E-mail E-mail
Antropogeneza i archeologia na znakach pocztowych

Obozowiska, schroniska skalne i jaskinie

Obozowiska i szałasy

Kasownik: Illiers-Combray, 16.06.1996
Illiers-Combray, Francja
(16.06.1996)
Znaczek: Mongolia 3057
Mongolia, Mi 3057
(25.12.1999)
Szałasy z drewna i kamienia pokryte skórami, w jakich zamieszkiwali nasi przodkowie z epoki kamienia. Tam gdzie brakowało drewna, np. w tundrze, do budowy uży­wa­no często kości mamutów — głównie ich żuchw i ciosów.
Rodzina neandertalczyków przed szałasem podczas przygotowywania posiłku.
Wyspy Świętego Tomasza i Książęca, Mi 2978
(2.02.2007)
Znaczek: Palau 1636
Palau, Mi 1636
(15.03.2000)
Szałas z Terra Amata na wschodnich krańcach Nicei (dep. Alpes-Maritimes, reg. Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże).
W 1966 roku, podczas wykonywania wykopów pod budowę hotelu Palais Carnot (3 przecznice od obecnego bulwaru Lecha Wałęsy), odkryto bogate stanowisko aszelskie Terra Amata. W wyniku prac wykopaliskowych prowadzonych przez Henry de Lumley’a od 1966 roku u stóp Mont Boron, odsłonięto na kopalnej plaży morskiej, przykrytej 10-metrową warstwą osadów czwartorzędowych, dolnopaleolityczne sezonowe obozowiska środkowoaszelskie sprzed ok. 380 tys. lat (wg datowania metodą termo­lu­mi­nescencyjną). Jest to prawdopodobnie najstarsze znane w Europie stanowisko z konstrukcjami mieszkalnymi w typie szałasów o wymiarach 15×7 m, zbudowanych z gałęzi i żerdzi umocnionych kamieniami. Ogień rozpalano na kamiennych płytach lub w obstawach kamiennych w niewielkich zagłębieniach (obok Vértesszőlős na Węgrzech są to najstarsze odkryte ślady palenisk o zorganizowanym układzie). W inwentarzu kamiennym, przy stosunkowo małej liczbie pięściaków, występują elementy archaiczne w postaci narzędzi otoczakowych, takich jak choppery i piki, a także retuszowane narzędzia na nieregularnych odłupkach.
Zbiory: Musée de Paléontologie humaine de Terra Amata.
Znaczek: Ukraina 1598
Ukraina, Mi 1598
(20.01.2017)
Sceny z codziennego życia ludzi w okresie paleolitu górnego przed szałasem z kości mamuta. Takie konstrukcje odkryto w miejscowości Meżyricz / Mežirič / Межиріч (rej. Kaniów, ob. Czerkasy), gdzie w trakcie badań w latach 60. i 70. XX odsłonięto pozostałości górnopaleolitycznego obozowiska (ok. 14,5 tys. lat BC). Szałas miał średnicę 5 m i powierzchnię ok. 40 m2. Jego fundamenty zbudowane były z 2–4, a wyjątkowo z 5 warstw żuchw mamutów ustawionych jedna na drugiej i uzupełnionej przez kości łopatek. Sklepienie szałasu składało się z ciosów mamutów. Po obu stronach wejścia stały dwie czaszki mamutów z resztkami czerwonego barwnika na kościach czołowych.
Znaczek: Czechy 644
Czechy, Mi 644
(1.09.2010)
Wapienne skały Děvína — najwyższego (549 m n.p.m.) szczytu Pawłowskich Gór (Pavlovské vrchy, Pálava, Pollauer Berge, Pálava Berge) — widziane od strony płd.-zach., od obniżenia zwanego Soutěskou. U stóp masywu Děvína znajduje się szereg stanowisk z okresu górnego paleolitu, położonych na terenie dwóch miejscowości: Pavlov (po stronie wschodniej, na znaczku po prawej) i Dolní Věstonice (po stronie płn.-zach., na znaczku po lewej).
Dolní Věstonice (kraj po­łud­nio­wo­morawski), to jedno z najbardziej znanych stanowisk paleolityczych Europy Środkowej, na którym, obok niezwykle licznego inwentarza kamiennego i kościanego, w czasie trwających od 1947 r. badań wykopaliskowych odkryto wiele obiektów mieszkalnych i gospodarczych, datowanych serią dat 14C na ok. 28–26 tys. lat temu. Są to pozostałości osadnictwa jednej z najciekawszych grup ludności kultury graweckiej, nazywanej w tym lokalnym wariancie kulturą pawłowską lub pavlovienem (terminu tego po raz pierwszy użył H. Delporte w 1959 r.). Poza wymienionymi stanowiskami morawskim do tego ugrupowania zaliczany jest także austriacki Willendorf.
Znaczek: Włochy 905
Włochy, Mi 905
(31.12.1953)
Capri — widok z Monte Solaro (596 m n.p.m.) na płd.-wsch. kraniec wyspy z doliną Tragara (w centrum znaczka). Tutaj, na stanowisku Valetta Tragara, podczas rozbudowy w 1906 roku hotelu „Quisisana”, Ignazio Cerio odkrył kości wielu gatunków zwierząt, m.in. nosorożców, hipopotamów, mamutów i niedźwiedzi jaskiniowych, oraz narzędzia kamienne z masywnymi pięściakami trójkątnego kształtu, wykonanymi z kwarcytu i łupku. Według pewnych opinii można je łączyć z kulturą szelską, według innych z późną kulturą aszelską.
Znaczek: Generalna Gubernia 49
Generalna Gubernia, Mi 49 = Fi 49
(5.08.1940)

Znaczek: Polska Mi 822 = Fi 684
Polska, Mi 822 = Fi 684
(10.11.1953)
Znaczek: Polska Mi 2843 w bloku 90 = Fi 2695 w bloku 76
Polska, Mi 2843 w bloku 90 = Fi 2695 w bloku 76
(20.12.1982)
Wawel to wzgórze w Krakowie, częściowo o charakterze antropo­ge­nicznym, wznoszące się na lewym brzegu Wisły ponad 27 m (228 m n.p.m.) powyżej poziomu rzeki. W le­jach krasowych, powstałych w skale wapiennej, z jakiej jest ono zbu­dowane, odkryto ślady najwcześ­niej­szego pobytu człowieka. Najstarsze materiały krzemienne, pochodzące ze środkowego paleolitu, znaleziono w trakcie badań w latach 1949–1950, prowadzonych w rejonie dzie­dziń­ca renesansowego (na obu znacz­kach widok na jego część płn.-zach.). Są to stosunkowo nieliczne rdzenie, odłupki i narzędzia (ostrza i zgrze­bła) zaliczane do tzw. kultury mikocko-prądnickiej i datowane na in­ter­glacjał eemski. Na materiały gór­no­paleo­lityczne natrafiono w rejonie nieistniejącego obecnie kościoła św. Michała. Są to rdzenie, zaprawiaki, wióry, odłupki i nieliczne narzędzia (drapacze, wiórowce i rylce). Można je wiązać z kulturą oryniacką i datować na pierwsza połowę stadiału Würm 2.
Na Wawelu odkryto też nieliczne wyroby neolityczne, jak wytwory z krzemienia, i wyjątkowo z obsydianu, rdzenie, wiry, odłupki, drapacze i półtylczaki, a ponadto niewielkie fragmenty naczyń kultur ceramiki wstęgowej rytej, lendzielskiej i pucharów lejkowatych.

Schroniska skalne i jaskinie

Arkusik: Watykan 1637
Watykan, Mi 1637 w arkusiku
(10.02.2009)
Znaczek: Gibraltar 1748
Gibraltar, Mi 1748 (20.09.2016)
W południowej części wschodniego wybrzeża Gibraltaru, w rejonie nazywanym Plażą Gubernatora, znajduje się kilka schronisk skalnych i cztery jaskinie (w gibraltarskiej Skale o długości 4,8 km znajduje się ponad 150 różnych jaskiń, z których największą, Saint Michael's Cave, przebudowano na salę koncertową dla 100 osób, a także ponad 48 km podziemnych korytarzy!). Są to (od południa): Bennett’s Cave, Gorham’s Cave, Vanguard i Boat Hoist. Dwie z nich (Gorham's Cave i Vanguard Cave) zamieszkiwali niegdyś neandertalczycy.
Tę część Gibraltaru przedstawiono na marginesie arkusika znaczków Watykanu. Jest to widok Gibraltaru od strony płd.-wsch. Na prawo od czworobloku znaczków widoczny jest na poziomie morza wylot jednego ze schronisk skalnych ― jaskinie są na lewo od niego, jakby zasłonięte znaczkami. Wyloty tych jaskiń widoczne są też na pokazanym niżej znaczku Gibraltaru (Mi 1016), mniej więcej nad literą „T” w wyrazie „THE”, ale jeszcze lepiej je widać na znaczku tego kraju z 2016 roku.
Zeszycik znaczkowy: Gibraltar 917 z MH
Gibraltar, Mi 917 z zeszyciku znaczkowego
(9.05.2000)
Wejście do jaskini Gorhama pełniło też ok. 700 roku p.n.e. rolę miejsca kultowego dla przypływających tu kupców fenickich, którzy oddawali tutaj cześć egipskiemu bogu Bes, składając mu w ofierze m.in. skarabeusze.
Gorham’s Cave odkrył w 1907 r. kpt. A. Gorham. Znajduje się ona prawie na poziomie morza, tak że dostęp do niej możliwy jest tylko od strony wody, albo po spuszczonej z góry linie. Badania wykopaliskowe przeprowadził w latach 1951–1954 John d’Arcy Waechter, kolejne miały miejsce w 1994 r. W jaskini odkryto ślady osadnictwa z ostatnich 100 tys. lat, od paleolitu środkowego, poprzez paleolit górny i neolit, aż po młodsze okresy. W warstwach paleolitycznych znaleziono ślady palenia ognisk, mustierskie narzędzia krzemienne oraz liczne kości zwierzęce ― głównie koziorożców, królików i ptaków.
Międzynarodowa grupa pod kierownictwem Clive'a Finlaysona z uniwersytetu w Toronto, prowadząca prace w głębi jaskini, natrafiła na kilka palenisk wykorzystywanych przez neandertalczyków. Wiek trzech próbek węgla drzewnego określono na 30,5 tys., 26,4 tys. oraz 24 tys. lat temu. To najpóźniejsze dowody na istnienie neandertalczyków. Na tym ogniu po raz ostatni ludzie ci przygotowywali wtedy dla siebie jedzenie.
Dwa ujęcia jaskini Gorhama: widok ze środka na Morze Śródziemne (w czasach neandertalczyków, przed jaskinią zamiast morza rozciągała się piaszczysta równina pokryta sawanną) oraz wnętrza jaskini w czasie archeologicznych badań wyko­pa­lis­kowych.
Gibraltar, Mi 1746 i 1747 (20.09.2016)
Vanguard Cave położona jest, podobnie jak jaskinia Gorhama, na poziomie morza. W wyniku prowadzonych w 1994 r. badań wykopaliskowych odsłonięto nawarstwienia o miąższości 17 m, z których najstarsze datowane są na ok. 45 tys. lat temu. W warstwach tych wystąpiły wyroby krzemienne kultury mustierskiej oraz liczne kości zwierzęce, głównie koziorożców.

