mln lat), odkryta przez Michela Bruneta (z Mission Paleoanthropologique Franco-Tchadienne) w styczniu 1994 roku (opublikowana w 1995 r.) w rejonie Toros-Menalla, na stanowisku Koro Toro w starym korycie rzeki Bahr-el-Ghazal (Czad), a więc 2500 km na zachód od innych znanych stanowisk! Był to pierwszy hominid odkryty na zachód od Afrykańskiego Rowu Tektonicznego.
Jego obecność na tym terenie świadczy o szerokim rozprzestrzenieniu geograficznym australopiteków, natomiast samo wyróżnienie nowego gatunku jest dość kontrowersyjne. Być może należałoby mówić jedynie o regionalnym wariancie Australopithecus afarensis.
Na marginesie bloku pokazano rodzinę australopiteków oprawiających antylopę, zapewne padłą, albo zabitą przez drapieżnika.

Australopithecus africanus

Blok: Mozambik 4473 w bloku 433
Mozambik, Mi 4473 w bloku 433
(30.04.2011)
Znaczek: Mozambik 4469
Mozambik, Mi 4469
(30.04.2011)
Znaczek: Kambodża 2256
Kambodża, Mi 2256
(25.10.2001)
Znaczek: Kuba 5108
Kuba, Mi 5108
(15.08.2008)
Znaczek: Komory 2723
Komory, Mi 2723
(14.12.2009)
Australopithecus africanus (ok. 3,6/2,9–2,3 mln lat temu) to jeden z tzw. „gracylnych” gatunków australopiteka, przypuszczalnie przodek Homo habilis. Był drobnej budowy, a jego uzębienie wskazuje na wszystkożerność. Pojemność jego mózgu wynosiła około 420–500 cm3. Uważany jest za formę swoistą dla Afryki Południowej. Różni się od wczesnych australopiteków wschodnioafrykańskich większymi zębami policzkowymi, poza tym jednak nawiązuje do A. afarensis dość prognatyczną twarzoczaszką i małą, cienkościenną mózgoczaszką.
U Australopithecus africanus różnice wielkości ciała między samcami i samicami były mniejsze niż u A. afarensis. Dalszej redukcji uległy kły. A. africanus poruszał się w postawie wyprostowanej, a w jego mieszanej diecie przeważało pożywienie roślinne, choć być może niekiedy zjadał trochę mięsa (głównie padliny), podobnie jak u dzisiejszych szympansów, które okazjonalnie zabijają i zjadają zabłąkane małpy. Czas spędzał w grupach, w których nie powstawały trwałe pary.
Kasownik: Taung, 10.11.2006
Taung, RPA
(10.11.2006)
Znaczek: Palau 1640
Palau, Mi 1640
(15.03.2000)
Znaczek: RPA 1139
RPA, Mi 1139
(28.06.1998)
Znaczek: Kuba 1281
Kuba, Mi 1281
(31.03.1967)
Znaczek: Kuba 4065
Kuba, Mi 4065
(30.10.1997)
Kasownik: Taung, 4.02.1985
Taung, RPA
(4.02.1985)
W listopadzie 1924 roku, podczas eksploatacji kamieniołomu wapienia Buxton Quarries koło Taung (Greater Taung Local Municipality, Dr Ruth Segomotsi Mompati District Municipality, prow. Północno-Zachodnia, RPA), M. de Bruyn znalazł interesującą skamieniałość (już wcześniej wydobywano tu szczątki kopalnych pawianów). R. B. Young, profesor Uniwersytetu Witwatersrand w Johannesburgu, przekazał fragmenty skały Raymondowi Dartowi, świeżo mianowanemu profesorem anatomii na tym uniwersytecie (stąd czaszka ta znajduje się do dzisiaj w zbiorach Wydziału Anatomii tego uniwersytetu). Dart spędził miesiąc na wydobyciu skamieniałości z kamienia, ale udało mu się wypreparować kompletną twarzoczaszkę z żuchwą, zębami i mózgoczaszką (jej wiek określono później na ok. 2,8 mln lat).
Zbiory: Anatomy Department, University of the Witwatersrand, Johannesburg (RPA).

