E-mail E-mail
Antropogeneza i archeologia na znakach pocztowych

Grobowce megalityczne w Europie Zachodniej i Południowej

Znaczek: Tunezja 1060
Tunezja, Mi 1060
(22.08.1983)
Urugwaj, Mi 1894
(23.04.1991)
Znaczek: Urugwaj 1894

Budownictwo megalityczne, megalityzm, religia megalityczna — to jedne z najbardziej charakterystycznych cech neolitu europejskiego, choć konstrukcje megalityczne znane są także z innych kontynentów, jak pokazują to np. znaczki z Tunezji i Urugwaju. Prawie na całym świecie wznoszono te potężne budowle kamienne, zwane ogólnie megalitami. Terminu tego po raz pierwszy użył Algernon Herbert (1792–1855), angielski antykwariusz — jak kiedyś zwano miłośników starożytności — a wywodzi się on z greckich słów megas — wielki, duży i lithos — kamień. Były to przede wszystkim grobowce: dolmeny, groby korytarzowe i galeriowe, aleje menhirów, ale także i całe osady, forty (np. na terenie Półwyspu Iberyjskiego) i świątynie (np. na Malcie).

Na terenie ziem polskich megality występują w postaci tzw. grobowców bezkomorowych — długich (niekiedy ponad 100 m) konstrukcji w kształcie silnie wydłużonego trapezu zbliżonego formą do trójkąta. Grobowce te otoczone były obstawami z wielkich głazów narzutowych, a na terenach gdzie tych kamieni brakowało, zastępowano je drewnem.


Całostka Cp: Rosja Całostka Cp_rv: Rosja
Rosja, całostka Cp
(20.06.2011)
Nie każda konstrukcja kamienna może być określona mianem megalitycznej. Nie jest nią np. tzw. Dolmen Volkonskij (Волконский дольмен) znajdujący się w dolinie rzeki Godpik (Годпик), na terenie leśnictwa Lazarevskoe w Parku Narodowym Soczi (Сочинский национальный парк). Jest to jedyny zachowany na Kaukazie dolmen monolityczny, wykuty w jednym bloku skalnym. Niewielkie koliste wejście prowadzi do komory o wysokości ok. 1,5 m, zakończonej od góry półkulistym sklepieniem.

Najliczniej spotykane formy budowli megalitycznych w Europie to:


Portugalia

Znaczek: Portugalia 1244
Portugalia, Mi 1244
(18.09.1974)
Znaczek_rv: Portugalia 1244 rewers
Dolmen (port. anta) z płyt kamiennych w Zedes (gm. Carrazeda de Ansiães, dystr. Bragança), zwany Casa da Moura. Nakryty jest jedną dużą płytą stropową wspartą na czterech z dziewięciu granitowych kamieni nośnych, szerokości ok. 1 m i wysokości ok. 2 m powyżej poziomu gruntu, tworzących ściany lekko podłużnej komory grobowej o wymiarach 3×2,4 m. Po ich wewnętrznej stronie znajdują ryty przedstawiające postacie ludzkie i zwierzęce oraz znaki geometryczne, np. faliste linie. Zlokalizowany od strony wschodniej korytarz wejściowy tworzą dwie leżące poziomo duże płyty kamienne.
Na terenie Portugalii grobowce tego typu występują dość licznie. Już w 1733 r. Afonso da Madre Deus Guerreiro przedstawił Królewskiej Akademii Historii listę 315 takich obiektów (w gminie Carrazeda de Ansiaes znajdują się w sumie cztery dolmeny).
Na odwrotnej (gumowanej) stronie tego znaczka znajduje się ochronny nadruk złożony z ciągów liter „CTT” i roku emisji „1974” — obok fragment w dużym powiększeniu (1200 dpi)
Znaczek: Portugalia 3973
Portugalia, MI 3973
(21.07.2014)
Znaczek: Portugalia 3677
Portugalia, Mi 3677
(21.09.2011)
Kasownik: Portimao, 11.12.2000 Kasownik: Portimao, 11.12.2000
Portimão, Portugalia
(6.07.1996 i 11.12.2000)
Wnętrze korytarza prowadzącego do komory grobowca megalitycznego (tolosu) nr 7 w Alcalar (gm. Portimão, dystr. Faro; w XIX w. miejscowość ta nazywała się Alcalá), przekrój przez ten obiekt oraz płytka z czarnego łupku ilastego z ornamentem zakratkowanych trójkątów, z grobowca 1 na tym stanowisku, odkryta przez Sebastiao Estácio da Veigę.
Tolos 7 to największy obiekt tego typu w regionie Algarve. Grobowiec ten został całkowicie przebadany w 1882 r., a obecnie jest zrekonstruowany i udostępniony do zwiedzania. Komora znajduje się w środku kamiennego kurhanu (karnu) o średnicy 27 m, otoczonego wieńcem ze starannie poukładanych kamiennych płytek. Ma on kształt koła spłaszczonego od strony ESE, gdzie w centrum fasady znajduje się wejście do korytarza. Korytarz, długości 12 m i wysokości 1,2 m, zwęża się od 88 cm szerokości przy wejściu do 45 cm przy komorze. Dodatkowo przedzielony jest w trzech miejscach monolitycznymi portalami, a nakrywają go duże płyty wapienne. Kolista komora średnicy ok. 3 m i wysokości 2,5 m, zamknięta od góry fałszywym sklepieniem, posiada dwie nisze (dł. 1,4–1,3 m, szer. 0,88–0,84 m), symetrycznie rozmieszczone od strony NE i SW. Wejścia do nich znajdują się 45 cm powyżej kamiennej posadzki komory. Grobowiec był wyrabowany, nie znaleziono w nim śladów pochówków. Zachowały się tylko resztki wyposażenia w postaci kamiennych siekier i toporów, żaren i gładzików, wiele fragmentów polerowanych płytek z łupku, cylindryczne przedmioty z wapienia (bransolety?), fragmenty ceramiki, kości bydła i ptaków, fragment poroża jelenia i dwa zęby dzika. Grobowiec został zbudowany w III tys. BC.

Cmentarzysko składało się pierwotnie z 18 grobowców, jednak w XVIII w. wapienne kamienie, z których były zbudowane, stały się źródłem surowca do wypalania wapna, co doprowadziło do zniszczenia większości z nich. Stanowisko odkrył w 1880 roku Antonio José Nunes da Gloria, proboszcz z pobliskiej wsi Mexilhoeira Grande. W latach 90. XIX w. S. Estácio da Veiga przebadał siedem grobowców (nr 1–7), a w 1903 r. J. Pereira Jardim odkrył następne dwa obiekty.

