Życie w paleolicie
Na wielu znaczkach przedstawiono naszych przodków podczas wykonywania codziennych czynności, takich jak polowanie, rozpalanie ognia, wykonywanie narzędzi krzemiennych i innych.
Choppy — ubrany w zwierzęcą skórę i uzbrojony w maczugę człowiek z epoki kamienia — typowe popularne wyobrażenie „jaskiniowca” (to maskotka XIII Międzynarodowego Kongresu Nauk Pra- i Protohistorycznych, jaki odbył się w 1996 roku w Forlí), jednak prawdziwe życie nie polegało na bieganiu i radosnym wymachiwaniu taką maczugą.
Włochy, Mi 2458
(9.09.1996)
Niuafo'ou, Mi 303–304
(5.09.1996)
Różne sceny z życia w okresie paleolitu: wykonywanie malowideł jaskiniowych, obrabianie narzędzi krzemiennych za pomocą tłuczka z poroża, osada nawodna wzniesiona na palach wbitych w dno zbiornika wodnego (tzw. osada palafitowa), rozpalanie ognia oraz zwierzęta z epoki:
mamut,
tygrys szablozębny i łoś. Na drugim znaczku przedstawienia ze starożytności.
Na tle skalnej ściany z malowidłem przedstawiającym
bizona (po lewej) ukazano różne sceny z życia w starszej epoce kamienia: łucznika strzelającego z łuku, rozpalanie ognia, oprawianie królika krzemiennym nożem i polowanie na niedźwiedzia.
Tonga, Mi 1429
(5.09.1996)
Opanowanie umiejętności rozpalania ognia — to chyba najważniejszy wynalazek w dziejach ludzkości (w prawym górnym narożniku tego arkusika).
Bośnia i Hercegowina – Republika Serbska, Mi 151
(22.11.1999)
Homo erectus pekinensis palący ogień.
W czasie długotrwałych badań wykopaliskowych prowadzonych w rejonie
Zhoukoudian (Czukutien) głównie do roku 1937, odkryto szczątki co najmniej 40 osobników
Sinanthropus pekinensis (485–400 tys. lat temu) oraz pozostałości ogromnych palenisk — sinantrop umiał więc stosować ogień, ale zapewne nie umiał go rozpalać, dlatego też nie dopuszczał do jego wygaśnięcia, dokładając bez przerwy drewno.
Kuba, Mi 1283
(31.03.1967)
Na górnym marginesie 20-znaczkowego arkusika wyemitowanego przez Mongolię pokazano panoramę dziejów ludzkości od zwierzęcych przodków aż po współczesność.
Na pokazanym tu lewym górnym narożniku tego arkusika widzimy m.in. ewolucję człowieka, narzędzia krzemienne (rdzenie i wióry), budowle mieszkalne w typie szałasu lub tipi oraz malowidła jaskiniowe i ryty naskalne.
Mongolia, Mi 3380–3399
(30.12.2001)
W gronie rodziny
Gromada australopiteków przetrząsająca teren w poszukiwaniu żywności (przedstawienie według obrazu Zdeňka Buriana), wykorzystująca przy tym najprostsze z możliwych narzędzia — kije i patyki, a więc podobne do stosowanych przez współczesne szympanse. U dołu znaczka część twarzowa czaszki młodego osobnika, jeszcze z uzębieniem mlecznym,
Australopithecus africanus (ok. 2,8 mln lat temu), tzw.
dziecka z Taung, znaleziona przez
Raymonda Darta w 1924 roku.
Kuba, Mi 1281
(31.03.1967)
Rodzina osobników
Australopithecus podczas wędrówki przez dżunglę.
Australopiteki były to głównie roślinożerne dwunożne istoty człowiekowate o mózgu do 500 cm
3, żyjące (5–2 mln lat temu) na obszarze Afryki na południe od Sahary. Gatunki:
A. ramidus (najstarszy, 5–4 mln lat temu),
A. afarensis (4–3 mln lat),
A. africanus (3,5–2,5 mln lat),
A. aethiopicus,
A. robustus i
A. boisei (2,5–1,3 mln lat temu).
Palau, Mi 1627
(15.03.2000)
Dwaj
Homo habilis rozbijający kości w celu wydobycia szpiku oraz żuchwa
Homo habilis (dawniej Pre-Zinjanthropus)
OH 7 „Jonny's child” (1,8 mln lat), z wąwozu Olduvai w Tanzanii, znaleziona przez Jonathana Leakey'a w 1960 r.