Nazwy Australopithecus africanus użył po raz pierwszy Raymond Dart w artykułach opublikowanych 3 lutego 1925 roku w wychodzącej w Johannesburgu gazecie „The Star” oraz 7 lutego tego roku w londyńskim czasopiśmie naukowym „Nature”, gdzie poinformował o swoim odkryciu. Dart stwierdził, że czaszka o pojemności ok. 400 cm3, należała do dziecka (tzw. dziecko z Taung), w wieku 3–6 lat, bo posiadała jeszcze uzębienie mleczne i wyrzynające się pierwsze stałe trzonowce. Obecnie uważa się, że dziecko to padło ofiarą orła, który porwał jego głowę do swego gniazda.
Na obu znaczkach Kuby pokazana jest też gromada osobników Australopithecus africanus, przedstawiona według obrazu Zdeňka Buriana (1905–1981)
Znaczek: RPA 827
RPA, Mi 827
(9.10.1991)
Znaczek: RPA 1280
RPA, Mi 1280
(22.09.2000)
Znaczek: RPA 1737
RPA, Mi 1737
(20.11.2006)
Znaczek: Palau 1628
Palau, Mi 1628
(15.03.2000)
Pierwsza kompletna czaszka (Sts 5, ok. 2,8–2,6 mln lat) Australopithecus africanus, odkryta przez kuratora Muzeum Transwalskiego Roberta Brooma i jego asystenta Johna T. Robinsona 18 kwietnia 1947 roku, w kamieniołomie wapienia koło Sterkfontein (COHWHS), niedaleko Krugersdorpu (ok. 30 km na płn.-zach. od Johannesburga).
Początkowo R. Broom zaliczył tę czaszkę o pojemności 485 cm3 do wyróżnionego przez siebie gatunku Plesianthropus transvaalensis (Plesianthropus, tj. „niemal człowiek”), stąd czaszka ta znana jest też pod nazwą Mrs Ples (z powodu różnicy w wielkości między nią, a czaszką odkrytą już w 1936 r., Broom wywnioskował, że może to być czaszka kobiety). Dopiero J. Robinson uznał Plesianthropus transvaalensis za synonim Australopithecus africanus.
W Sterkfontein odkryto już szczątki ponad 600 osobników A. africanus, gatunku występującego wyłącznie w Afryce Południowej. Kości australopiteków wystąpiły w jednej warstwie ze szczątkami tygrysa szablozębnego. Prawdopodobnie zostały tam zawleczone przez różne drapieżniki.
W przypadku znaczka Palau identyfikacja z czaszką Sts 5 nie jest pewna — prawdopodobnie pokazano ją tu w lustrzanym odbiciu, a rysunek nie jest zbyt dokładny. W dodatku czaszkę zaprezentowano na tle mapy Europy Środkowej, choć wszystkie znaleziska australopiteków pochodzą wyłącznie z Afryki, a zamiast „Australopithecine” powinno być „Australopithecinae”! Ta seria znaczków Palau roi się od podobnych błędów.
Nie ustrzegł się pomyłki także projektant znaczka RPA z 1991 roku. Choć napis na znaczku wyraźnie sugeruje, że przedstawiona na nim czaszka to Mrs Ples, to jednak w rzeczywistości jest to raczej jakaś wcześniejsza rekonstrukcja czaszki australopiteka, a nie Sts 5.