Hiszpania

Kasownik: Salvatierra, 28.04.1990
Salvatierra, Hiszpania
(28.04.1990 i 4.10.2015)
Dolmen Sorginetxe (bask. Sorginetxe Trikuharria) znajdujący się na płn.-zach. od Arrizala (bask. Arrizabalaga), koło Salvatierra (bask. Agurain, Álava / bask. Araba, wsp. Kraj Basków), po raz pierwszy wspomniany w literaturze w 1831, a badany w 1890 roku. Składa się z 6 wielkich wapiennych płyt wysokości ok. 2,5 m i płyty stropowej, wspartej tylko na trzech najwyższych kamieniach tworzących ściany. Jego baskijska nazwa oznacza „Dom czarownic” (według miejscowych wierzeń został on zbudowany przez mityczne istoty, zwane Sorginak lub Lamiak, występujące w mitologii Basków). Dolmen wznosi się na szczycie lokalnej kulminacji, przez co jest doskonale widoczny z dużej odległości, także dzięki białej barwie kamieni, z których jest zbudowany. Wszystko to powoduje, że jest jednym z najczęściej odwiedzanych i fotografowanych obiektów megalitycznych Kraju Basków.
Dolmen San Adrián (ok. 3500 BC) koło wsi Granucillo de Vidriales (prow. Zamora, reg. Kastylia-León). Obiekt ten położony jest na małym wzniesieniu, bezpośrednio na południe od wzgórz Carpurias, skąd góruje nad całą doliną płynącej na południu rzeczki Arroyo de la Almucera. Wciąż jeszcze otacza go znacznych rozmiarów nasyp ziemny. Jego komora grobowa zbudowana jest z 11 stojących głazów, a prowadzący do niej korytarz został częściowo zrekonstruowany. Nazwa grobowca pochodzi od znajdującej się w pobliżu kaplicy w Granucillo.
Benavente, Hiszpania
(7.09.1996)
Przekrój przez jeden z kilkudziesięciu tolosów w Los Millares koło Santa Fe de Mondújar (prow. Almería, reg. Andaluzja). Od lewej znajdują się: przedsionek, korytarz, boczna nisza i komora z pozornym sklepieniem kopułowym, nakryta kamienno-ziemnym kurhanem. O chronologii grobowców z Los Millares najlepiej świadczy data 14C uzyskana dla tolosu 19 — 3088±180 BC.
Almería, Hiszpania
(10–13.09.2003)
Grobowiec galeriowy (wym. 25×5 m) Cueva de Menga w Antequera (prow. Málaga, wsp. Andaluzja). Jest to budowla wkopana w naturalne wzgórze i przykryta dodatkowo kurhanowym nasypem, przez co łączna wysokość całej konstrukcji wynosi 6 m. Butelkowatego kształtu komora grobowa mierzy 16,5 m długości i do 6 m szerokości. Jest ona zbudowana z 18 kamiennych płyt wysokości ok. 3 m i przykryta 4 płytami stropowymi grubości 2 m (największa waży ok. 180 ton), wspartymi wewnątrz pośrodku na trzech solidnych ortostatach (jeden z nich zdobiony jest liniami rytymi). Do środka komory prowadzi korytarz długości 8,5 m i szerokości 2,3 m, zbudowany z 10 płyt. Grobowiec jest dziełem ludności kultury grobów kopułowych. Otrzymano dla niego kilka dat radiowęglowych, które pozwalają określić czas użytkowania grobowca na lata ok. 3900–3730 BC.
Zbiory: Museo Arqueológico, Málaga.
Kasownik: Antequera, 20.10.1995
Antequera, Hiszpania
(20.10.1995)
Znaczek: Hiszpania 3247
Hiszpania, Mi 3247
(20.10.1995)
Znaczek: Hiszpania 5187
Hiszpania, Mi 5187
(14.07.2017)
Kasownik: Madrid, 20.10.1995
Madryt, Hiszpania
(20.10.1995)
Dolmen La Pedra Gentil koło miejscowości Vallgorguina (reg. Barcelona, wsp. Katalonia), który składa się z jednej dużej płyty stropowej wspartej na siedmiu pionowo ustawionych kamieniach tworzących ściany. Nie jest znany pierwotny kształt grobowca, gdyż obecną formę nadał Josep Pradell, ówczesny właściciel terenu, przeprowadzając w 1885 r. rekonstrukcję dolmenu.
Mataró, Hiszpania
(2.02.1997)
Dolmen I z miejscowości Sagastieta (prow. Guipúzcoa / Gipuzkoa, wsp. Kraj Basków) — na datowniku umieszczono jego baskijską nazwę: Trikuarria Sagastietako lepua. Znajduje się on w kolistym kamiennym kurhanie o średnicy ok. 11 m i wys. ok. 2,5 m. Wymiary komory grobowej wynoszą 3,25×2,00×0,50 m. Jest ona zbudowana z pięciu kamieni, z których największym jest płyta stropowa mierząca 2,70×2 m.
San Sebastián, Hiszpania
(30.04.1980)

Francja

Frankatura mechaniczna: Guingamp, 2.02.2001 Frankatura mechaniczna: Guingamp, 3.06.2008 Frankatura mechaniczna: Guingamp, 23.09.2013
Guingamp, Francja
(2.02.2001, 3.06.2008 i 23.09.2013)
Obiekty megalityczne we Francji są szczególnie liczne i występują tu pod różnymi postaciami. Najczęściej są to grobowce: dolmeny, grobowce korytarzowe i galeriowe oraz menhiry i aleje menhirowe (fr. alignement), rzadziej sanktuaria megalityczne.