Odkryta w 1975 r. jaskinia Ibex Cave znajduje się na wysokości 260 m n.p.m., ponad znajdującym się w centrum wschodniego zbocza Skały obszarem służącym do zbierania wody deszczowej (jest on wyraźnie widoczny na obu znaczkach Gibraltaru). Badania wykopaliskowe w 1994 r. potwierdziły istnienie w niej osadnictwa ludności kultury mustierskiej.
Gibraltar, Mi 464
(21.05.1983)

Gibraltar, Mi 1016
(15.09.2002)
Znaczek: Gibraltar 1064 Znaczek: Gibraltar
Gibraltar, Mi 1064
(20.02.2004)
Gibraltar, Mi 1487
(15.06.2012)
Znaczek: Gibraltar 1017
Gibraltar, Mi 1017
(15.09.2002)
Wnętrze rozległej jaskini Saint Michael's Cave, z jeziorem o wymiarach 30×11 m i głębokości 6 m. Jaskinia położona jest na zachodnim zboczu Skały na wysokości ponad 300 m n.p.m., bezpośrednio pod jej najwyższym szczytem (426 m n.p.m.). Składa się z górnej komory wypełnionej stalaktytami i stalagmitami, połączonej pięcioma przejściami długości 12–45 m z mniejszą salą. Od tego miejsca seria wąskich przejść i niewielkich komór schodzi na głębokość ok. 62 m.
Obecnie Saint Michael's Cave jest najczęściej zwiedzaną ze wszystkich 150 jaskini Gibraltaru. Rocznie odwiedza ją około miliona osób. W jaskini znajduje się też sala koncertowa na 100 widzów.

Pierwsze oficjalne wykopaliska w tej jaskini miały miejsce w 1867 r., kiedy to komendant wojskowego więzienia, kpt. Frederick Brome, wykorzystując więźniów wykopał wiele narzędzi kamiennych i krzemiennych (m.in. siekiery i grociki), ozdoby z muszli, kościane igły oraz wiele fragmentów ceramiki. Te sukcesy kpt. F. Brome okupił, ze względu na nielegalne zatrudnienie więźniów, utratą stanowiska.
Jaskinia była użytkowana w starożytności przez Fenicjan, Greków i Rzymian. W 1974 r. w jaskini znaleziono neolityczną misę, a niedawno odkryto też na jednej ze ścian jaskini wykonany węglem drzewnym rysunek koziorożca alpejskiego, który na podstawie stylu można łączyć z górnopaleolityczną kulturą solutrejską (ok. 21–18 tys. lat temu).
Archeologiczne prace wykopaliskowe prowadzone od 1991 r. przez Muzeum Gibraltaru w jaskiniach Gorhama i Vanguard odsłoniły bogactwo flory i fauny żyjącej tu w pradziejach. Obie jaskinie zawierają unikalny zapis danych z ostatnich 120 tysięcy lat, w postaci szczątków kostnych, pyłków roślinnych i węgla drzewnego. Przez 90% tego czasu klimatu na świecie był zimniejszy niż obecnie, a poziom morza był niższy aż o 120 metrów. Wokół Gibraltaru rozciągała się wtedy piaszczysta równina — sawanna z licznymi jeziorami. Był to czas panowania neandertalczyków. Szczególne warunki klimatyczne Gibraltaru sprawiły, że nawet w najzimniejszych okresach, kiedy duże połacie Europy pokrywał lodowiec, przetrwało tu wiele ciepłolubnych gatunków zwierząt i roślin, np. rosły tu oliwki i żyły żółwie. Z drugiej strony typowy dla okresu zlodowaceń mamut nigdy nie dotarł tak daleko na południe.
Na pierwszej kartce pokazano niedźwiedzie brunatne i delfiny przed jaskinią Vanguard w okresie globalnego ocieplenia, kiedy to poziom morza był podobny do dzisiejszego. Poniżej jelenie, dziki i gepard — zwierzęta sawanny żyjące niegdyś w okolicy Gibraltaru, na terenach obecnie zalanych przez morze.
Gibraltar, Mi 1218 i 1221 z zeszyciku znaczkowego 10
(26.09.2007)
Całostka Cp: Hiszpania Całostka Cp_rv: Hiszpania
Hiszpania
(1998 r.)
Wielki stalagnat, tzw. Gran Columna, w Sala del Cataclismo (z prawej), oraz Sala de los Fantasmas (poniżej) — dwa fragmenty z Cueva de Nerja, zespołu jaskiń w górach Sierra Almijara w okolicach miejscowości Nerja (prow. Málaga, wsp. Andaluzja), odkrytego 12 stycznia 1959 roku przez chłopców łapiących nietoperze. Pierwsze badania wykopaliskowe przeprowadził tam w 1960 roku M. Pellicer, a następne, w latach 1962–1963 A. M. Quadras, a 1964–1965 F. Jorda. Dopiero później, w latach 1969/70, odkryto wejście do dalszych partii jaskini (tzw. Galerías Altas i Nuevas). Obecnie poznane części jaskini liczą 7219 m długości, przy różnicy poziomów wynoszącej 68 m.
Jaskinia Nerja była zamieszkana przez człowieka od ok. 25.000 BC aż do epoki brązu. Przez pierwsze 4 tys. lat jaskinia była użytkowana sezonowo przez niewielką grupę ludzi, a w pozostałych okresach zamieszkiwały ją hieny.
Całostka Cp: Hiszpania Całostka Cp_rv: Hiszpania
Hiszpania
(1998 r.)
Ok. 21.000 BC powstały pierwsze wyobrażenia figuralne (są to m.in. wizerunki fok), a jaskinia została zamieszkana na stałe do ok. 10.800 BC. Potwierdza to data radiowęglowa (AMS) dla jednego z malowideł: 19.900±210 BP ≈ 21.916±317 BC. Tutejsi mieszkańcy spożywali m.in. ślimaki, kozy, króliki, ryby i ssaki morskie (foki).