Australopithecus sediba

Znaczek: Republika Południowej Afryki 2427
Republika Południowej Afryki, Mi 2427
(26.08.2016)
Czaszka młodocianego osobnika Australopithecus sediba (ok. 1,977 mln lat temu), należąca do okazu MH 1 zwanego Karabo, znaleziona w Chamber of Stars w jaskini Malapa, jednej z jaskiń kompleksu Sterkfontein („Silne źródło”). Słowo „sediba” oznacza w języku sotho „źródło”, co zapewne jest nawiązaniem do miejsca odkrycia.
Czaszka ta, o pojemności ok. 420 cm3, została odkryta, wraz ze szczątkami dorosłego mężczyzny, kobiety i trzech niemowląt, w 2008 roku przez Lee Bergera z uniwersytetu Witwatersrand w Johannesburgu.
A. sediba to bardzo prawdopodobny kandydat na przodka wszystkich przedstawicieli rodzaju Homo. Znalezione szkielety mają co prawda wiele cech charakterystycznych dla australopiteków, ale nie brak też cech występujących u wczesnych Homo. A. sediba miał około 1,3 m wzrostu i długie ręce. Te cechy są bliższe australopitekom niż ludziom. Z drugiej strony A. sediba miał zęby mniejsze od australopiteków, mniej wystające kości policzkowe, dłuższe nogi, mocniej wykształcony nos, a także miednicę podobną do Homo erectus.

Australopithecus (Paranthropus) aethiopicus

Znaczek: Palau 1637
Palau, Mi 1637
(15.03.2000)
Tzw. czarna czaszka (nr kat. KNM-WT 17000) należąca do Australopithecus (Paranthropus) aethiopicus, odkryta 29 sierpnia 1985 roku przez Alana C. Walkera i Richarda Leakey'a w plioceńskich warstwach w Lomekwi, na zachodnim brzegu jeziora Turkana (dawniej Rudolfa) w Kenii.
Australopithecus aethiopicus to wczesny australopitek „masywny” występujący w Afryce Wschodniej. „Czarna czaszka” jest najstarszym (ok. 2,5–2,5 mln lat) znaleziskiem australopiteków masywnych, a jednocześnie ma z nich najmniejszy mózg (410 cm3). Jest za to obdarzona największym grzebieniem kostnym biegnącym wzdłuż szczytu czaszki, tzw. grzebieniem strzałkowym, którego obecność świadczy o potężnie rozrośniętych mięśniach obsługujących aparat żucia. Gatunek ten posiada również największe zęby trzonowe.
Uwaga: na znaczku jest błędna nazwa taksonu — zamiast „Australopithecus aethiopicus” jest „Australopithecine ethopis”