Sylwetki dolmenu i menhiru pokazane na tej frankaturach z Guingamp są trudne do identyfikacji, ponieważ w okolicy miasta Guingamp (dep. Côtes-d'Armor, reg. Bretania) jest kilka miejscowości, w których znajduje się wiele różnych obiektów megalitycznych, a każdy z nich mógł być inspiracją do wykonania tego schematycznego rysunku:
  • Bégard: menhir Kerguézennec
  • Bourbriac: dolmen Le Caveau de Kerivoa, zwany też Bar Menez lub de Kerivoa, grobowiec galeriowy Restes, menhir Coat an Ty, nazywany też Kerauffrédou i menhir Crec'h ar Argant, zwany też Menez Crec’h An Arhan lub Kerivoa
  • Keramanac'h: grobowiec galeriowy Brohet i menhir
  • Kerien: menhir Cosquer Jehan
  • Landebaëron: grobowiec galeriowy Ros Vras i menhir Menou Glas
  • Louargat: menhir Pergat, znany też jako pointu de Pergat lub de Louargat
  • Pédernec: menhir Crec'h Coulm
  • Plésidy: menhir Caillouan
  • Pommerit le Vicomte: grobowiec galeriowy Le Lit de L'Ermite
  • Saint Connan: grobowiec galeriowy Park Kerdic
  • Squiffiec: grobowiec korytarzowy Le Lit de Saint Jean i menhir Kerper
Frankatura mechaniczna: Plouharnel, 9.03.1998 Kasownik: Plouharnel, 21.10.2003
Plouharnel, Francja
(9.03.1998 i 21.10.2003)
W miejscowości Plouharnel (dep. Morbihan, reg. Bretania) znajduje się wiele kamiennych konstrukcji megalitycznych różnych typów, dlatego trudno jest powiedzieć, kamienie którego z tych obiektów widnieją na frankaturze i wirniku z Plouharnel. Być może jest to jakiś alignement? A oto lista znanych i zachowanych z tego terenu obiektów megalitycznych:
  • alignement Sainte Barbe
  • alignement au Vieux Moulin
  • kromlech prostokątny Crucuno
  • menhir Bihor
  • menhir Bruyere
  • dolmen Chapelle de Cosquer
  • dolmen z korytarzem Crucuno (Krukuno)
  • dolmen z korytarzem Kergavat (Kergarat)
  • dolmen z korytarzem Kerroc'h
  • dolmen z korytarzem Runesto
  • dolmen z korytarzem Rondossec (Kopiec ropuchy)
  • dolmen Tennad-er-Menguen
Kasownik: Saint-Brevin-les-Pins, 19.11.1978
Saint-Brevin-les-Pins, Francja
(19.11.1978)
Podobnie przedstawia się sytuacja z datownikiem z Saint-Brevin-les-Pins (dep. Loire-Atlantique, reg. Kraj Loary). Na terenie tej miejscowości znajduje się nie mniej niż 9 obiektów megalitycznych. Najbardziej znane z nich to:
  • dolmen Rossignols
  • dolmen Briordais
  • menhir z la Roche des Prés o nazwie „Pierre de Gargantua”
  • menhir Plessis-Gamat
  • menhir du Boivre
  • menhir nazywany „Pierre de Couche”
  • menhir
W okolicy Gennes (dep. Maine-et-Loire, reg. Kraj Loary) występują różne typy budowli megalitycznych, np. dolmeny i groby galeriowe (Avort, de la Foret, La Pierre couverte, La Madeleine, La Pagerie) i menhiry (np. Pierre Longue du Bouchet, zwany też Pierre Longue de Gennes).
Gennes, Francja
(9.12.1986 i 24.10.1989)
Kasownik: Amiens – Centre de Tri, 20.06.1990
Amiens – Centre de Tri, Francja
(20.06.1990)
Konstrukcje megalityczne są dużą atrakcją turystyczną, dlatego też ich rekonstrukcje można oglądać w prehistorycznym parku rozrywki w Samarze (dep. Somme, reg. Pikardia), 15 km od Amiens. Obejmuje on obszar 25 hektarów i 1200 m2 wystaw. Prezentowane są tu dzieje człowieka od wynalezienia ognia do czasów gallo-rzymskich, czyli na przestrzeni ok. 600 tysięcy lat. Można tu zapoznać się m.in. z technikami rozpalania ognia, sposobami rzucania włócznią, strzelania z łuku i tradycyjnymi dziedzinami wytwórstwa, jak np. garncarstwo i obróbka krzemienia. Inne atrakcje to rekonstrukcje szałasów paleolitycznych, chat z okresu neolitu, celtyckiego oppidum, itp.

Francja (dolmeny)