Kasownik: Nerja, 12.03.1996
Nerja, Hiszpania
(12.03.1996)
Już pod koniec VII tysiąclecia BC w jaskini pojawiają się ślady osadnictwa ludności neolitycznej z ceramika kardialną oraz kości zwierząt domowych, przy przewadze jednak szczątków zwierząt dzikich, a także duże ilości muszli mięczaków i szczątków ryb. Z ok. 5550 BC pochodzą fragmenty ceramiki zdobionej inkrustacją z czerwonej ochry (typ Almagra), którym towarzyszą kości owcy domowej. Ok. 3800 BC w jaskini występują nowe style ceramiczne, w postaci naczyń zdobionych ryciem i plastycznymi listwami, rejestrowane są pozostałości tkactwa, a część jaskini wykorzystywana była jako miejsce składania zmarłych, których układano w pozycji skurczonej, na boku.
Późny neolit jest reprezentowany przez ceramikę z uchami w kształcie fletni Pana, zdobioną jedynie plastycznymi guzami, a eneolit m.in. przez fragment glinianej figurki antropomorficznej. Ten okres użytkowania jaskini także jest datowany radiowęglowo. Dla neolitu pozyskano 10 dat radiowęglowych, od 7240±80 BP (Ly-5217) ≈ 6110±80 BC do 5065±40 BP (GrN-5526) ≈ 3869±61 BC, natomiast dla eneolitu tylko dwie: 4810±220 BP (Gak-8960) ≈ 3547±281 BC i 4260±70 BP (Ua-12466) ≈ 2832±113 BC.
Zbiory: Museo de Arqueológico, Málaga.
Znaczek: Andora 667
Andora (poczta francuska), Mi 667
(10.11.2007)
Kasownik: Andora, 10.11.2007
Andorra La Vella, Andora
(10.11.2007)
Grupa ludzi siedzących wokół ogniska przed wejściem do jaskini La Balma de la Margineda (parafia Sant Julià de Lòria, Andora).
Jaskinia położona jest w wapiennym urwisku na prawym brzegu rzeki Valira, na wysokości 970 m n.p.m. Była zamieszkała od co najmniej 12 tys. lat. Stwierdzono w niej obecność ludzi od okresu Allerød po okres atlantycki. Byli to epipaleolityczno-mezolityczni łowcy, a następnie wczesnoneolityczni pasterze. Wśród znalezionych tu przedmiotów można wymienić mikrolityczne narzędzia krzemienne i harpuny z poroża jelenia z soczewkowatym otworem w pobliżu nasady, należące do grupy pirenejskiej kultury azylskiej i zbrojniki kultury sowterskiej oraz kości zwierząt łownych, szczątki ryb, muszle małży i ślimaków, a ponadto ceramikę kardialną i zwęglone ziarna pszenicy.
Stanowisko zostało odkryte w 1961 roku, a w latach 1979–1991 badania wykopaliskowe prowadził tu Jean Guilaine z Institut d'Estudis Andorrans wraz z gronem współpracowników.
Znaczek: Francja 1066
Francja, Mi 1066
(15.10.1955)
Kasownik: Nice-Pl. Wilson, 31.08.1982 Kasownik: Nice-Pl. Wilson, 28.09.1982
Terra Amata to nie jedyne stanowisko tego typu na terenie Nicei — na znaczku widok (od wschodu) na port i wzgórze zamkowe w tym mieście. U stóp wzgórza, jeszcze przed kanałem portowym (na znaczku z prawej, za gałęzią drzewa), znajduje się znana od 1826 roku jaskinia Grotte du Lazaret (dawniej Lympia), położona kilkaset metrów na południe od Terra Amata, z której w latach 70. XIX wieku Emile Rivière wydobył trzy grube pięściaki oraz kości bizona i słonia. W 1960 badania w tej jaskini podjął Henry de Lumley. odkrywając ślady osadnictwa środkowej fazy kultury aszelskiej. W głębi jaskini zbudowano ze skór zasłonę o wymiarach ok. 11×3,5 m. Od dołu skóry były przyciśnięte murkiem z kamieni, w którym osadzone były też drewniane żerdzie podtrzymujace zasłonę. Wnętrze podzielone było na dwie części: pracownianą — z dużą ilością odpadów od produkcji narzędzi kamiennych i kościanych oraz mieszkalną — z dwoma paleniskami, wyścieloną trawą morską i skórami.
Zbiory: Musée de Paléontologie humaine de Terra Amata.
Nice – Pl. Wilson, Francja
(31.08.1982 i 28.09.1982)
Na wschód od wsi Domme (dep. Dordogne, reg. Akwitania), w małej suchej dolince ok. 1 km na południe od doliny rzeki Dordogne, znajduje się niewielka jaskinia Combe Grenal. W wyniku badań wykopaliskowych przeprowadzonych w niej przez François Bordesa w latach 1953–1965 r. okryto bogate nawarstwienia kulturowe miąższości 13 m, które powstawały od końca przedostatniego zlodowacenia, datowane na ok. 125–50 tys. lat temu, ze śladami osadnictwa kultury aszelskiej (warstwy 64–56) i typowej dla neandertalczyka kultury mustierskiej (warstwy 55–1). W kilku warstwach mustierskich datowanych na ok. 70 tys. lat temu znaleziono także szczątki kostne tego człowieka.
Domme, Francja
(12.02.1970, 3.12.1980, 4.07.1981 i 18.06.1993)
Frankatura mechaniczna: Quinson, 4.10.2006
Quinson, Francja
(4.10.2006)
Quinson (dep. Alpes de Haute Provence, reg. Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże), to niewielka miejscowość leżąca w sercu utworzonego w 1997 r. Parc Naturel Régional du Verdon, obejmującego 1780 km2, w granicach 43 miej­sco­woś­ci z dwóch departamentów, obszaru chroniącego Georges du Verdon, wielki kanion długości 21 km (głębokość do 700 m, szerokość u góry 200–1500 m, przy dnie tylko 6–100 m), utworzony przez przełamującą się przez wapienne skały jurajskie rzekę Verdon. Obfitujący w liczne jaskinie i schroniska skalne przełom Verdon był dogodnym miejscem osiedlenia dla pradziejowych ludzi. Najwięcej stanowisk w rejonie Gorges du Verdon datowanych jest na neolit, kiedy to zamieszkałych było w tym rejonie wiele jaskiń (np. Saint Maxime) i schronisk skalnych (np. Points Rouges) z widokiem na rzekę. W schronisku Donner odkryto rysunki wykonane farbą czarną, czerwoną lub w kolorze ochry.
Najbardziej jednak interesujący jest zbiór wytworów z okresu paleolitu, znaleziony w zawieszonej 50 m nad rzeką jaskini Baume Bonne. Jaskinia, badana od 1947 r. przez B. Bonetta, a później przez H. de Lumleya, zawierała szereg warstw tajackich (od miejscowości Eyzies-de-Tayac), datowanych na różne fazy zlodowacenia Riss. W warstwach tych został rozpoznany typ ostrza krzemiennego o grubym, trójkątnym przekroju, retuszowanego na jednej z trzech płaszczyzn, nazwany ostrzem typu Quinson. Seria stratygraficzna ciągnie się przez złoża z wczesnego stadium zlodowacenia Würm, w których występują przemysły mustierskie typu La Quina, a następnie Ferrassie. Górny paleolit w tej jaskini reprezentowały wydłużone ostrza „à face plane” wiązane z kulturą (przemysłem) areńską (nazwa pochodzi od jaskini Arene Candide koło Varazze we Włoszech).
W kwietniu 2001 r. otwarto tutaj Musée de Prehistoire, którego główny budynek (proj. Norman Foster) ma niezwykły lancetowaty kształt zewnętrzny i spiralny układ pomieszczeń otaczających wewnętrzne atrium. Jest to największe muzeum prahistorii w Europie (pow. 4274 m2).
Jaskinie Cerdon, położone na granicy miejscowości Cerdon i Labalme (dep. Ain, reg. Rodan-Alpy), były zamieszkałe przez ludność paleolitycznej kultury magdaleńskiej (ok. 17–10 tys. lat temu). W czasie prowadzonych tu badań wykopaliskowych znaleziono narzędzia oraz broń z krzemienia i kości.
Cerdon, Francja
(5.12.1964, 19.07.1967 i 14.10.1972)
Kasownik: Arcy-sur-Cure, 21.03.1957 Kasownik: Arcy-sur-Cure, 28.11.1968 Kasownik: Arcy-sur-Cure, 14.04.1978 Kasownik: Arcy-sur-Cure, 31.05.1996 Kasownik: Arcy-sur-Cure, 2.06.2003
Arcy-sur-Cure, Francja
(21.03.1957, 28.11.1968, 14.04.1978, 31.05.1996 i 2.06.2003)
W okolicach Arcy-sur-Cure (dep. Yonne, reg. Burgundia), a w szczególności w dolinie Cure, znajduje się wiele jaskiń (np. Grotte du Bison, du Renne, des Ours, du Trilobite, de l'Hyène, du Cheval, des Fées, abri du Loup), które dostarczyły najważniejszych sekwencji stratygraficznych na północ od Loary. Wiele z nich było zamieszkałych w okresie paleolitu.

