E-mail E-mail
Antropogeneza i archeologia na znakach pocztowych

Malarstwo jaskiniowe — Altamira

W okresie pomiędzy 30 a 20 tys. lat temu nastąpiło ochłodzenie klimatu, które doprowadziło do kolejnej transgresji lądolodu. Zmianom uległy zasięgi stref roślinnych, na południe przesunęła się granica tundry i stepotundry. Był to jeden z czynników, które wpłynęły na powstanie kompleksu graweckiego (nazwa pochodzi od od jaskini La Gravette w miejscowości Bayac, dep. Dordogne, reg. Akwitania), który wyróżnia się rozwojem specyficznej sztuki, przede wszystkim tzw. ruchomej, której najbardziej spektakularnym przykładem są figurki paleolitycznych „Wenus”.

Na terenie zachodniej Europy najwcześniejsze przejawy sztuki pierwotnej datowane są na początki górnego paleolitu (35–30 tys. lat temu). Najstarsze ryty naskalne i jednobarwne malowidła mają formę abstrakcyjną, przedstawiają pasma linii prostych lub falistych. Do wczesnych wizerunków należą też odciski dłoni lub ich negatywy.

Obecnie na tym obszarze znanych jest ponad 200 jaskiń, w których odkryto malowidła ścienne. Zdecydowana większość z nich (ok. 90%) znajduje się w jednym z trzech regionów:

Znaczek: Kuba 3355
Kuba, Mi 3355
(15.01.1990)

Najstarsze malowidła liczą sobie ok. 40,8 tys. lat — jaskinia El Castillo w Hiszpanii oraz ok. 35 tys. lat — jaskinia Chauvet we Francji), a najmłodsze „tylko” ok. 13 tys. lat.

W strefie franko-kantabryjskiej (płn. Hiszpania i Dordonia) rozwinęła się specyficzna sztuka naskalna, która nie ogranicza się do pięknych, choć dość schematycznych, malarskich przedstawień zwierząt (kozic, koni, mamutów i in.), ale obejmowała także i płaskorzeźbę. Jednak najbogatszy rozwój przeżywało malarstwo jaskiniowe w ostatnim, magdaleńskim okresie młodszego paleolitu (16–10 tys. lat temu). Najsłynniejszy jest wystrój malarski jaskiń Lascaux we Francji i Altamira w Hiszpanii. W fazie późnomagdaleńskiej, która przypada na sam koniec zlodowacenia Würm — ostatnie zimne wahnięcie oraz stopniowe ocieplanie się, połączone z wycofywaniem się lodowca oraz zanikiem fauny typowej dla epoki lodowcowej — sanktuaria jaskiniowe zostają w większości opuszczone i zapomniane.


Na dole znaczka — praczłowiek malujący obraz na skale, u góry znaczka ... kosmonauta stemplujący pierwsze listy na Księżycu — czyli prawdopodobnie alegoria postępu?
Laos, Mi 410 A oraz ten sam znaczek w blokach
54 A i B oraz 60
(7.07.1975)

Jaskinia Altamira (Hiszpania)

Altamira to jaskinia w pobliżu Santillana del Mar (prow. Kantabria). W 1879 roku hiszpański prawnik, a prywatnie fascynat starożytności, don Marcelino Sanz de Sautuola, który prowadził w tej jaskini wykopaliska, zabrał tam ze sobą 9-letnią córkę Marię. Dziecko jako pierwsze zauważyło na stropie jaskini wizerunki bizonów, których wcześniej nikt nie dostrzegł. Było to pierwsze odkrycie paleolitycznych malowideł naskalnych (w istocie nieliczne niefiguralne malowidła w Altamirze Sautuola zauważył już w 1875 roku, ale nie przywiązał wtedy do nich specjalnego znaczenia). Ich poziom był tak wysoki, że zaczęto oskarżać Sautuolę o fałszerstwo (np. na Kongresie Antropologii i Archeologii Prahistorycznej w Lizbonie w 1880 r.). Aura podejrzeń nie opuściła go aż do śmierci w 1888 r. Mnożące się nowe odkrycia w licznych jaskiniach spowodowały, że największy przeciwnik autentyczności malowideł, czołowy ówczesny badacz francuski Émile Carthailac, przyznał się do pomyłki publikując w 1902 r. artykuł pt. „Mea culpa d'un sceptique”.