Frankatura mechaniczna: Carnac, 3.07.2009 Frankatura mechaniczna: Vannes, 20.12.2011 Frankatura mechaniczna: Vannes, 14.10.2009 Frankatura mechaniczna: Vannes, 15.09.2014
Carnac, Francja
(3.07.2009)
Dolmeny, to grobowce megalityczne z komorą zbudowaną z kilku kamieni ścian i nakrytą jednym lub kilkoma wielkimi głazami stropowymi (czasem o wadze kilkunastu ton). Przypominają wyglądem ogromny stół i od tego właśnie pochodzi ich nazwa (celtyckie daul, taol, dol, podobnie bretońskie tol, dol, tj. stół i maen, men, tj. kamień).
Vannes, Francja
(14.10.2009, 20.12.2011 i 15.09.2014)
Frankatura mechaniczna: Paris 43, 13.11.1987
Paryż 43, Francja
(13.11.1987)
Znaczek: Francja 2014
Francja, Mi 2014
(17.02.1977)
Dolmeny są też we Francji po prostu symbolem Bretanii (por. frankaturę z Paryża) oraz trwałości i solidności (por. frankaturę z Tuluzy).
Tuluza – Pont des Demoiselles, Francja (18.07.2002)
Na terenach wokół wsi La Cavalerie (dep. Aveyron, reg. Midi-Pyrénées) znajdują się cztery dolmeny: Jonquet (z kamieniem stropowym o wadze ok. 20 ton), La Baume, La Fabière (w nasypie z obstawą kamienną, zorientowanym na osi E-W, o wym. 22×7 m) i Vialamontels.
La Cavalerie, Francja
(24.09.1959)
Le Grand Dolmen de Bagneux lub po prostu Le Grand Dolmen, czyli dolmen w Bagneux koło Saumur (dep. Maine et Loire, reg. Kraj Loary), jest największym z ok. 4500 dolmenów występujących na terenie 60 (z 96) francuskich departamentów. Komora jest zbudowana z 16 potężnych płyt o długości do 6 m i mierzy od zewnątrz 23 m długości i 3,1 m wysokości, a wymiary wewnętrzne 18×7,3 m i 2,4 m wysokości (powierzchnia ma ok. 85 m2, a jej pojemność wynosi ok. 200 m3). Komorę nakrywają cztery gigantyczne bloki, z których największy mierzy 7,6×6,6 m i waży ok. 88 ton (różne źródła podają odmienne wymiary grobowca, w zależności od sposobu pomiaru). Wejście do komory zwrócone jest na płd.-płd.-wsch. Pierwsze badania wykopaliskowe miały tu miejsce już w 1775 roku! Nie znaleziono wtedy żadnych pochówków, wyrabowanych prawdopodobnie już wcześniej.
Wirniki z Bagneux, Francja
(1.07.1967, 25.07.1970, 24.01.1974, 6.09.1979, 29.05.1980 i 15.11.1986)
Niektóre wirniki różnią się między sobą tylko obecnością lub brakiem minut w kalendarzu.
W Bougon (dep. Deux-Sèvres, reg. Poitou-Charentes) znajdują się grobowce megalityczne, datowane radiowęglowo głównie od ok. 4688±147 do ok. 4292±162 BC, w których znaleziono ceramikę wielu różnych ugrupowań neolitycznych, takich jak Cous, Chassey, Peu Richardien, a nawet z wczesnej epoki brązu.
Bougon, Francja
(27.06.1993)
Kasownik: Chaville, 10.04.1938 Kasownik: Chaville, 19.09.1951
Chaville, Francja
(10.04.1938 i 19.09.1951)
Na południe od miejscowości Chaville, Meudon i Clamart (dep. Hauts-de-Seine, reg. Île-de-France) rozciąga się liczący ponad 1100 ha powierzchni kompleks leśny Forêt de Meudon, będący pozostałością dawnych terenów łowieckich królów Francji. W lesie tym, niedaleko Chaville, znajduje się menhir i trzy „sztuczne” dolmeny, a właściwie trylity, zbudowane w 1895 r. przez pochodzących z Bretanii misjonarzy z Meudon.
Ale w lesie Meudon można też znaleźć autentyczne zabytki neolityczne. W części lasu zwanej Bois de Clamart stoi kamień (menhir?) określany nazwami La Pierre aux Moines lub Pierre de Chalais. Ma on 2,5 m wysokości, ale znaczna jego część jest jeszcze zagłębiona w ziemi. Prawdopodobnie jest on pozostałością istniejących niegdyś w tym miejscu dolmenów. Ponadto na południe od miejscowości Meudon znajdował się dawniej grobowiec galeriowy Pierre de Rabelais, odkryty w 1845 r., ale został on znacznie zniszczony, a następnie przeniesiony w inne miejsce i tam częściowo zrekonstruowany. Grobowiec wzniosła ludność eneolitycznej kultury Seine-Oise-Marne.
Kasownik: Draguignan, 30.06.1962 Kasownik: Draguignan, 3.08.1988
Draguignan, Francja
(30.06.1962 i 3.08.1988)
Dolmen la Pierre de la Fée („Kamienie wróżki”) znajdujący się na północ od Draguignan (dep. Var, reg. Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże). Obiekt ten składa się z trzech pionowo ustawionych kamieni o wys. od 2,2 do 2,4 m, przykrytych kamieniem stropowym długości ponad 5 m i wadze ok. 20 ton. Już w 1889 roku dolmen został prawnie uznany za zabytek historyczny. Mimo to w 1975 roku częściowo uległ częściowemu zniszczeniu przez materiały wybuchowe.
Na terenie departamentu Ariège (reg. Midi-Pyrénées) znajduje się obecnie jeszcze 15 zachowanych dolmenów. Najbardziej znanym z nich (m.in. dzięki temu, że najłatwiej dojechać do niego samochodem) jest dolmen Cap del Pouech w Le Mas d'Azil. Składa się z on 4 kamieni nośnych i jednego stropowego. Podczas wykopalisk przeprowadzonych przez opata Jean-Jacques Pouech'a (1814–1892), który wsławił się przede wszystkim odkryciem w 1858 r. skorup jaj zauropodów (dinozaurów z okresu kredy), znaleziono w nim kości ludzkie.
Le Mas-d'Azil, Francja
(24.10.1963, 20.08.1964, 9.05.1984 i 9.10.1995)
W pierwszym datowniku źle nastawiona data!
Dolmen z Les Vans (dep. Ardèche, reg. Rodan-Alpy).
Les Vans, Francja
(24.07.1982)
Dolmen z Méjannes-le-Clap (dep. Gard, reg. Langwedocja-Roussillon). Na terenie tej gminy znajduje się 7 dolmenów:
  • Méjannes-le-Clap,
  • Maison des Fées,
  • Table des Turcs,
  • Carcuignau A, C i D,