Np. wejście do odkrytej w 1947 roku Grotte du Renne (Jaskinia Renfiera), w której przez 16 lat André Leroi-Gourhan prowadził badania wykopaliskowe, zdobione jest licznymi małymi dołkami, wykonanymi zapewne przy pomocy kości zwierzęcych, układającymi się w owalne kształty. W głębokim korytarzu jaskini zachował się nietknięty poziom pierwotny, usiany kośćmi zwierząt i narzędziami krzemiennymi porzuconymi przez mustierskich użytkowników, a w warstwach szatelperońskich (poz. IX) odkryto koliste obiekty mieszkalne z konstrukcjami dachowymi z ciosów mamuta. Całość nawarstwień obejmuje kultury mustierską, szatelperońską, oryniacka i grawecką. Wiek bezwzględny tych warstw został określony serią 23 dat 14C:
  • kultura mustierska typowa — 41.736±1125 BC do 37.533±1355 BC,
  • kultura mustierska (facjes zębaty) — ok. 37.272±1709 BC,
  • kultura szatelperońska — od 38.128±790 BC do 36.772±1775 BC,
  • kultura oryniacka — od 35.436±1463 BC do 22.242±605 BC.
W 1990 r. w Grande Grotte odkryto malowidła naskalne, których wiek określono radiowęglowo na 30.992±832 BC i 27.646±423 BC. Fakt ten dał nowy impuls do badań różnych jaskiń w dolinie rzeki Cure, między Arcy a Saint-Moré, przerwanych w 1963 roku. Zaowocowało to np. identyfikacją rytów przedstawiających mamuty w Grotte du Cheval.
Kasownik: Souillac, 9.06.1931
Souillac, Francja
(9.06.1931)
Kasownik: Grottes-de-Lacave, 22.08.1955
Grottes-de-Lacave, Francja
(22.08.1955)
Grottes-de-Lacave w Lacave koło Souillac (dep. Lot, reg. Midi-Pyrénée) została odkryta przypadkowo 9 kwietnia 1902 roku przez Armanda Viré, który przy wejściu do jaskini znalazł ślady osadnictwa kultur solutrejskiej i magdaleńskiej. Podczas prac wykopaliskowych wydobyto narzędzia krzemienne, kościane i z poroża.
Jaskinie Lacave od 17 maja 1905 roku są dostępne dla turystów z jaskini Jouclas, a trasę tę pokonuje się sztucznie wykutym tunelem, w którym porusza się elektryczna kolejka. Trasa zwiedzania liczy 1600 m i prowadzi wzdłuż jezior, przez pomieszczenie o wysokości 60 m i inne, o powierzchni 2000 m². Są one lekko oświetlone światłem ultrafioletowym, które podkreśla naturalną fluorescencję niektórych minerałów.
Jaskinia Lombrives znajduje się na terenie Ornolac-Ussat-les-Bains (dep. Ariège, reg. Midi-Pyrénées). To jedna z największych jaskiń w Europie, cały podziemny system korytarzy (ich łączna długość na 7 poziomach wynosi ok. 39 km) i komór (blisko 200, sala Empire de Satan ma wysokość 185 m) utworzony przez wody rzeki Ariège (po drugiej strony góry znajduje się słynna jaskinia Niaux). Jaskinia była schronieniem od tysięcy lat. Znaleziono tu ślady pobytu bandytów, pustelników, trędowatych i pasterzy. Szukał tu schronienia po upadku zamku Montsegur w 1244 r. biskup katarów Amiel Aicard, w czasie wojen religijnych na zmianę chronili się tu katolicy i katarzy, ratunku szukała szlachta i księża w czasie rewolucji francuskiej, a republikanie po 1804 r., w okresie pierwszego cesarstwa. Już u schyłku XIX w. badania wykopaliskowe przeprowadził tu Félix Régnault (1847–1908), księgarz i naturalista, speleolog i archeolog-amator. W różnych częściach jaskini znaleziono m.in. malowidła kultury magdaleńskiej i osadę neolityczną.
Foix, Francja
(22.06.1987, 5.10.1988, 27.02.1989 i 17.04.1990)
Kasownik: Foix, 11.10.1958
Foix, Francja
(11.10.1958)
Znaczek_B: Francja 1213 B
Francja, Mi 1213 B
(1.10.1958)
Kasownik: Foix, 1.07.1982
Foix, Francja
(1.07.1982)
Kasownik: Foix, 17.10.2004
Foix, Francja
(17.10.2004)
Frankatura mechaniczna: Foix, 5.01.2011
Foix, Francja
(5.01.2011)
Zamek Foix położony na wysokiej skale w dolinie rzeki Ariège. W prawie pionowych ścianach tego ostańca skalnego mieści się szereg schronisk skalnych i jaskiń, które wszystkie były wy­ko­rzys­ty­wane w okresie paleolitu.
Tuż pod widoczną z lewej kwadratową wieżą (to najstarsza część zamku, pochodząca z XI i XI/XII w.) znajduje się schronisko, w którym zarejestrowano musierski poziom osadniczy. Po drugiej stronie wzniesienia, w ścianie płd.-wsch. ulokowane są, w kolejności od północy: trzy duże schroniska z materiałem kultury magdaleńskiej, podobnie datowana jaskinia, Grotte du Cheval — największa jaskinia w tym zespole i dwa dalsze głębokie schroniska skalne, również ze śladami osadnictwa ludności magdaleńskiej.
Grotte du Cheval składa się w zasadzie z trzech części: niszy wejściowej, skręcającego pod kątem prostym korytarza, oraz głównej sali, o wymiarach ok. 15×8 m. Tutaj też znajdują się odkryte w 1966 roku przez R. Simoneta ryty, m.in. koń, od którego jaskinia wzięła swoją nazwę, oraz kilka innych, zachowanych fragmentarycznie lub nieukończonych. Wizerunek konia ryty był cienką linią (1–2 mm), jedynie klatka piersiowa i górna część przedniej nogi zaakcentowane były szerszymi liniami.
Jaskinia koło miejscowości Le Mas-d'Azil (dep. Ariège, reg. Midi-Pyrénées) jest ogromna — na długości 420 m przepływa przez nią rzeka Arize, a wzdłuż niej przechodzi jeszcze szosa (droga D119). Otwór, którym wypływa rzeka, ma dziś 50 m szerokości i 65 m wysokości! Jaskinia była badana przez Edouarda Piette'a w 1887 i 1888 r. Stwierdził on na terasie lewego brzegu rzeki, ponad licznymi warstwami magdaleńskimi bogatymi w zabytki sztuki (np. kamienne płytki z rytami), obecność dwóch przemysłów schyłkowopaleolitycznych, które nazwał azylskim (Dryas III) i arisejskim (arisien). Galerie na prawym brzegu zachowały ślady rozległego matecznika niedźwiedzia jaskiniowego oraz zespół malowideł i rytów magdaleńskich, odkrytych w 1903 r. przez H. Breuila. W pobliżu tych ostatnich, w trakcie wykopalisk w 1961 r., odnaleziono w warstwie magdaleńskiej czaszkę kobiecą, której oczodoły nakryte były kręgami renifera, imitującymi oczy.
Le Mas-d'Azil, Francja
(23.08.1933 i 25.10.1956)
Kasownik: Saint-Nazaire-en-Royans, 17.01.1991
Saint-Nazaire-en-Royans, Francja
(17.01.1991)
Na wirniku z Saint-Nazaire-en-Royans (dep. Drôme, reg. Rodan-Alpy) pokazane są różne miejscowe osobliwości, m.in. stalaktyty z jaskini Thaïs, znanej okolicznym mieszkańcom od bardzo dawna i już w 1897 r. spenetrowanej przez speleologa Oscara Decombaz. Jednak dopiero w 1966 r. została ona zbadana dokładnie. W jaskini odkryto wtedy ślady pobytu tzw. człowieka kromaniońskiego sprzed ok. 15 tys. lat temu. Były to narzędzia krzemienne oraz przepalone kości zwierzęce i choć nie dokonano tu żadnych spektakularnych odkryć, świadczą one o sposobie życia naszych przodków u schyłku paleolitu.
Kasownik: Sare, 8.10.1991
Sare, Francja
(8.10.1991)
Jaskinie w Sare (dep. Pyrénées-Atlantiques, reg. Akwitania) składają się z kilku galerii o długości ponad 300 m. W epoce kamienia były wielokrotnie zamieszkiwane. Znaleziono tu ślady osadnictwa grup ludzkich kultury mustierskiej (ok. 45 tys. lat temu), graweckiej (ok. 25 tys. lat temu), magdaleńskiej (ok. 13 tys. lat temu) oraz z okresu neolitu.
Frankatura mechaniczna: La Balme-les-Grottes, 28.04.2005
W jaskini La Balme w La Balme-les-Grottes (dep. Isère, reg. Rodan-Alpy) odkryto szczątki neandertalczyka i narzędzia krzemienne z okresu paleolitu środkowego, a także pozostałości pobytu ludzi z końca paleolitu górnego (ok. 15–13 tys. BC), w postaci wyrobów z krzemienia i kości jeleni, koziorożców, turów i koni.
La Balme-les-Grottes, Francja
(10.03.1952, 4.01.1968, 12.06.1972 i 28.04.2005)
Znaczek: Francja 2518
Francja, Mi 2518
(28.09.1985)
Karta maksimum: Francja 2518
Francja, Mi 2518
(28.09.1985)
(na karcie maksimum)
Kasownik: Solutré-Pouilly, 28.09.1985
Solutré-Pouilly, Francja
(28.09.1985)
Widok na skały w Solutré-Pouilly (dep. Saône-et-Loire, reg. Burgundia).
W 1866 r. geolog H. de Ferry zauważył tutaj, w miejscu zwanym Crôt du Charnier, ślady osadnictwa paleolitycznego, znajdujące się u stóp skalnego urwiska. Badania Bouchera de Perthesa i Adriena Arcelina odsłoniły obozowisko łowców dzikich koni z okresu górnego paleolitu. W 1869 r. Gabriel de Mortillet (1821–1898) wybrał to stanowisko jako eponimiczne dla kultury solutrejskiej, jednak osadnictwo ludzkie w tym miejscu istniało już o wiele wcześniej. W spągu leżała warstwa mustierska, później przemysł przejściowy prowadzący do górnego paleolitu, po którym następowała warstwa starszej kultury oryniackiej. Dalej warstwa z niezliczonymi kośćmi koni z przemysłem graweckim z ostrzami typu Font-Robert, wyżej dwa poziomy solutrejskie odpowiadające środkowej i późnej fazie tej kultury, a następnie warstwa środkowomagdaleńska. W jej obrębie znaleziono późniejsze wtręty, w postaci np. śladów osadnictwa neolitycznego.
Kultura solutrejska występowała na rozległych obszarach Europy (górny paleolit, ok. XIX–XVI tys. BC). Ludność zamieszkiwała m.in. jaskinie, a głównym jej zajęciem było łowiectwo. Charakterystyczne są krzemienne liściowate (w kształcie liści lauru i wierzby) groty oszczepów, wyroby z kości (pierwsze igły z uszkami), ryty i malowidła naskalne (np. wykonane w płytkim reliefie fryzy zwierzęce z Roc-de-Sers i Forneau du Diable). Stosunkowo rzadkie są znaleziska szczątków ludzkich, które można precyzyjnie przypisać kulturze solutrejskiej. Prezentują one cechy Homo sapiens sapiens typu Cro-Magnon, powszechnie występującego w górnym paleolicie.
Kasownik: Solutré, 16.06.2001
Solutré, Francja
(16.06.2001)
Znaczek: Francja 4659
Francja, Mi 4659
(25.04.2009)
Na znaczku Monako, obok podobizn Henri Breuila (1877–1961) i księcia Monako Alberta I (1848–1922) oraz gmachu Institut de Paléontologie Humaine w Paryżu, pokazano rodzinę neoantropów (mężczyzna, kobieta i dziecko piekący rybę — fragment fryzu dłuta Constant Roux z fasady Institut de paléontologie humaine w Paryżu, znajdujący się na lewo od głównego wejścia do budynku) przed jaskinią Barma Grande w kompleksie Balzi Rossi (fr. Baousse Rousse, Czerwone Skały).
Balzi Rossi to dolomitowa ostroga skalna położona poniżej wsi Grimaldi (prow. Imperia, Liguria), w bezpośrednim sąsiedztwie włosko-francuskiego przejścia granicznego Ponte San Ludovico-Mentona, opadająca 100-metrowym urwiskiem, w którym znajdują się liczne jaskinie i schroniska skalne otwierające się ku Morzu Liguryjskiemu. W większości tych jaskiń spąg wypełniska stanowią utwory dawnej plaży morskiej z okresu transgresji tyrreńskiej. Morze później obniżyło się, odsłaniając tereny leżące dziś 100 m ponad lustrem wody. Wtedy właśnie jaskinie były zajmowane przez człowieka, który pozostawił w nich obfite ślady górnopaleolitycznych kultur oryniackiej i graweckiej.
Pierwsze badania wykopaliskowe sfinansowane przez księcia Monako, Florestana I (1785–1856), miały miejsce w 1846 r., ale w poznaniu przeszłości tych jaskiń największe znaczenie miały prace przeprowadzone w latach 1872–1875 przez Émile Rivière, przy okazji wykuwania tunelu kolejowego, następnie badania zlecone przez księcia Monaco, Alberta I, kanonikowi Louisowi de Villeneuve w latach 1895–1902, a wreszcie wykopaliska A. C. Blanca w latach 1938–1959.