Obecnie malarski wystrój jaskini Altamira wiązany jest z ludnością wczesnej i środkowej kultury magdaleńskiej. 13 dat radiowęglowych uzyskanych z węgla zawartego w malowidłach układa się w sekwencję od 17 do 13,5 tys. BC, ze szczytem w granicach 15.750–14.750 BC. Jednak według najnowszych badań tychże dzieł ustalono, że najstarsze malowidła mają aż 35,6 tys. lat, a najmłodsze 11 tys. lat. Takie są wnioski z datowania malowideł przez zespół pod kierownictwem dra Alistaira Pike z uniwersytetu w Bristolu. Badania przeprowadzono nie metodą radiowęglową, do której pobiera się próbki węgla drzewnego oraz innych pigmentów użytych w malowidłach (poznajemy wtedy jedynie datę ścięcia drzewa użytego do sporządzenia węgla, a nie stworzenia dzieła), a uranowo-torową, opartą na rozpadzie promieniotwórczym izotopów uranu. Badano stosunek izotopów uranu (238U) i toru (230Th) w cieniutkich warstwach węglanu wapnia, który osadził się na malowidłach. Z chwilą powstania osadów zaczyna się rozpad tkwiących w nim izotopów uranu na izotopy toru. Proces ten postępuje w stałym tempie, dzięki czemu znając stosunek tych izotopów można obliczyć wiek malowideł. Metody tej używa się też np. do określenia wieku stalaktytów i stalagmitów.

Najważniejszym zespołem malowideł w jaskini Altamira jest wielkie (18×9 m) malowidło na sklepieniu tzw. Wielkiej Sali Obrazowej, z wielobarwnym wyobrażeniem około 20 bizonów, któremu Altamira zawdzięcza swą sławę. Widnieją na nim ciasno stłoczone, czerwono-rude i modelowane czernią, wizerunki bizonów. Treściowo zamykają ją rozmieszczone na skrajach przedstawienia dwóch koni, sarny oraz prawdopodobnie dzika. Całość wykonana została być może ręka jednego artysty.

Badania wykopaliskowe przeprowadzone w jaskini Altamira potwierdziły obecność warstw osadniczych kultur solutrejskiej i magdaleńskiej.

Kasownik: Santander, 15.03.1983
Kasownik: Santillana del Mar, 5.12.1989
Kasownik: Santander, 15.03.1983

Kasownik: Santillana del Mar, 27.04.2015
Santander, Hiszpania
(2 × 15.03.1983)