  • Carcuignau B (Beaume des Fées).
Méjannes-le-Clap, Francja
(10.07.1982)
Dolmen La Pierre aux Fées („Czarodziejskie kamienie”) z Reignier (dep. Haute-Savoie, region Rodan-Alpy).
Wielki granitowy głaz stropowy (wym. 4,9×4,5 m) tego grobowca opiera się tylko na trzech kamieniach nośnych. Wśród pozostałych porozrzucanych wokół głazów widać jeszcze pozostałości alei prowadzącej pierwotnie do dolmenu.
Reignier, Francja
(24.01.1979, 16.03.1981, 21.08.1996, 2.10.2000 i 29.08.2006)
Francja, całostka Ck (tzw. PAP)
(1997 r.)
Frankatura mechaniczna: Riantec, 20.02.1997
Riantec, Francja
(20.02.1997)
Dolmen Kerporel (albo Kerporhell, Kerven) z Riantec (dep. Morbihan, reg. Bretania), mocno zniszczony, składa się obecnie z trzech kamieni nośnych przykrytych jedna wielką płytą kamienną.
Kasownik: Saint-Laurent-sur-Gorre, 6.03.1976 Kasownik: Saint-Laurent-sur-Gorre, 11.12.1975
Saint Laurent-sur-Gorre,
Francja
(11.12.1975 i 6.03.1976)
Dolmen znajdujący się na wschód od wsi Chez Moutaud koło Saint-Auvent (dep. Haute-Vienne, reg. Limousin).
Dolmen z Septfonds (dep. Tarn-et-Garonne, reg. Midi-Pyrénées). Prawdopodobnie jest to dolmen Tombe du Géant, znajdujący się na południowy-wschód od miejscowości, koło gospodarstwa Les Tombes. Dolmen ten, o długości 5 m, znajduje się w centrum częściowo zachowanego nasypu. Jego boki zbudowane są z dużych płyt kamiennych. Kamień stropowy uległ rozbiciu i obecnie zachowana jest jedynie jego połowa. Komora grobowa, z wejściem od strony wschodniej, ma wymiary wewnętrzne 4,5×1,5 m.
Septfonds, Francja
(13.11.1987 i 26.08.2005)
Prawdopodobnie jest to dolmen des Grèzes z Souillac (dep. Lot, reg. Midi-Pyrénées), z którego uzyskano datę 14C: 3910±100 BP, tj. 2384±144 BC.
Souillac, Francja
(23.09.1989)
Jeden z dolmenów z Tavers (dep. Loiret, reg. Centre). Na terenie tej miejscowości znajdują się trzy dolmeny, nazywane: Pierre Tournante, Pierre du Vert-Galant lub Ver-Valland oraz Ver lub Clos du Ver.
Tavers, Francja
(3.12.1994)
Dolmen z Tiergues koło Saint-Affrique (dep. Aveyron, reg. Midi-Pyrénées).
Grobowiec ma długość 4 m, a jego szerokość i wysokość wynoszą po 2 m. Boczne głazy ścian i kamień stropowy są zachowane bardzo dobrze, natomiast kamień stanowiący tylną ścianę jest rozbity. Wejście do dolmenu zorientowane jest w kierunku płn.-wsch. (dokładnie 65°). Wokół widoczne są nikłe pozostałości nasypu ziemnego oraz kilka dużych fragmentów rozbitych głazów.
Wirniki z Saint-Affrique, Francja
(30.06.1955, 24.10.1956, 7.12.1961, 10.02.1962, 8.05.1969 i 6.03.1970)
Położony ponad 2 km na płd.-wsch od Trégunc (dep. Finistère, reg. Bretania) dolmen Kermadoué, nakryty kamieniem stropowym o wymiarach ok. 3×4 m.
Trégunc, Francja
(4.09.1969 i 13.01.1972)
Dolmen Pierre Alot z miejscowości Vitry lès Nogent, położony 5 km na południe od Nogent (dep. Haute-Marne, reg. Szampania-Ardeny).
Komora dolmenu (wym. 2×1 m) o spągu wyłożonym małymi płytkami kamiennymi, otwarta jest na południe. Nakrywa ją wielka płyta kamienna o wadze ok. 9 ton i długości 3,2 m. Szerokość tej płyty od strony południowej wynosi 3,0 m, a na drugim końcu 2,5 m. Wysokość dolmenu od strony wejścia wynosi 1,2 m i obniża się w kierunku północnym. Grobowiec wpisany został na listę zabytków w 1887 roku.
Nogent, Francja
(1.08.1990 i 9.01.1997)
Dolmen ze stanowiska la Madeleine koło Saint-Remèze (dep. Ardèche, reg. Rodan-Alpy).
Saint-Remèze, Francja
(18.01.2002)
Miniaturowa sylwetka dolmenu (na lewo od kościoła, na tle tarczy słonecznej).
W Plouharnel (dep. Morbihan, reg. Bretania) znajduje się wiele różnych obiektów megalitycznych.
Plouharnel, Francja
(3.02.1997)
Dolmen du Parc z Saint-Nectaire-le-Bas, położony na granicy z Saint-Nectaire-le-Haut (dep. Puy-de-Dôme, reg. Owernia). Jego głaz stropowy, wsparty na pięciu kamieniach tworzących ściany, liczy 3,50 m długości, 2 m szerokości i 0,7 m grubości, a jego waga szacowana jest na ok. 13 ton.
Francja, całostka Ck (tzw. PAP)
(1997 r.)
Kasownik: Vauréal, 30.05.1989
Vauréal, Francja
(30.05.1989)
Dolmen w herbie miasta Vauréal (dep. Val-d'Oise, reg. Île-de-France).
W Vauréal, przy końcu Promenade du Dolmen, znajduje się grobowiec galeriowy (allée couverte) nazywany Cimetière des anglais. Stoi na skraju lasu, na krawędzi doliny rzeki Oise. W 1867 roku rozkopał go wicehrabia Amédée de Caix de Saint Aymour i odkrył szczątki co najmniej siedemdziesięciu pięciu ludzi, a także różne narzędzia (topory kamienne, siekiery, narzędzia krzemienne). Obiekt jest zorientowany na osi E-W i mierzy ok. 14 m długości i ok. 2,30 m szerokości. Jest mocno zniszczony, nie ocalał żaden z kamieni stropowych. Grobowiec składał się z trzech komór grobowych oddzielonych ścianami z płyt z piaskowca. Płyta zamykająca obiekt przechowywana jest w Musée Archéologique Départemental du Val d'Oise w Guiry-en-Vexin.
Kasownik: Beaulieu-sur-Layon, 12.11.1993
Beaulieu-sur-Layon, Francja
(12.11.1993)
Dolmen z Beaulieu-sur-Layon (dep. Maine-et-Loire, reg. Pays-de-la-Loire) znajduje się ok. 60 m na południe od drogi D55 prowadzącej do Faye d'Anjou. Obiekt ten nazywany jest Pierre-Couverte, Loncheneau lub Mont-Benault (ze względu na położenie w między Beaulieu-sur-Layon a osadą o tej nazwie). Jest to dolmen poligonalny i składa się on obecnie z pięciu kamieni (szósty został zniszczony).