Znaczek: Monako 3000
Monako, Mi 3000
(1.06.2010)
Znaczek: Francja 4870
Francja, Mi 4870
(1.06.2010)

Kompleks Balzi Rossi składa się z ogółem z kilkunastu jaskiń i schronisk (w kolejności od zachodu na wschód) to:
  • Grotta del Conte Costantini (fr. Grotte de Constantini).
  • Grotta dei Fanciulli (fr. Grotte des Enfants, Jaskinia Dzieci) ― położona jest 60 m od brzegu morza, na wysokości 17,3 m n.p.m. Jej głębokość wynosi 14,7 m, szerokość 8,7, a wysokość przy wejściu 8,6 m. W jaskini odkryto dobrze zachowaną stratygrafię. Poziom mustierski przykrywały 3 warstwy oryniackie, w których odkryto szkielety neoantropa. Ponad nimi rozciągała się warstwa grawecka, a wyżej 3 warstwy zawierające narzędzia przypisywane kulturze grimaldzkiej, współczesnej z magdaleńską. Pierwszy grób dwójki dzieci (stąd nazwa jaskini) znalazł w 1874 r. Émile Rivière na głębokości 2,7 m. Szkielety spoczywały na plecach, z wygiętymi nogami. Zmarli byli wyposażeni w dużą ilość muszli, zapewne ozdób stroju. Drugi podwójny grób, datowany na ok. 26 tys. lat temu, odkrył w 1901 r. kanonik Louis de Villeneuve. Znajdowały się w nim dwa silnie skurczone szkielety starszej kobiety i chłopca, które stały się podstawą wydzielenia tzw. rasy grimaldzkiej, cechującej się niskim wzrostem (ok. 1,60 m), długą czaszką, niską twarzą, szerokim otworem nosowym i dość mocno zaznaczony prognatyzmem. Te cechy zbliżają człowieka grimaldzkiego do typu negroidalnego.
Znaczek: Monako 1356
Monako, Mi 1356
(8.11.1978)
Florestan I Grimaldi (1785–1856), drugi syn Honoriusza IV, książę Monako od 1841 roku.
  • Riparo Lorenzi (fr. abri Lorenzi) ― schronisko skalne.
  • Grotta di Florestano (fr. Grotte de Florestan), nazwana tak na cześć księcia Florestana I, który sfinansował pierwsze wykopaliska w 1846 r.
  • Riparo Mochi (fr. abri Mochi) ― schronisko skalne z zachowaną stratygrafią od kultury oryniackiej, poprzez grawecką, po magdaleńską.
  • Grotta del Caviglione (fr. Grotte du Cavillon) ― położona na wysokości 16 m n.p.m ma 19 m głębokości i 9 m szerokości. W 1872 r. Émile Rivière odkrył w niej grób niezwykle wysokiego (190 cm) ok. 40-letniego mężczyzny (tzw. człowiek z Menton), pochowanego w nakryciu głowy ozdobionym naszytymi ozdobami z muszli i zębów jelenia. Ciało spoczywało na lewym boku, z twarzą na zachód, z nogami zgiętymi w kolanach, rękami złożonymi przy twarzy i było pokryte ochrą. Wśród wyposażenia znajdowały się retuszowane wióry krzemienne. Dalsze badania w 1902 r. prowadził kanonik Louis de Villeneuve, a w 1971 r. Giuseppe Vicino odkrył w tej ryt przedstawiający konia.
  • Riparo Bombrini (fr. abri des Bombrini) ― schronisko skalne.
  • Barma Grande (barma, jaskinia w lokalnym dialekcie). W 1884 r. jeden grób odkrył Louis Jullien, kolekcjoner antyków. Szkielet dorosłego mężczyzny pokryty był ochrą. Został on zniszczony wskutek konfliktu z właścicielem jaskini, Giuseppe Abbo. Jullien odzyskał natomiast kilka steatytowych figurek „Wenus”, znalezionych w górnych warstwach jaskini. Interesujący potrójny grób znalazł w 1892 r. Giuseppe Abbo. W jednej jamie grobowej wysypanej ochrą pochowano wysokiego (ok. 190 cm) dorosłego mężczyznę w towarzystwie dwóch młodych osób, dziewczyny i chłopaka. Wszyscy zmarli ułożeni byli na lewym boku, blisko siebie, jakby przytuleni. Obok szkieletów znaleziono kości bowidów oraz wyjątkowo duże wióry krzemienne ― przy szkielecie dziewczyny leżał wiór długości 26 cm i drapacz długości 17 cm. Dorosły mężczyzna miał liczne ozdoby stroju, wykonane z zębów jelenia oraz muszli mięczaków z rodzaju Nassa, Cyprea oraz Purpura. Znaleziono tu też kilka figurek „Wenus”. W 1894 r. ponownie Giuseppe Abbo odkopał 2 pojedyncze groby dorosłych mężczyzn, których uzębienie charakteryzowało się silnym starciem.
  • Barma del Bausu da Ture (fr. Barma di Baousso da Torre), obecnie zniszczona, w której w 1873 r. Émile Rivière odkrył potrójny grób nastolatka i dwóch dorosłych mężczyzn, podobny do grobu z jaskini Caviglione, zawierający liczne ozdoby wykonane ze zwierzęcych zębów (m.in. jelenia) oraz muszli morskich mięczaków (Nassa i Cyprea), a także obfite ślady ochry.
  • Grotta del Principe (fr. Grotte du Prince, Jaskinia Księcia) ― największa z jaskiń Balzi Rossi (głębokość 34 m, szerokość 9 m), położona 16 m n.p.m. Badania archeologiczne prowadzili w 1968 r. S. Simone i L. Barrol. Znaleziono bardzo liczny mustierski inwentarz krzemienny oraz kilka figurek „Wenus”.
Powyżej wymienionych jaskiń i schronisk znajdują się jeszcze
  • Grotta Voronov (fr. Grotte de Voronov).
  • Grotta Grimaldi (fr. Grotte de Grimaldi).
Groby z Balzi Rossi są częściowo związane z rozwiniętym grawetienem z okresu 26–19 tys. lat temu, część jednak może być późniejsza, odpowiadająca wczesnemu epigrawetienowi.