Santillana del Mar, Hiszpania
(5.12.1989 i 27.04.2015)
Hiszpania, Mi 4974 w bl. 265
(27.04.2015)
Leżący bizon (dł. 1,85 m) — fragment malowidła (długość całości ok. 14 m) ze stropu Wielkiej Sali Obrazowej w jaskini Altamira. Do wykonania tego jednego z najpiękniejszych wyobrażeń w całym malarstwie jaskiniowym malarz wybrał silną wypukłość stropu, dzięki czemu uzyskał efekt trójwymiarowości, bez utraty anatomicznych proporcji zwierzęcia.
Znaczek: Hiszpania 2981
Hiszpania, Mi 2918
(5.12.1989)
Blok: Hiszpania 4974 w bl. 265
Kasownik: Madryd, 23.05.2016
Madryd, Hiszpania
(23.05.2016)
Kasownik: Barcelona, 23.05.2016
Barcelona, Hiszpania
(23.05.2016)
Znaczek: Hiszpania 1668
Kasownik: Madrid, 2.09.1957
Madryt, Hiszpania
(2.09.1957)
Kasownik: Gteborg, 29.01.1987
Göteborg, Szwecja
(29.01.1987)
Hiszpania, Mi 1668
(27.03.1967)
Leżąca samica bizona (wyraźnie widoczne jest jej wymię) — jeden z najbardziej znanych fragmentów malowideł z Wielkiej Sali Obrazowej w jaskini Altamira.
Kasownik: Torrelavega, 11.06.2013
Torrelavega, Hiszpania
(11.06.2013)
Kasownik: Santander, 8.11.1996
Santander, Hiszpania
(8.11.1996)
Kasownik: Logroño, 5.12.1989
Logroño, Hiszpania
(5.12.1989)
Stojąca samica bizona — fragment malowideł ze stropu jaskini Altamira.
Cueva de Altamira, Hiszpania
(4.08.2015)
Znaczek: Mozambik 3860
Mozambik, Mi 3860
(30.06.2010)
Mozambik, Mi 7394 w bl. 918
(30.06.2014)
Dwa bizony: leżący i stojący — fragment malowideł ze stropu jaskini Altamira.
Stojący bizon — fragment malowideł ze stropu jaskini Altamira.
Monako, Mi 364 A i B
(5.03.1949)
Znaczek: RPA (Venda) 58
Republika Południowej Afryki – Venda, Mi 58
(15.06.1982)
Znaczek: Kuba 1292
Kuba, Mi 1292
(28.04.1967)
Znaczek: Republika Środkowoafrykańska 5751
Republika Środkowoafrykańska, Mi 5751
(10.11.2015)
Ten wizerunek stojącego bizona uważany jest za jeden z najpiękniejszych fragmentów malowideł z plafonu w Wielkiej Sali Obrazowej z jaskini Altamira.
Santander, Hiszpania
(27.09.1988)
Wielki (dł. 2,05 m) stojący byk — chyba najlepiej rozpoznawalny fragment malowidła (dł. całości ok. 14 m) ze stropu Wielkiej Sali w jaskini Altamira — oraz tygrys szablozębny.
Gwinea Bissau, Mi 4362
(3.07.2009)
Znaczek: Mozambik 3865
Mozambik, Mi 3865
(30.06.2010)
Znaczek: Mozambik 5080
Mozambik, Mi 5080
(30.10.2011)
Stojąca samica bizona (dł. 1,95 m) — jeden z najlepszych fragmentów malowideł ze stropu Wielkiej Sali w jaskini Altamira.
Znaczek: Francja - Rada Europy 76
Francja (Rada Europy), Mi 76
(13.10.2017)
Znaczek: Mozambik 7390
Mozambik, Mi 7390
(30.06.2014)
Znaczek: Mozambik 5085
Mozambik, Mi 5085
(30.10.2011)
Malowidła jaskiniowe z różnych kontynentów — w lewym górnym narożniku jeden z bizonów z Altamiry.
Aruba, Mi 281
(9.10.2001)
Antropologowie: Franz Boas, Claude Levi-Strauss i Margaret Mead oraz, w środku, u dołu (strzałka!), stojący bizon — lustrzane odbicie wizerunku jednego z tych zwierząt z jaskini Altamira.
Portugalia, Mi 2398
(15.02.2000)
Kasownik: Madrid, 5.12.1989
Madryt, Hiszpania
(9.10.2001)
Głowa bizona — fragment malowideł z jaskini Altamira.
Santillana del Mar, Hiszpania
(4.08.2015)
Między różnymi motywami związanymi z Barceloną na tym datowniku ukazano także schematycznie jednego z bizonów z jaskini Altamira (u góry, na prawo od krzyża).
Barcelona, Hiszpania
(4–12.06.1981)
Człowiek wykonujący malowidło jaskiniowe — fragment ekspozycji, tzw. mikrodiorama (proj. dr Cantemir Riscutia), z Muzeul National de Istorie Naturală „Grigore Antipa” w Bukareszcie, przedstawiająca wykonywanie malowideł w jaskini Altamira.
Rumunia, Mi U 640
(1974)
A to przedstawienie malarstwa Altamiry w wersji żartobliwej, przeznaczonej dla hiszpańskiej „poczty uczniowskiej”...
Hiszpania, Mi 3566
(22.09.2000)

Soria, Hiszpania
(10.2000)
... oraz wizerunek byka zainspirowany sposobem ujmowania tych zwierząt przez paleolitycznych artystów.
Tordesillas, Hiszpania
(12.09.1981)
Znaczek: Lichtenstein (1128)
Lichtenstein, Mi 1128
(4.03.1996)
W lewym dolnym rogu znaczka Lichtensteinu (również na drugim polu górnego marginesu arkusza tych znaczków) znajduje się stylizowany galopujący koń, według kopii czerwonego malowidła (dł. oryginału ok. 1,75 m) z prawej strony stropu Wielkiej Sali w jaskini Altamira, wykonanej przez Henri Breuila — występujący tutaj jako logo Europejskiej Kampanii na rzecz Epoki Brązu.
Ten sam motyw pokazany jest też na drugiej (wewnętrznej) stronie okładki zeszyciku ze znaczkami Szwecji przedstawiającymi zabytki z epoki brązu: tulejkowaty przedmiot z wyobrażeniem ludzkiej głowy z Glasbacka w Halland i figurkę kobiecą ze Skanii, złoty naszyjnik z Ålleberg w Västergötland, złoty brakteat-medalion z Ravlunda w Skanii oraz bęben (?) z Balkåkra w Skanii. Natomiast na pierwszej stronie okładki MH znajduje się ryt naskalny z Kalleby w w Bohuslänie, przedstawiający dwóch mężczyzn w rogatych hełmach dmących w lury, a na stronie drugiej ryt wyobrażający Odyna na sześcionogim rumaku.
Szwecja, Mi 1906–1909
w MH 208 (27.10.1995)
Na górnym marginesie arkusika znaczków Togo pokazany jest fragment wielobarwnej kompozycji z Wielkiej Sali Obrazowej w jaskini Altamira z jedynym znajdującym się tam wizerunkiem dzika (z prawej).
Togo, Mi 4608–4611 w arkusiku
(1.01.2013)