Francja (groby galeriowe)

Grobowiec galeriowy (allée couverte) zwany „Bod er Mohet” z Cléguérec (dep. Morbihan, reg. Bretania), długości 27 m.
Cléguérec, Francja
(17.01.1991)
Kasownik: Corps-Nuds, 8.06.1990 Kasownik: Janzé, 20.03.1991 Kasownik: Janzé, 2.08.1993
Janzé, Francja
(20.03.1991 i 2.08.1993)
Kasownik: Martigné-Ferchaud, 13.08.1991
Martigné-Ferchaud, Francja
(13.08.1991)
Kasownik: Rétiers, 14.01.1991 Kasownik: Rétiers, 23.06.2005
Corps-Nuds, Francja
(8.06.1990)
Grobowiec galeriowy La Roche-aux-Fées (Skała Wróżek) położony na SSE od Essé (dep. Ille-et-Vilaine, reg. Bretania) o wymiarach: dł. 19,5 m i szer. od 4 do 6 m, wysokość 4 m — to największy tego typu grobowiec na terenie Bretanii i jednocześnie jeden z najlepiej zachowanych w całej Europie. Składa się z 42 dużych, niemal prostokątnych, czerwono-brązowych bloków kambryjskich łupków, zapewne przytransportowanych z odległości ok. 4–5 km, w tym 26 kamieni ścian i jednej dużej płyty długości 5,4 m tworzącej jego tył. Wewnątrz znajduje się 6 podpór dzielących wnętrze na kilka części — symbolicznych, bo na żadnej nie opiera się strop, utworzony przez osiem bloków o wadze średnio ok. 20–30 ton, ale największy oceniany jest na 45 ton. Wejście do grobowca prowadzi od strony płd.-wsch. Cały obiekt przykryty był ziemnym kurhanem, z którego obecnie pozostały jedynie resztki. Grobowiec jest datowany na 2. poł. III tys. BC.
Według legendy w grobowcu tym spoczęły popioły miejscowych, cieszących się dużym szacunkiem czarodziejek. Często rozmawiały one z umarłymi, roztaczały dobroczynny wpływ na okolicę, zapewniały obfitość i pomyślność. Czarodziejki dawno zniknęły, ale megalit pozostał. Nocami, kiedy zrywa się bryza, słychać skargi zmarłych, którzy wzywają opiekuńcze czarodziejki. Skargi te będą powtarzane do czasu, aż one przybędą. Dolmen ten jeszcze do niedawna służył narzeczonym do wróżenia. Chodzili oni wokół grobowca i liczyli kamienie. Odpowiednia liczba dawała dobrą, albo złą wróżbę co do losów przyszłego małżeństwa.
Rétiers, Francja
(14.01.1991 i 23.06.2005)
Schematyczne przedstawienie megalitu z Laniscat (dep. Côtes d'Armor, reg. Bretania).
W różnych częściach tej miejscowości znajdują się trzy grobowce galeriowe (allée couverte), oznaczone jako Liscuis 1, 2 i 3, wszystkie datowane radiowęglowo. Grobowiec 1: 5140±100 BP, tj. 3935±121 BC (Gif-3099). Grobowiec 2: 4450±110 BP, tj. 3143±165 BC (Gif-3944), 4170±110 BP, tj. 2730±137 BC (Gif-3585). Grobowiec 3: 4200±110 BP, tj. 2760±138 BC (Gif-4076), 3680±100 BP, tj. 2070±154 BC (Gif-4075).
Laniscat, Francja
(6.02.1991 lub 1992, 17.12.1991 i 28.08.1995)
Kasownik: Montguyon, 4.10.1975
Montguyon, Francja
(4.10.1975)
Grobowiec galeriowy de Pierre Folle, położony ok. 2 km na płn.-wsch. od Montguyon (dep. Charente-Maritime, reg. Poitou-Charentes). Jest to grobowiec długości 16 m (wraz z korytarzem) i wysokości 4,20 m, zorientowany na linii ENE-WSW. Największym głazem jakiego użyto do jego budowy jest jeden z kamieni stropowych, o wadze ok. 30 ton.
Kasownik: Saint-Martin-du-Tertre, 18.09.1990
Saint-Martin-du-Tertre, Francja
(18.09.1990)
Grobowiec galeriowy „Pierre Turquaise” (Tureckie Kamienie, nazwa znana od XVII w.) w lesie Carnelle w Saint-Martin-du-Tertre (dep. Val-d'Oise, reg. Île-de-France), jeden z największych megalitów w rejonie Paryża (dł. 10,6 m, szer. 2,4 m, wys. 1,7 m), wzniesiony przez ludność kultury Seine-Oise-Marne. Na kamieniach ściennych komory grobowej znajdują się wizerunki przedstawiające tzw. boginię zmarłych lub boginię dolmenową.
Frankatura mechaniczna: Saint-Martin-du-Tertre, 18.09.1990
Saint-Martin-du-Tertre, Francja
(16.06.2010)
W 1842 roku został w dużej mierze rozebrany na potrzeby brukowania ulic Paryża, ale odbudowano go w 1970 r. W nocy z 14 na 15 grudnia 1985 roku stał się on obiektem ataku bombowego! Jest to jedyny znany w historii terrorystyczny zamach „antymegalityczny”. Grobowiec został obecnie zrekonstruowany. Jego kopia znajduje się w Musée d'Archéologie Nationale w Saint-Germain-en-Laye.
Znaczek: Francja 5941
Francja, Mi 5941
(20.06.2014)
Wejście do grobowca nazywanego „Dolmen des Pierres Plates” w Locmariaquer / bret. Locmaria-Kaër (dep. Morbihan, reg. Bretania), wraz z małym menhirem ustawionym współcześnie.
Jest to grobowiec galeriowy znajdujący się ok. 1500 m na południe od centrum Locmariaquer, prawie przy samej plaży na brzegu Zatoki Quiberon. Składał się z nasypu ziemnego średnicy ok. 26 m (na osi N-S), z którego zachowały się tylko resztki, nakrywającego długi korytarz przechodzący w słabo wyodrębnione rozszerzenie pełniące funkcję komory, o łącznej długości ok. 28 m. Wejście do korytarza jest zorientowane w kierunku SSE, jednak w połowie długości zagina się on pod kątem ok. 30° w lewo i dalej biegnie prosto na zachód. W miejscu zagięcia korytarza znajduje się krótkie 3-metrowe odgałęzienie, prowadzące na SSW. Całość była zbudowana z ok. 70 głazów, z których obecnie pozostało 50 (w tym 37 nośnych ścian i 12 stropowych). Na 12 z kamieni ścian znajdują się ryty, przypominające kształtem idole bez głowy lub dwie złączone dłuższym bokiem tabliczki o zaokrąglonych górnych krawędziach. W ich wnętrzach umieszczano najczęściej rzędy dołków, albo pojedynczych lub podwójnych kółek. Pierwsze badania wykopaliskowe grobowca przeprowadzono już w 1813 roku.