Zbiory: Musée d'Anthropologie Prehistorique, Monako oraz Museo Nazionale Preistorico dei Balzi Rossi, Ventimiglia, założone w 1898 r. przez zakochanego w tej części Lugurii Anglika sir Thomasa Hanbury.
Znaczek: Monako 1574
Monako, Mi 1574
(11.02.1983)
Znaczek: Monako 3303
Monako, Mi 3303
(24.06.2016)
Jaskina Obserwatorium (Grotte de l'Observatoire) w Jardin Exotique w Monaco, w której w 1916 roku rozpoczęto badania wykopaliskowe. Ich punktem kulminacyjnym stało się odkrycie najstarszych w Monako śladów pobytu człowieka ok. 300 tys. lat temu, ale jaskinia była zamieszkiwana wielokrotnie, aż do ok. 5000 BC.
W 2016 roku monakijskie Muzeum Antropologiczne wznowiło tam badania terenowe w oparciu o nowe metody i techniki analizy naukowej.
Znaczek: Włochy 2141
Włochy, Mi 2141
(30.03.1990)
Kasownik: Sabaudia, 17.05.1975 Kasownik: Sabaudia, 21.06.1977 Kasownik: Sabaudia, 8.06.1978
Sabaudia, Włochy
(17.05.1975, 21.06.1977 i 8.06.1978)
Monte Circeo — skalna ostroga wbijająca się w Morze Tyrreńskie. W zboczach tej góry otwierają się liczne jaskinie utworzone w wapieniach jurajskich. Trzy z nich zawierały ważne znaleziska paleolityczne.
W Grotta delle Capre zbadano poziom mustierski, a w Grotta del Fossellone uchwycono stratygrafię trzech warstw mustierskich kultury pontiniańskiej, dalej warstwy z przemysłem typu oryniackiego (circejskim) i na górze warstwę z przemysłem o charakterze graweckim.
Znajdująca się na terenie miasta San Felice Circeo (prow. Latina, reg. Lacjum) jaskinia Guattari (na znaczku na poziomie morza, na prawo od portu turystycznego) zawierała narzędzia typu pontiniańskiego i ślady zróżnicowanej fauny. W 1939 roku, podczas wydobywania kredy, odkryto w niej pozbawioną żuchwy czaszkę kobiety neandertalczyka, ustawioną otworem potylicznym do góry i otoczoną wieńcem kamieni. Paleontolog Alberto Carlo Blanc stwierdził, że intencjonalne powiększenie otworu potylicznego świadczy o celowym otwarciu czaszki w celu dotarcia do mózgu, a więc o kanibalizmie. Obecnie wiadomo jednak, że czaszka spoczywała pierwotnie na boku, a obrócona została przez robotnika, który ją pierwszy znalazł, natomiast powiększenie otworu potylicznego może być dziełem hien jaskiniowych, które ściągnęły do jaskini także kości innych zwierząt.
Nazwa jaskini pochodzi od nazwiska właścicieli tego terenu i pobliskiego hotelu (obecnie nosi on nazwę Neanderthal). Dopiero w 2008 r. władze prowincji Lacjum, na wniosek burmistrza San Felice Circeo, Vincenzo Cerasoli, wyasygnowały kwotę 95.000 euro na wykupienie jaskini i udostępnienie jej turystom.
Znaczek: Włochy 1805
Włochy, Mi 1805
(28.06.1982)
Sala delle Candeline (Komora Świec) — fragment jaskini Grotte di Frasassi.
Grotte di Frasassi to system jaskiń krasowych znajdujących się w parku narodowym Parco Naturale della Gola della Rossa e di Frasassi (gm. Genga, prow. Ankona, reg. Marche), w wąwozie Frasassi o długości 3,2 km, wyżłobionym przez rzekę Sentino pomiędzy Monte di Frasassi a Monte Vallemontagnana. W okalających wąwóz stromych wapiennych ścianach znajdują się liczne wejścia do jaskiń. Działalność speleologów w tym rejonie datuje się od roku 1948, ale za przełomowe uznano odkrycie tzw. Abisso Ancona (Otchłań Ankony) we wrześniu 1971, będącej częścią niezwykłego, 13-kilometrowego systemu jaskiń i korytarzy (przypuszcza się, że całkowita ich długość może dochodzić do 35 km) rozciągającego się pod Apeninami, nazwanego Grotta Grande del Vento (Wielka Jaskinia Wiatru). We wszystkich komorach, z których największa ma wymiary 180×120 m i 200 m wysokości, znajdują się różne spektakularne formy nacieków jaskiniowych (stalaktyty, stalagmity, stalagnaty, draperie naciekowe, makarony, misy martwicowe, itp.). W jaskini panuje stała temperatura ok. 14 °C. W 1974 roku udostępniono zwiedzającym trasę długości 1,5 km. W celu ułatwienia dostępu wybudowano nawet sztuczny tunel o długości 200 m.
W 2007 roku w jaskini znaleziono kobiecą figurkę zwaną Venera di Frasassi (wymiary: 87×27×36 mm, waga 66,5 g) wykonaną z perłowobiałego stalaktytu. Twarz kobiety jest ledwo zarysowana. Piersi są duże i umieszczone bardzo wysoko na klatce piersiowej. Wyraźnie zaznaczony jest srom i pępek znajdujący się na środku okrągłego, ciążowego brzucha. Nogi kończą się w przybliżeniu na wysokości kolan. Wyjątkowo długie są ręce, w szczególności przedramiona, wyciągnięte do przodu i złączone ponad brzuchem. Niezwykła jest głowa przedzielona rowkiem na dwie części (?), przednią i tylną. Figurka pod względem stylistycznym odpowiada kulturze graweckiej lub epigraweckiej i jest datowana na ok. 28–20 tys. lat temu.
Zbiory: Museo Archeologico Nazionale delle Marche, Ancona.
Całostka Cp: Słowenia Całostka Cp_rv: Słowenia
Słowenia, całostka
(18.10.2002)
Znaczek: Jugosławia 873
Jugosławia, Mi 873
(16.02.1959)
Kasownik: Postojna, 24.12.1953
Postojna, Jugosławia
(24.12.1953)
Kasownik: Postojna-jama, 15.08.1945
Postojna-jama, Jugosławia
(15.08.1945)
Kasownik: Triest, 14.08.1938
Triest, Włochy
(14.08.1938)
Kasownik: Postojna, 18.??.1966
Postojna, Jugosławia
(18.??.1966)
Blok: Słowenia 998 w bloku 68
Słowenia, Mi 998 w bloku 68
(22.03.2013)
Blok: Austria 3059 w bloku 73
Austria, Mi 3059 w bloku 73
(6.04.2013)
Jaskinia Postojna (słow. Postojnska jama, wł. Grotte di Postumia, niem. Die Höhlen von Postojna, albo Adelsberger Grotte) — słoweńska jaskinia w pobliżu miasta Postojna (gm. loco, Kraina / Kranjska), licząca prawie 27 km podziemnych sal i korytarzy. Została wydrążona przez rzekę Pivkę (dopływ Ljubljanicy). W jaskini panuje stała temperatura +8 °C, a jej wnętrze pełne jest wielometrowych żółto-beżowo-pomarańczowych nacieków, stalaktytów, stalagmitów i kurtyn skalnych. Na początku XIX wieku jaskinię udostępniono turystom. Z trasy o długości 5,7 km (druga co do długości na świecie) aż 4 km tzw. Starego Korytarza pokonuje się kolejką elektryczną, a do przejścia pozostaje tylko 1700 m. Do druga co do długości tego typu trasa na świecie.
Kasownik: Postojna, 18.10.2002
Postojna, Słowenia
(18.10.2002)
Okolice Postojna były zasiedlone już w plejstocenie. Świadczą o tym odkrycia w schroniskach skalnych Betalov spodmol, Županov spodmol i Zakajeni spodmol oraz jaskiniach Jama v Lozi, Ovčja jama i Parska golobina. Ślady osadnictwa z tego okresu znaleziono również w jaskini Postojna, w czasie prac przy remoncie linii kolejowej w latach 60. XX wieku: artefakty, resztki zwierząt i węgiel drzewny, ale już wcześniej w jaskini znajdywane były kości plejstoceńskich zwierząt: niedźwiedzi, lwów, hien, wilków i jeleni.
Znaczek: Bośnia i Hercegowina 524
Bośnia i Hercegowina, Mi 524
(10.06.2008)
Znaczek: Bośnia i Hercegowina 157
Bośnia i Hercegowina — Chorwacka Poczta Mostar, Mi 157
(5.06.2005)
Jaskinia Vjetrenica — największa jaskinia na terenie Bośni i Hercegowiny, położona we wsi Zavala (gm. Ravno, kanton Hercegowina-Neretva, Federacja Bośni i Hercegowiny), w przepięknej dolinie Popovo polje. Ta mała dolina jest częścią największego na świecie systemu krasowego, rozciągającego się z Bośni, przez Chorwację, aż do Słowenii. W jaskini odkryto korytarze o łącznej długości 6,1 km, z tego główny korytarz liczy 2,47 km, a różnica poziomów wynosi 520 m. Wewnątrz jaskini istnieje kilka stałych i okresowych strumieni i jezior, z których największe (Veliko jerzero), położone 1250 m od wejścia, ma 180 m długości. W 1950 r. jaskinię uznano za pomnik przyrody, w 1964 r. udostępniono ją częściowo (1800 m) do zwiedzania, jednak w wyniku wojny w 1991 r. jej infrastruktura została zniszczona.
W Vjetrenicy znaleziono m.in. szczątki niedźwiedzi jaskiniowych i jeden kompletny szkielet lamparta (Panthera pardus), drewnianą dłubankę oraz rysunki naskalne, datowane na ok. 10 tys. lat temu.
Znaczek: Bośnia i Hercegowina 646
Bośnia i Hercegowina, Mi 646
(10.06.2008)
Bijambare to prawnie chroniony obszar o powierzchni 370 hektarów, leżący między miejscowościami Nišići i Krivajevići (gm. Ilijaš, kanton Sarajewo), na którym znajduje się 6 krasowych jaskiń. Największa (jej otwór ma 8 m szerokości i 12 wysokości) to Glavna bijambarska pećina, znana też jako Srednja bijambarska pećina lub po prostu Bijambare. Jej łączna długość wynosi 420 metrów, a składa się ona z czterech komór połączonych korytarzem. Największa z nich (dł. 68 m, szer. 20–64 m, wys. 6–16 m) ze względu na swe właściwości akustyczne nazywana jest Salą Koncertową.
Ok. 50 m na SSE i ok. 10–15 m wyżej znajduje się jaskinia Gornja bijambarska pećina. Jej otwór jest skierowany w stronę południowo-zachodnią, dzięki czemu światło wkracza głęboko do wnętrza jaskini, a ponadto jest ona stosunkowo sucha. Wszystkie te cechy prawdopodobnie zrobiły z niej idealne schronienie, dlatego odkryto w niej nie tylko kości zwierząt, m.in. niedźwiedzi jaskiniowych, ale także narzędzia kamienne z czasów ostatniego zlodowacenia, należące do przedstawicieli kultury epigraweckiej. Podczas krótkich badań wykopaliskowych w 1967 roku znaleziono tu m.in. małe noże, skrobacze i przekłuwacze wykonane ze skał drobnoziarnistych — było to pierwsze odkrycie na terenie Bośni i Hercegowiny materiałów epigraweckich w dobrze zachowanym stratygraficznym układzie warstw. W zalegającej powyżej warstwie znaleziono też liczne fragmenty ceramiki z późnego okresu epoki brązu.
Kasownik: Baia de Fier, 27.10.1981 Kasownik: Baia de Fier, 27.10.1981
Baia de Fier, Rumunia
(27.10.1981 i 29.10.1981)
Znaczek: Rumunia 3526
Rumunia, Mi 3526
(20.07.1978)