Australopithecus (Paranthropus) boisei

Znaczek: Togo 4963
Togo, Mi 4963
(3.06.2013)
Znaczek: Togo 4965
Togo, Mi 4965
(3.06.2013)
Znaczek: Gujana 4171
Gujana, Mi 4171
(26.07.1993)
Arkusik: Kongo 1703-1708
Kongo (Brazzaville), Mi 1703–1708
(17.07.2000)
Blok: Togo 4965 w bloku 811
Togo, Mi 4965 w bl. 811
(3.06.2013)
Znaczek_2: Gwinea Bissau 5981
Gwinea Bissau, Mi 5981
(25.05.2012)
Znaczek: Tanzania 14
Tanzania, Mi 14
(9.12.1965)
Na znaczku Tanzanii oprócz czaszki OH 5 pokazane są także badania wykopaliskowe na terenie wąwozu Olduvai, położonego przy granicy parku narodowego Serengeti (prowincja Arusha, płn.-zach. Tanzania). Znajdują się tam jedne z najsłynniejszych stanowisk archeologicznych i antropologicznych. W 1931 roku badania w tym miejscu podjął L. Leakey. W 1959 roku Louis i Mary Leakey'owie odnaleźli szczątki wczesnych hominidów, m.in. australopiteków, Homo habilis i Homo erectus oraz prymitywne narzędzia z krzemienia i lawy. Podobne wytwory, określane mianem kultury olduwajskiej, znaleziono też na innych stanowiskach afrykańskich.
Słynna czaszka OH 5 (na dwóch znaczkach przedstawiona wraz ze zrekonstruowaną żuchwą), zwana ze względu na wielkie rozmiary zębów i szczęki „Dziadkiem do orzechów”, zaliczana do gatunku Australopithecus boisei (alternatywnie Paranthropus boisei). Została ona odkryta w 1959 roku przez Mary i Louisa Leakey'ów w wąwozie Olduvai i stała się podstawą wydzielenia nowego gatunku, nazwanego Zinjanthropus (od słowa „zindż”, tj. „czarny”, jak Arabowie nazywali wschodnie wybrzeże Afryki, od koloru skóry tamtejszych mieszkańców), stąd inne potoczne określenie tej czaszki — „Zinj”. Znalezisko to datowane jest metodą potasowo-argonową na ok. 1,75 mln lat temu.
Z lewej: Louis (na znaczku błędnie Lewis) Leakey (1903–1972) mierzący czaszkę OH 5, a obok czaszka szympansa.
Ponadto na tym znaczku ukazano rekonstrukcję wyglądu neandertalczyka sporządzoną przez Hermanna Schaaffhausena.
Znaczek: Kambodża 2258
Kambodża, Mi 2258
(25.10.2001)
Znaczek: Uzbekistan 446
Uzbekistan, Mi 446
(10.05.2002)
Znaczek: Wielka Brytania 909
Wielka Brytania, Mi 909
(10.02.1982)
Na znaczku Wielkiej Brytanii, na lewo od podobizny Karola Darwina, pokazano czaszkę A. boisei, a po prawej czaszkę Homo heidelbergensis z Broken Hill vel Kabwe.
Australopithecus boisei to zbliżony do A. robustus australopitek masywny, często nawet opisywany jako „hipermasywny”, występujący w Afryce Wschodniej (Etiopia, Tanzania i Kenia), cechujący się czaszką o pojemności ok. 500–550 cm3. Obecnie gatunek ten znany jest już z wielu stanowisk. Najstarsze znalezisko pochodzi znad rzeki Omo w Etiopii (L 74a-21 — 2,3 mln lat), najmłodsze z Olduvai (OH 3 i OH 38 — 1,2 mln lat). Inne znane stanowisko to Koobi Fora (Kenia).
Kompletna czaszka (nr KNM-ER 406) Australopithecus boisei, znaleziona w Koobi Fora nad jeziorem Turkana (dawniej Rudolfa) w Kenii przez Richarda Leakey'a i H. Mutua latem 1969 roku. Czaszka ta (datowana na ok. 1,7 mln lat temu) należała do dorosłego osobnika płci męskiej, a jej pojemność wynosi 510 cm3.
Kenia, Mi 210
(19.01.1982)
Znaczek: Etopia 912
Etiopia, Mi 912
(15.03.1977)
Żuchwa Australopithecus boisei (dawniej A. robustus) znad rzeki Omo (L 7a-125) oraz rysunkowa rekonstrukcja czaszki tego australopiteka.
A. boisei to australopitek masywny, często nawet opisywany jako „hipermasywny” („hyperrobust”), występujący w Afryce Wschodniej (Etiopia, Tanzania i Kenia), zbliżony do A. robustus. Objętość mózgu ok. 500–550 cm2. Obecnie znany jest już z wielu stanowisk wschodnioafrykańskich. Najstarsze znalezisko pochodzi z Omo w Etiopii (L 74a-21 — 2,3 mln lat), najmłodsze z Olduvai (OH 3 i OH 38 — 1,2 mln lat). Innym znanym stanowiskiem, na którym znaleziono szczątki tego australopiteka, jest Koobi Fora.
Znaczek: Etopia 250
Etiopia, Mi 250
(23.08.1947)
Omo – jedna z największych rzek w Etiopii (760 km długości). Rozpoczyna swój bieg na Wyżynie Abisyńskiej i kończy u zbiegu granic z Kenią i Sudanem, wpadając do jeziora Turkana. W jej biegu znajdują się wodospady Kokobi oraz liczne inne progi wodne. Basen rzeki Omo jest niezwykle ważny ze względów antropologiczno-archeologicznych, jak i geologicznych. W jej dolinie (wpisanej na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury i Przyrody UNESCO) znaleziono skamieniałe szczątki kopalnych hominidów, a także świadectwa ich kultury materialnej, przede wszystkim narzędzia otoczakowe.
Pod tym względem najbardziej interesująca jest seria osadów (tzw. formacja Omo-Szungura) jeziornych i deltaicznych o miąższości ok. 1000 m, przedzielonych wkładkami wulkanicznymi, położona w dolnym biegu Omo, w rejonach pogranicznych Etiopii i Sudanu. Osady te datuje się na okres od 3 do 1 mln lat temu. Z licznych stanowisk w delcie Omo zebrano ponad 400 fragmentów szczątków kostnych zaliczonych do gatunków A. robustus i Homo habilis. W wielu punktach odkryto ślady kultury oldowajskiej, datowane na 2,2–1,8 mln lat temu.
Dolny odcinek rzeki Omo był dokładnie badany przez misje amerykańskie i francuskie w latach 70. XX w. W delcie Omo do najstarszych stanowisk należy badane przez Jeana Chavaillona stanowisko Omo 84, pokryte wulkanicznym tufem (poziom F) datowanym na ok. 2,34 mln lat. Na stanowisku tym natknięto się na prawie tysiąc artefaktów krzemiennych zachowanych in situ, a wśród nich na drobne choppery wykonane z otoczaków kwarcu i bardzo liczne odłupki. Pomiędzy poziomami tufu wulkanicznego F i G (datowanymi na 2,34 i 1,93 mln lat) odkryto wiele innych stanowisk (np. Omo 57, Omo 123, FtJi 1, FtJi 2).
Wyjątkowe miejsce wśród stanowisk paleolitycznych odkrytych przez Chavaillona zajmuje Omo 71, zalegające bezpośrednio na kopalnej plaży jeziora Turkana, powyżej tufu datowanego na 2,12 mln lat, gdzie w sąsiedztwie skupiska kości hipopotama, słonia i żyrafy odkryto pojedyncze artefakty kamienne, m.in. dwustronne narzędzie otoczakowe. Stanowisko to można więc uznać za krótkotrwałe obozowisko, gdzie dokonywano ćwiartowania znalezionych w sąsiedztwie szczątków zwierząt padłych, lub upolowanych przez drapieżniki. W obrębie sezonowego koryta rzeki Omo odkryto obozowisko założone na powierzchni częściowo wyścielonej liśćmi fikusa, a znajdujące się w nim wyroby kamienne (ok. 140) i kości należące do 10 gatunków kręgowców, głównie z rodziny krętorogich, żyraf i dzikich świń, skupiały się na powierzchni w kształcie koła o średnicy ok. 12 m. Kości te świadczą, że do obozowiska przynoszono partie tuszy zwierząt najbardziej przydatnych do konsumpcji.