Francja (cairn)

Kasownik: Plouézoc'h, 25.07.1986 Kasownik: Plouézoc'h, 17.10.1986
Plouézoc'h, Francja
(25.07.1986 i 17.10.1986)
Cairn Barnenez (zwany też tumulusem Barnenez, kurhanem Barnenez, a w języku bretońskim: Karn Barnenez) to wczesnoneolityczny grobowiec megalityczny usytuowany na półwyspie Kernéléhen w pobliżu Plouézoc'h (dep. Finistere, reg. Bretania). Jest to jedna z najstarszych budowli megalitycznych w Europie. Grobowiec był wtórnie wykorzystywany jeszcze w epoce brązu (III tys. BC). Po raz pierwszy został naniesiony na mapę w 1807 r., w ramach sporządzania planów podziałów gruntów dokonywanych przez Napoleona. Choć już w 1850 r. na kongresie w Morlaix burmistrz Plouézoc'h zaprezentował go jako pradziejową mogiłę, to aż do 1955 r. pozostawał własnością prywatną, a właściciel traktował go jako kamieniołom. Działalność ta, grożąca całkowitym zniszczeniem obiektu, została przerwana po odkryciu kilku komór grobowych. W latach 1954 1968 przeprowadzono rekonstrukcję grobowca, oczyszczono go z roślinności oraz przeprowadzono jego systematyczne badania archeologiczne.
Cairn ma obecnie 72 m długości, szerokość od 20 do 25 m i maksymalną wysokość blisko 9 m. Jego całkowitą objętość szacuje się na ok. 6,5–7 tys. m3. Do jego budowy użyto ok. 13–14 tys. ton kamienia. Były to dość małe bloki, jedynie same komory grobowe wzniesiono z prawdziwie megalitycznych głazów. Komór tych, które można nazwać dolmenami z długim korytarzem, w grobowcu znajduje się 11. Wyloty korytarzy wychodzą w kierunku południowo-wschodnim, na zatokę Morlaix, która w okresie neolitu była żyzną równiną nadmorską.
Grobowiec wznoszony był przynajmniej w dwóch etapach. Początkowo (cairn 1: przed 4500, ok. 4850–4250 BC) zbudowano jego wschodnią partię, lekko trapezowatą, długości 32 m i szerokości od 9 m (w części wschodniej) do 13 m (w części zachodniej), otoczoną podwójnym suchym murem oporowym. Wewnątrz znalazło się miejsce dla pięciu komór grobowych. Tę część grobowca zbudowano z diabazu.
W fazie drugiej (cairn 2: 4200–3900?, 4450–4000 BC) przedłużono grobowiec w części zachodniej, w której znalazło się sześć komór grobowych, a jednocześnie starszą część grobowca otoczono dodatkową obudową. W tej fazie stosowano niemal wyłącznie granit.
Wszystkie komory grobowe zbudowane są z dużych płyt z łupku i granitu. Wejście do każdej z nich prowadzi przez korytarz długości od 7 do 12 m. W kilku komorach występują różnego rodzaju ryty naskalne: łuki, linie faliste symbolizujące być może węża lub fale i powtarzające się symbole w kształcie litery „U”. Oblicza się, że do budowy 1 m3 grobowca trzeba było zużyć 1500 kg kamienia. Wydobycie, obróbka, transport i ułożenie takiej ilości kamienia jednemu człowiekowi musiało zająć około czterech dni, przy założeniu 10-godzinnego dnia pracy. Cairn 1 z Barnenez posiada objętość ok. 2000 m3 i jest zbudowany z ok. 3000 ton diabazu i 1000 ton granitu, a więc jego wzniesienie wymagałoby ok. 15–20 tys. dni roboczych, co oznacza trzy miesiące pracy ok. 200 ludzi.
Materiał archeologiczny w postaci neolitycznej ceramiki, gładzonych kamieni i narzędzi krzemiennych znaleziono tylko w trzech komorach cairnu 2 (A, C i D). Na zewnątrz grobowca odkryto także materiały z eneolitu i epoki brązu.
Podobne obiekty megalityczne znane są jeszcze z 22 innych stanowisk z terenu Francji (np. w Bretonii: Larcuste-Colpo Le Bono, Petit Mont Ty-Floc'h, Gavrinis, Île Carn, Ploudalmézeau i Guennoc) oraz wyspy Jersey.
Kasownik: Paris, 20.06.2014
Paryż, Francja
(20.06.2014)
Kamień z rytami z komory karnu nazywanego „La Table des Marchands” (bret. An Daol Varchant, nazwa pochodzi od nazwiska rodziny związanej z tym miejscem) w Locmariaquer (dep. Morbihan, reg. Bretania).
Grobowiec został wzniesiony ok. 3900–3800 BC. Korytarz (dł. 7 m, szer. 1,50 m, wys. przy wejściu 1,4 m), którego wylot znajduje się od strony SE, prowadzi do wielokątnej komory (wym. 3,00×3,80 m, wys. 2,5 m). Jej kamień stropowy (dł. 7 m, szer. 4 m, grub. 0,8 m, waga ok. 65 ton) jest fragmentem rozłamanego menhiru o długości co najmniej 14 m (jego inną część znaleziono w pobliskim grobowcu „Er Grah”, a następną wykorzystano do budowy grobowca na wyspie Gavrinis w Larmor-Baden, odległego 5 km w linii prostej przez morze, co udowodniono w 1983 roku). Znajduje się na nim ryt przedstawiający siekierę ze styliskiem i fragment koziorożca (część rogów tego zwierzęcia znalazła się na fragmencie z Gavrinis). Także kamień tworzący tylną ścianę komory dolmenu (na kasowniku) pokryty jest prawie w całości rytami, m.in. tzw. pastorałami. Szeregi pastorałów ułożone są w dwie grupy po 27 i 29, pomiędzy którymi ukazane jest koło, a na dwu obrzeżeniach płyty występują rzędy półksiężyców, z których jeden liczy 19 łuczków.
Pierwsze badania wykopaliskowe prowadzono tu już w 1811 roku, ale wszystkie odkryte wtedy zabytki zaginęły. Kolejne prace archeologiczne miały miejsce w latach 1883, 1937 i 1985. Już w 1811 roku nasyp grobowca był zupełnie zniszczony. Badania Jeana L'Helgouac'ha (1933–2000) w latach 1985–1986 wykazały, że pierwotne wymiary karnu wynosiły ok. 18×20 m. Zbudowany był z dwóch suchych murów o wysokości sięgającej od 5 do 6 m, a przestrzenie między nimi były wypełnione mniejszych rozmiarów kamieniami. Grobowiec najprawdopodobniej został zniszczony w okresie galo-rzymskim, kiedy to pochodzące z niego kamienie posłużyły do budowy antycznego miasta. Pierwotny wygląd obiektu zrekonstruowano w latach 1991–1993, odbudowując kamienny nasyp.
Na tym samym stanowisku co opisany karn znajdują się jeszcze dwa inne obiekty megalityczne: tumulus „Er Grah” długości ok. 140 m i największy na świecie menhir „Er Grah”, mierzący ok. 20 m wysokości i ważący ok. 280 ton, obecnie przewrócony i rozbity na kilka części.
Kasownik: Larmor-Baden, 30.11.1987
Larmor-Baden, Francja
(30.11.1987)
Na małej (750×400 m) i obecnie niezamieszkałej wyspie Gavrinis (w średniowieczu mieszkali tu mnisi, a resztki ich kaplicy rozebrano na pocz. XIX w.) w zatoce Morbihan koło Larmor-Baden (dep. Morbihan, reg. Bretania) znajduje się karn wzniesiony ok. 3500 BC, kiedy wyspa była jeszcze połączona z lądem.
Grobowiec ten jest bardzo znany z powodu unikatowych dekoracji wewnętrznych (uproszczoną wersję spiralnych rytów z korytarza prowadzącego do komory grobowej prezentuje ilustracja na nakładce wirnika), niezwykle starannej budowy i dobrego stanu zachowania. Grobowiec pełnił swą funkcję w okresie ok. 3500−3000 BC, co potwierdza seria dat 14C: 4470±80 BP (Gif-6294) i 4470±80 BP (Gif-5766) ≈ 3164±139 BC. Później — 4060±70 BP (Gif-6295) ≈ 2647±136 BC — spaleniu uległy drewniane konstrukcje wejściowe, część karnu zapadła się i zablokowała wejście, a nawiewany przez wiatr piasek przykrył cały obiekt, który przekształcił się w zwykły pagórek. Grobowiec tworzy kamienny kopiec o średnicy ok. 50 m i wysokości ok. 7 m. Początkowo karn liczył ok. 3000 m³, a następnie został rozbudowany do ok. 5000 m³. W centrum znajduje się komora grobowa, prawie kwadratowa, zaskakująco mała w porównaniu do rozmiarów karnu (2,55×2,10−2,45 m i 1,7 m wysokości, ok. 10 m³). Każda z jej ścian zbudowana jest z dwóch wielkich, starannie obrobionych i zdobionych, płyt kamiennych. Największy jest głaz stropowy komory, ważący ok. 17 ton. Do komory wiedzie korytarz długości blisko 14 m, szerokości 0,8 m i wysokości ok. 1,5 m. Zbudowany jest z 12 kamieni po stronie płn.-wsch. oraz 11 po stronie płd.-zach., a przykrywa go 9 głazów stropowych. Z 29 pionowych bloków ścian aż na 23 występują ryte motywy dekoracyjne i znaki, z tego 21 kamieni jest prawie całkowicie pokrytych rytami. Niektóre z nich mogą symbolizować postacie ludzkie lub zwierzęta (bydło?), ale przeważnie są to tzw. tarcze, spirale, węzły, linie faliste (węże?), siekiery (31 wizerunków tych narzędzi na 6 kamieniach, z tego na głazie nr 21 aż 18 przedstawień), wyjątkowo występuje np. łuk. Grobowiec ten był badany wykopaliskowo już w 1832 roku, jednak nie znaleziono w nim żadnego wyposażenia, ani pozostałości pochówków, wyrabowanych już wcześniej.
Replika zdobionego wnętrza grobowca znajduje się w Musée des Tumulus w Bougon.