Rumunia, Mi 6495
(17.02.2011)
Peştera Muierilor vel Muierii (tj. Jaskinia Kobiet) koło Baia de Fier (okr. Gorj, Wołoszczyzna), znajduje się w górach Parâng/Parîng (Karpaty Południowe), w dolinie rzeki Galbenul. Jaskinia ma cztery poziomy o łącznej długości 3566 m. Część (573 m) jest udostępniona do zwiedzania (była to pierwsza jaskinia w Rumunii, w której w 1957 r. zainstalowano oświetlenie elektryczne). W jaskini występuje wiele pięknych formacji krasowych, jak Orga Mare, Turcul, Mireasa.
W jej wnętrzu znaleziono 183 szkielety niedźwiedzi jaskiniowych oraz szczątki innych zwierząt: hien, lwów, lisów, kozic, wilków i dzików. W 1952 r. odkryto też tutaj 6 kości neandertalczyków (w tym żuchwę) wraz z mustierskim przemysłem krzemiennym. Zbiór ten datowany jest radiowęglowo na 30.150±800 BP, tj. ok. 33.225±872 BC.
Uwaga: rysunki pokazane na datownikach są dużo późniejsze!
Znaczek: Rumunia 6496
Rumunia, Mi 6496
(17.02.2011)
Jaskinia Meziad znajduje się ok. 1200 m na północ od wsi o tej samej nazwie (okr. Bihor, Siedmiogród), w górach Pădurea Craiului (Królewski Las), w dolinie Meziadului, na wysokości 397 m n.p.m. Jaskinia, odkryta w 1859 r., ma dwa poziomy o łącznej długości 4750 m. W miejscach gdzie się one łączą powstały wielkie komory. Imponujące rozmiarami jest już wejście o wys. 16 m i szer. 10 m, z którego wypływa potok, a także pierwsza komora o szerokości 80 m.
W efekcie badań wykopaliskowych przeprowadzonych w jaskini w latach 60. XX w. przez M. Rosca, C. Riscutia i P. Firu znaleziono szczątki zwierząt mięsożernych oraz ślady pobytu ludzi z okresu paleolitu i neolitu.
Znaczek: Austria 2123
Austria, Mi 2123
(29.04.1994)
Kasownik: Peggau, 16.09.1959
Peggau, Austria
(16.09.1959)
Kasownik: Peggau, 29.06.1989
Peggau, Austria
(29.06.1989)
Kasownik: Peggau, 29.04.1994
Peggau, Austria
(29.04.1994)
Kasownik: Semriach, 29.04.1994
Semriach, Austria
(29.04.1994)
Kasownik: Peggau, 27.08.2004
Peggau, Austria
(27.08.2004)
Jaskinia Lurgrotte, leżąca między miejscowościami Semriach i Peggau (Bez. Graz-Umgebung, Ld. Styria), jest największą jaskinią w Austrii, przez którą przepływa woda (potok Lur wpadający do rzeki Mur). Odkrył ją włoski grotołaz Max Brunello 1 kwietnia 1894 roku, ale stała się ona sławna dopiero kilka miesięcy później. 29 kwietnia, z powodu silnych opadów deszczu, zostało w niej uwięzionych na dziewięć dni siedmiu grotołazów. Udało się ich uratować dopiero po interwencji cesarza Franciszka Józefa I, a w akcję ratowniczą zaangażowanych było ponad tysiąc robotników, górników i nurków. Później stopniowo odkrywano kolejne korytarze. W 1935 roku miało miejsce pierwsze pełne przejście liczącej ok. 5 km długości jaskini, a od 1962 jest ona udostępniona dla turystów.
U wejścia do jaskini Lurgrotte znajdują się 7-metrowe nawarstwienia, które były badane wykopaliskowo w latach 1997–1999. W ich górnej części odkryto metrowej grubości warstwę kulturową ze środkowego paleolitu, w której zidentyfikowano 17 artefaktów z kwarcu oraz kość ramieniową renifera, datowaną metodą AMS na 52,4 +3,1/-2,2 tys. lat BP (VERA-0069). To pierwsze datowane stanowisko z zachowanym układem stratygraficznym z paleolitu środkowego z terenu wschodnich Alp.
Kasownik: Peggau, 22.09.1989
Peggau, Austria
(22.09.1989)
Frankatura mechaniczna: Balve 1, 30.10.2001
Balve 1, Niemcy
(30.10.2001)
Kasownik: Balve 2, 16.10.1976
Balve 2, Niemcy
(16.10.1976)
Jaskinia Balver leży w dolinie Hönne, koło miejscowości Balve (Märkischer Kreis, Północna Nadrenia-Westfalia). Jest to największa otwarta jaskinia Europy. Wejście do niej ma 11 m wysokości i 12 m szerokości, a głębokość wynosi 75 m.
Jaskinię wypełniały pierwotnie osady o miąższości 15 m, które w latach 30. XIX w. zaczęto górniczo eksploatować. Przy okazji rozrzucono po hałdach setki narzędzi krzemiennych. Późniejsze badania archeologiczne doprowadziły od odsłonięcia nienaruszonych warstw, w których znaleziono 700 narzędzi krzemiennych oraz ogromne ilości odpadów produkcyjnych, a także kości niedźwiedzi jaskiniowych, mamutów (m.in. cios o dł. 4,6 m), koni, jeleni olbrzymich i in. Ogółem z jaskini wydobyto ok. 50 tys. znalezisk, co stawia ją wśród najważniejszych stanowisk paleolitycznych w Europie. Pierwsze badania przeprowadzono tu już w 1844 roku (Wagner i Castendyck), a w 1870 roku prace kontynuował R. Virchow. Prace wykopaliskowe trwają po dzień dzisiejszy.
Jaskinia była w pradziejach wielokrotnie zasiedlana. Tylko z okresu środkowego paleolitu pochodzi 7 warstw osadniczych datowanych od 100 do 40 tys. lat temu. Najmłodsze są ślady osadnictwa z okresu przedrzymskiego.
Całostka Cp: RFN P 86 Całostka Cp: RFN P 72 Całostka Cp: RFN P 81 Całostka Cp: RFN P 89 (A 26) Całostka Cp: RFN P 99 (B 18) Całostka Cp: RFN P 99 (C 7) Całostka Cp: RFN P 99 (C 20)
Niemcy (RFN), Mi P 72 (05.1962), Mi P 81 (05.1964), Mi P 86 (02.1965), Mi P 89 (02.1966)
oraz Mi P 99: sygn. B 18 (03.1968), sygn. C 7 (02.1969), sygn. C 20 (05.1970)
Na ilustracji utworzona w dolomitowych skałach na stokach gór Harzu jaskinia Steinkirche koło Scharzfeld (Lkr. Osterode am Harz, Dolna Saksonia), składająca się z dużej komory długości 28 m, wysokości 6–8 m i podobnej szerokości.
Przeprowadzone w latach 1925–1926 i 1928 przez Karla-Hermanna Jacoba-Friesena z ówczesnego Provinzialmuseum w Hanowerze badania archeologiczne doprowadziły do odkrycia tutaj narzędzi krzemiennych i kościanych oraz szczątków zwierzęcych, będących pozostałościami po obozowisku późnomagdaleńskich łowców reniferów, datowanym na ok. 15–8 tys. lat BC. Są to najstarsze ślady pobytu człowieka na terenie Dolnej Saksonii. Jaskinia była także penetrowana przez grupy mezolityczne, a później jeszcze w okresie przedrzymskim (ok. 500 lat p.n.e.).
Zbiory: Niedersächsisches Landesmuseum, Hanower.