Kuba, Mi 1280
(31.03.1967)
Gwinea Bissau, Mi 6856
(3.06.2013)
Indonezja, Mi 3146
(31.08.2014)
Gwinea Bissau, Mi 7815
(25.03.2015)
Troje osobników
Homo erectus zajętych wytwarzaniem narzędzi z krzemienia i kości — wizerunek na podstawie dioramy z Muzeum Narodowego w Dżakarcie, przedstawiającej rodzinę
H. erectus z Sangiran.
Na znaczku Gwinei Bissau projektant umieścił dodatkowo czaszkę — prawdopodobnie jest to czaszka neandertalczyka La Ferrassie 1, odkryta w schronisku skalnym o tej samej nazwie, położonym w dolinie Vézère w Savignac-de-Miremont (dep. Dordogne, reg. Akwitania), 17 września 1909 roku przez Louisa Capitana i Denisa Peyrony’ego. Czaszka ta (ok. 1600 cm³), należąca do najbardziej kompletnego szkieletu neandertalczyka (ok. 74–68 tys. lat temu), jaki został kiedykolwiek znaleziony (m.in. świetnie zachowane kości stóp), posiada wiele cech klasycznie neandertalskich, jak niskie i pochylone czoło oraz duży otwór nosowy. Dobrze zachowane są zęby z mocno zużytymi siekaczami, co sugeruje, że były używane do przytrzymywania. Szkielet należał do ok. 45-letniego mężczyzny, o wadze szacowanej na ok. 85 kg.
Palau, Mi 1635
(15.03.2000)
Gwinea Bissau, Mi 6857
w bl. 1204
(3.06.2013)
Rodzina ludzi Homo erectus oraz dwaj osobnicy tego samego gatunku piekący mięso nad ogniskiem.
Para osobników
Australopithecus afarensis idąca przez sawannę i pozostawiająca ślady swoich stóp w popiele wulkanicznym koło
Laetoli, ok. 40–50 km na południe od wąwozu Olduwai (Rezerwat Ngorongoro, płn. Tanzania)
Gwinea Bissau, Mi 3153
(15.07.2005)
Rodzina neandertalczyków rozdzielająca mięso jakiegoś dużego zwierzęcia.
Wyspy Świętego Tomasza i Książęca, Mi 2977
(2.02.2007)
Niuafo'ou, Mi 152
(1.08.1989)
oraz 255
(14.09.1993)
Rodzina praludzi przy ognisku podczas przyrządzania posiłku i czaszka ...?
Niuafo'ou, Mi 167
(17.11.1989)
oraz wzór i czarnodruk tego znaczka
Zajęcia przydomowe
Neandertalczycy (
Homo neanderthalensis) palący ognisko i utwardzający w ogniu groty drewnianych oszczepów.
Gwinea, Mi 8439-8444 (fragment arkusika)
(28.07.2011)
Gwinea Bissau, Mi 3152
(15.07.2005)
Tzw. Republika Naddniestrzańska,
27 A i B (5.03.1996)
oraz 568 I (7.03.2015)
Drapacz (zgrzebło?) krzemienny oraz dwie kobiety (matka i córka?) przy garbowaniu skóry.
Palau, Mi 1629
(15.03.2000)
Dwie wizje człowieka
Homo habilis przy produkcji kamiennego narzędzia.
H. habilis to najwcześniejszy hominid (gatunek ten żył ok. 2,5–1,6 mln lat temu) o większym mózgu. Na podstawie budowy anatomicznej dłoni można stwierdzić, że człowiek ten posiadał już zdolność wykonywania precyzyjnych czynności. Wytwarzał też prymitywne narzędzia, stąd nadano mu nazwę gatunkową
Homo habilis, czyli „człowiek zręczny”.
Mozambik, Mi 6816
(25.09.2013)
Gwinea Bissau, Mi 6853
(3.06.2013)
Mozambik, Mi 6814
(25.09.2013)
Mężczyzna Homo erectus obrabiający narzędzie kamienne. Obok mężczyzna Homo floresiensis powracający z polowania ze zwierzyną — fragment tego samego przedstawienia pokazano też na znaczku Mozambiku.
Włochy, Mi 2033
(6.02.1988)
Człowiek z Iserni, czyli
Homo aeserniensis (736.000±40.000 lat temu, wg datowania metodą potas-argon), podczas wytwarzania
narzędzi krzemiennych.
Szczątki
Homo aeserniensis odkrył przypadkowo w roku 1979 Alberto Solinas, miłośnik prahistorii, podczas budowy autostrady Neapol-Vasto (płd. Włochy) w La Pineta (prow. Isernia, reg. Molise). Odkryciem zainteresowali się profesorowie Peretto, Sala ih Cremaschi z Istituto Universitario di Paleontologia Uniwersytetu w Ferrarze.
Obok kości
Homo erectus znaleziono też pozostałości różnych zwierząt, m.in.: bisona (
Bison schoetensacki),
nosorożca rhinoceros (
Stephanorhinus hundsheimensis), słonia (
Elephas {
Palaeooxodon}
namadicus vel
Elephas antiquus),
niedźwiedzia (
Ursus deningeri),
hipopotama (
Hippopotamus cf.
antiquus), jelenia olbrzymiego (
Megaceroides solilhacus), lwa, dzika, jelenia, sarny i daniela.