Australopithecus (Paranthropus) robustus

Znaczek: Kuba 3898
Kuba, Mi 3898
(30.01.1996)
Znaczek: RPA 1736
RPA, Mi 1736
(20.11.2006)
Znaczek: Kuba 5109
Kuba, Mi 5109
(15.08.2008)
Czaszka DNH 7 Australopithecus robustus (synonimicznie Paranthropus robustus, dosłownie „równoległy człowiek masywny”), znaleziona przez geologa André W. Keysera w Drimolen, w COHWHS (Cradle of Humankind World Heritage Site) oraz różne rekonstrukcje wyglądu tego gatunku australopiteka.
W wyniku rozpoczętych w 1994 roku w COHWHS badań wykopaliskowych odnaleziono szczątki kilkudziesięciu hominidów, m.in. czaszkę DNH 7 należącą do samicy (nazwanej Eurydyką) i żuchwę DNH 8 samca (nazwanego Orfeuszem). Stanowisko datowane jest na ok. 2–1,5 mln lat temu.
Pierwsze szczątki Australopithecus robustus zostały znalezione w Kromdraai przez ucznia Gerta Terblanche. Od niego skamieniałości kupił za kilka szylingów Robert Broom, a Gert pokazał mu miejsce odkrycia. Australopithecus robustus żył ok. 2,2–1,2 mln lat temu i był rówieśnikiem pierwszych przedstawicieli rodzaju Homo. W rejonie COHWHS znaleziono szczątki ponad 200 osobników tego występującego wyłącznie w Afryce Południowej gatunku.
Więcej na temat odkrycia w Drimolen znaleźć można w National Geographic Polska, nr 5 z maja 2000 r., s. 68–75.