W średniowieczu, pod wpływem wypraw krzyżowych, jaskinia i okoliczne skały zostały przekształcone w replikę grobu Jezusa, a przed jaskinią aż do XVI w. funkcjonował cmentarz. Obecnie żadne badania wykopaliskowe nie są tu już możliwe, bowiem w latach 30. XX wieku oddziały SS szukały tutaj germańskiego miejsca kultu i cały teren został całkowicie przekopany.
Całostka Cp: RFN P 138 (l 2) Całostka Cp: RFN P 139 (u 3)
Niemcy (RFN), Mi P 138, sygn. l 2 (01.1983), Mi P 139, sygn. u 3 (02.1990)
Na ilustracji widok na miejscowość Beuron, położoną w dolinie górnego Dunaju, w sercu Naturparks Obere Donau.
Ok. 8 km w górę Dunaju od Beuron, tu przy ścieżce prowadzącej z zajazdu Jägerhaus do zamku Bronnen (Fridingen an der Donau, Ldk. Tuttlingen, Badenia-Wirtembergia), znajduje się niewielka (dł. 11 m) jaskinia Jägerhaushöhle, klasyczne stanowisko kultury Beuron-Coincy (stąd beuronien, jako synonim wczesnego mezolitu), jednej z podstawowych jednostek zachodnioeuropejskiego mezolitu. Obejmowała ona północną część Francji, Holandię, Alzację, Nadrenię, Szwajcarię, wyżyny południowoniemieckie, Czechy i Morawy. Dzięki badaniom prowadzonym w tej jaskini w latach 1964–1967 przez Wolfganga Taute wydzielono cztery fazy rozwojowe mezolitu. W fazie A (warstwa 13) obok zbrojników w kształcie trójkątów pojawiły się pierwsze diagnostyczne dla tej kultury zbrojniki z cienką podstawą uzyskaną za pomocą retuszu płaskiego wykonanego na stronie spodniej. W fazach B (warstwy 12–10) i C (warstwy 9–8) zbrojniki te zyskują coraz więcej retuszy płaskich. W fazie D (warstwy 7–6) miejsce tych zbrojników zajmują już typowo późnomezolityczne zbrojniki trapezowate, formowane retuszami stromymi. Przez cały czas zbrojnikom tym towarzyszyły zbrojniki trójkątne, najpierw równoboczne, później nierównoboczne, często bardzo drobne.
Pokazane wyżej kartki pocztowe miały wiele nakładów różniących się tylko sygnaturą i datą emisji. Mi P 138 znane są z sygn. l 2 (01.1983), n 6 (01.1984), p 13 (01.1985), q 14 (01.1986), r 7 (02.1987) i s 6 (02.1988), natomiast P 139 z sygn. t 1 (02.1989), u 3 (02.1990) i w 1 (02.1992).
Znaczek: Belgia 1884
Belgia, Mi 1884
(23.10.1976)
Kasownik: Remouchamps,19.06.1963
Remouchamps, Belgia
(19.06.1963)
Kasownik: Sougné-Remouchamps,9.07.1986
Sougné-Remouchamps, Belgia
(9.07.1986)
Wnętrze jaskini Grottes de Remouchamps w Sougné-Remouchamps (prow. Liège, Wallonia), odkrytej w 1828 roku. W latach 1829–1833 badania prowadził tutaj Philippe-Charles Schmerling (1790–1836), który jako pierwszy, jeszcze przed J. Boucher de Perthesem (1788–1868), stwierdził współwystępowanie człowieka i mamutów, on też odkrył w Engis czaszkę, zidentyfikowaną później jako dziecko neandertalczyka. Poważniejsze prace wykopaliskowe w jaskini Remouchamps miały miejsce w latach 1898–1902. Znaleziono wtedy liczne liściaki i mikrolity schyłkowopaleolityczne. Przednia część jaskini (obecnie hol wejściowy dla turystów, całkowicie wybetonowany), otwierająca się ku dolinie rzeki Amblève, była zamieszkała w okresie paleolitu przez przedstawicieli kultury tardenuaskiej, a potem także kultury ahrensburskiej, ok. 10,8–10 tys. lat temu.
We wnętrzu jaskini panuje prawie stała temperatura wynosząca ok. 8–10 °C, była ona więc dogodnym miejscem schronienia w okresach zimnych. W 1912 r. jaskinię udostępniono zwiedzającym, a w 1924 r. wyposażono w oświetlenie elektryczne. Obecnie można ją też zwiedzać płynąc łodzią podziemną rzeką nazywaną Rubikon — jest to najdłuższa (600 m) podziemna trasa żeglugowa na świecie.
Frankatura mechaniczna: Cheddar, 6.11.1996
Cheddar, Wielka Brytania
(6.11.1996)
W wapiennym wąwozie Cheddar Gorge leżącym w obrębie wzgórz Mendip koło miejscowości Cheddar (hr. Somerset, Anglia) i uchodzącym za drugi — po jaskiniach Dan yr Ogof w Walii — największy cud przyrody na terenie Wielkiej Brytanii, znajduje się jaskinia Gough’s cave, znana wcześniej pod nazwą Hole Sand. W latach 1892 i 1898 Richard Cox Gough odkrył jej dalsze części, aż po końcową Komorę Diamentową, przez co całkowita długość jaskini wzrosła do 2135 m, a głębokość do 90 m. Już w 1899 roku w jaskini zainstalowano oświetlenie elektryczne i udostępniono ją do zwiedzania. Przez jaskinię przepływa Cheddar Yeo — największy podziemny system rzek w Wielkiej Brytanii, badany w latach 1985 i 1990.

Jaskinia była zamieszkiwana pod koniec późnego paleolitu. W 1903 roku w jaskini Gouha odkryto szkielet mężczyzny, znany jako człowiek z Cheddar, datowany na ok. 7150 BC, co czyni go najstarszym kompletnie zachowanym szkieletem ludzkim na terenie Wielkiej Brytanii.
Zbiory: Natural History Museum, Londyn (kopia szkieletu prezentowana jest w muzeum Cheddar Man and the Cannibals w Cheddar).
W jaskini znaleziono także narzędzia krzemienne kultury kreswelskiej (nazwa od stanowisk w rejonie Creswell Crags), m.in. ostrza trapezoidalne, podwójne półtylczaki o stromych półtylcach, nazywane niekiedy ostrzami typu Cheddar i tzw. berła z poroża z przewierconym otworem [Kozłowski 2004, s. 622]. W 2010 roku odkryto kolejne kości ludzkie (ok. 14,7 tys. lat temu), pochodzące od pięciu osób (3–4 letniego dziecka, dwóch nastolatków i dwóch dorosłych, młodszego i starszego), z których usunięto tkanki miękkie takimi samymi narzędziami i w taki sam sposób jak mięso z kości zwierzęcych, co według Chrisa Stringera z Natural History Museum świadczy o kanibalizmie żyjących tu ludzi. W lutym 2011 roku ten sam zespół badaczy opublikował informację, że wśród odkrytych w tej jaskini w 1987 roku kości ludzkich zidentyfikowano trzy fragmenty czaszek, które były przerobione na naczynia do picia.
Ponadto w 2007 roku w Gough’s cave odkryto ryt naskalny przedstawiający schematyczny wizerunek mamuta.
Jeskyně Balcarka (dawniej Ostrovské jeskyně) jest jedną z najpiękniejszych jaskiń w Morawskim Krasie i całych Czechach. Znajduje się ona kilkaset metrów na południe od miejscowości Ostrov u Macochy (okr. Blansko, kraj południowomorawski) i była znana od dawna.
Pod koniec paleolitu górnego, około 15 tys. lat temu, osiedliła się tu duża grupa ludzi kultury magdaleńskiej, zajmujących się polowaniami na konie i renifery. Pozostało po nich klika palenisk, kości zwierzęce oraz rzeźbione poroża reniferów. Pierwsze badania wykopaliskowe przeprowadził w latach 1898–1900 Jan Bohumil Knies (1860–1937), nauczyciel z pobliskiego Rogendorf (obecnie Kras). Badania archeologiczne prowadzone były też w 2007 roku. Zbiory: Moravské zemské muzeum, Ústav Anthropos, Brno.
Całostka Cp: Czechosłowacja P 108 Całostka Cp: Czechosłowacja P 108
Czechosłowacja, P 108 (il. 32)
(1949 r.)
Koněpruské jeskyně odkryto w 1950 roku podczas eksploatacji kamieniołomu wapienia znajdującego się w obrębie wzgórza Zlatý kůň (Złoty Koń), wznoszącego się nad miejscowością Koněprusy w Czeskim Krasie (gm. Koněprusy, kraj środkowoczeski). Do zwiedzania udostępniono jaskinię w 1959 roku. Jej korytarze rozciągają się na trzech poziomach, a różnica wysokości między nimi wynosi ponad 70 m. Całkowita długość korytarzy przekracza 2 km (to najdłuższy system jaskiń na terenie Czech). W 1951 roku w jaskini znaleziono szczątki kobiety w wieku ok. 45 lat, pochodzące sprzed ok. 13 tys. lat, co pozwala łączyć je z ludnością kultury magdaleńskiej. Spoczywały one na złożu wtórnym, w górnej części stożka gruzu skalnego, jaki utworzył się w jednym z kominów.
Zbiory: Národní muzeum, Praga (nr inw. 124661−124662).
Czechy, Mi 774 w bl. 51
(4.09.2013)
Widok fragmentu wnętrza jaskini znajduje się w prawym dolnym narożniku tego 4-znaczkowego bloku
Kasownik: Chęciny 1, 29.12.1976
Chęciny 1
(11.06.1972 i 29.12.1976)
Nr 72 237 i 76 159
według katalogu A. Myślickiego
Fragment wnętrza jaskini Raj koło Chęcin (pow. Kielce, woj. świętokrzyskie), w której stwierdzono ślady pobytu neandertalczyków.
Jaskinię odkryto w 1963 roku. W 1967 r. Wojewódzki Konserwator Zabytków w Kielcach zdecydował o objęciu jaskini ochroną jako stanowiska archeologicznego, a rok później utworzono tutaj rezerwat przyrody „Jaskinia Raj”, obejmujący jaskinię i jej najbliższe otoczenie. W latach 1967–1972 przeprowadzono w jaskini roboty górnicze, budowlane i instalacyjne, połączone z badaniami archeologicznymi, paleontologicznymi i geologicznymi osadów wypełniających jej dno.
Jaskinia położona jest na północnym stoku góry Malik, zbudowanej z wapieni środkowego dewonu. W trakcie prac badawczych w jaskini znaleziono krzemienne wytwory zamieszkującego jaskinię ok. 70–60 tys. lat temu neandertalczyka — 633 egzemplarze narzędzi i odpadków produkcyjnych (pod względem techniki obróbki należących do grupy szeleckiej kultury mustierskiej), a ponadto także szczątki mamuta, nosorożca włochatego i niedźwiedzia jaskiniowego. Odkryto także zabezpieczenie wejścia do jaskini przed drapieżnikami, zbudowane w formie zasieków z blisko 300 poroży reniferów.
Dla zwiedzających w pobliskim muzeum odtworzone zostało obozowisko rodziny neandertalskiej, z trzema naturalnej wielkości postaciami ludzkimi, a przewodnik oprowadza zwiedzających trasą o długości 150 m.