Dwaj osobnicy
Homo neanderthalensis (ojciec i syn?) podczas wykonywania narzędzi z krzemienia.
Wyspy Świętego Tomasza i Książęca, Mi 2979
(2.02.2007)
Gwinea Bissau, Mi 6857
(3.06.2013)
Gwinea Bissau, Mi 3149
(15.07.2005)
Republika Środkowoafrykańska, Mi 4277
(10.06.2013)
Homo neanderthalensis przy obróbce krzemiennego narzędzia za pomocą kamiennego tłuczka.
Mężczyzna
Homo neanderthalensis podczas eksploatacji rdzenia wiórowego przy pomocy tłuczka z poroża.
Gwinea Bissau, Mi 6855
(3.06.2013)
Drapacz krzemienny oraz mężczyzna z chłopcem (synem?) przy wykonywaniu narzędzi krzemiennych przy pomocy twardego tłuczka (tutaj otoczak kamienny) i twardej podkładki.
Tzw. Republika Naddniestrzańska,
25 A i B (5.03.1996)
oraz 566 I (7.03.2015)
Kromaniończyk przy obróbce narzędzi krzemiennych.
W głębi fragment malowideł naskalnych Buszmenów (San) z Stadsaal w górach Cederberg (Cedarberg, Sederberg, RPA). To pasmo górskie i rezerwat przyrody w pobliżu miasta Clanwilliam, około 300 km na północ od Kapsztadu.
Gwinea Bissau, Mi 4361
(3.07.2009)
Mężczyzna
Homo habilis (ok. 2,33–1,44 mln lat temu) przedstawiony z kijem w ręce.
Mozambik, Mi 6813
(25.09.2013)
Obrządek pogrzebowy
Wyspy Świętego Tomasza i Książęca, Mi 2976
(2.02.2007)
Składanie zmarłego neandertalczyka do grobu: w pozycji skurczonej, na lewym boku, i przykrywanie go kamieniami — to rekonstrukcja grobu 4 z jaskini Šanidar.
Jaskinia Šanidar znajduje się w górach Barradost (Zagros) w irackim Kurdystanie (prow. Arbil), na wysokości 747 m n.p.m., w pobliżu doliny rzeki Duży Zab. Odkryto w niej warstwy osadowe kultury mustierskiej i szczątki 10 neandertalczyków, datowane na ok. 65–35 tys. lat temu.
Szkielet Šanidar 4, należący do ok. 30–45-letniego mężczyzny spoczywał w grobie na lewym boku, w pozycji embrionalnej. W jamie grobowej odkryto też pyłki kwiatów różnych gatunków roślin (stąd grób ten nazywany jest „grobem z kwiatami”), co bywa interpretowane jako dowód istnienia u tego gatunku ludzi rytuałów pogrzebowych, ale mogły się one dostać do grobu także wskutek naturalnych procesów.
Szkielety neandertalczyków, w tym cztery prawie kompletne, odkrył Ralph Solecki z Uniwersytetu Columbia, który prowadził tam badania w latach 1957–1961. Szkielet Šanidar 3 przechowywany jest obecnie w Instytucie Smithsona, a pozostałe znajdowały się w Iraku i zaginęły w 2003 roku w czasie tzw. II wojny w Zatoce Perskiej. W 2006 roku, podczas sortowania kości zwierzęcych przechowywanych w Instytucie Smithsona, Melinda Zeder znalazła kości nóg i stóp dziesiątego neandertalczyka (Šanidar 10).
Strzyżów k. Hrubieszowa
(3.05.1961)
Nr 61030 wg katalogu A. Myślickiego
Jeden z najstarszych grobów w Europie — dwa silnie skurczone szkielety z
Grotta dei Fanciulli (fr. Grotte des Enfants, Jaskinia Dzieci) w kompleksie
Balzi Rossi w Grimaldi (prow. Imperia, reg. Liguria, Włochy) — odkryty w 1901 r. przez kanonika Louisa de Villeneuve.
Znajdowały się w nim dwa silnie skurczone szkielety starszej kobiety i chłopca, które stały się podstawą wydzielenia tzw. rasy grimaldzkiej, cechującej się niskim wzrostem (ok. 1,60 m), długą czaszką, niską twarzą, szerokim otworem nosowym i dość mocno zaznaczony prognatyzmem. Te cechy zbliżają człowieka grimaldzkiego do typu negroidalnego (buszmeńskiego). Odkrycie negroidalnych osobników na wybrzeżu liguryjskim wzbudziło w ówczesnym świecie naukowym wielkie zainteresowanie powiązaniami europejsko-afrykańskimi. Badania w grotach Balzi Rossi kontynuowano więc pod patronatem samego
Alberta I, księcia Monako.