Francja (grobowce bezkomorowe)

Kasownik: Thouars, 20.07.1992 Kasownik: Thouars, 21.07.1993 Kasownik: Thouars, 19.09.2006
Thouars, Francja
(20.07.1992, 21.07.1993 i 19.09.2006)
W Thouars (dep. Deux-Sevres, reg. Poitou-Charentes) pierwsze grupy ludzkie pojawiły się dopiero ok. 5000 BC i osiedliły się na brzegu rzeki Thouet, między obecnym zamkiem i starym miastem. Zamieszkana była też jaskinia Montsavard. Zmarłych chowano w dolmenie na wzgórzu Fleury oraz w wielkim grobowcu La Motte des Justices. Znajduje się on w obecnej strefie przemysłowej i jest bardzo słabo widoczny. Jego wymiary (nasyp długości 174 m i szerokości 15 m) sprawiają, że jest to najdłuższy grobowiec tego typu we Francji i jeden z największych w Europie. Cały nasyp otoczony jest obstawą megalityczną i rowem. Obiekt ten przypomina formą neolityczne grobowce z terenu Bretanii. La Motte des Justices datowany jest metodą 14C na latach 4570–3990 BC.
W Thouars znajduje się też muzeum, utworzone w 1920 r., w zapisanym miastu w 1893 r. domu dr. Henri Barré. Jego zaczątkiem były zbiory gromadzone przez niego i jego brata Gustave'a. Muzeum gromadzi zabytki prahistoryczne, archeologiczne, etnograficzne i inne.

Francja (menhiry)

Francja, Mi 3255
(25.10.1997)
Lancelot — według legend o królu Arturze najznamienitszy z rycerzy Okrągłego Stołu, to także bohater powieści Chrétiena de Troyes (ok. 1140–ok. 1190). A na drugim planie znaczka i znaku opłaty na całostce — menhir. Te neolityczne obiekty, mimo upływu tysięcy lat, nadal były żywe w celtyckich mitach i znajdywały swe miejsce w licznych obrzędach.
Francja, Mi U 159
(27.10.1997)
Znaczek: Francja 4797
Na tym znaczku rysunek menhiru pokryty jest granitowym pyłem!
Ponieważ w powszechnej świadomości menhiry łączone są z Celtami/Gallami, dlatego nikogo nie dziwi menhir w rękach Obeliksa — postaci z cyklu komiksów Renégo Gościnnego i Alberta Uderzo o Gallu Asteriksie. Obeliks to nie tylko nieodłączny przyjaciel Asteriksa, ale i wytwórca menhirów.
Francja, Mi 4797 I
(2.12.2009)
Kasownik: Fismes, 20.10.1998 Frankatura mechaniczna: Fismes, 20.10.1998
Fismes, Francja
(20.10.1998 i 8.02.2008)
Menhiry na wirniku i frankaturze z Fismes (dep. Marna, reg. Szampania-Ardeny) nawiązują do postaci Alberta Uderzo, który urodził się w tej niewielkiej miejscowości w 1927 roku.
W Aillant-sur-Tholon (dep. Yonne, reg. Burgundia) znajduje się menhir zwany „la Pierre Fitte”, niezbyt imponujący wysokością pojedynczy głaz.
Aillant-sur-Tholon, Francja
(3.10.1988)
Na terenie Avrillé (dep. Vendée, reg. Kraj Loary), znajduje się kilka menhirów. Największy z nich, zwany „Roi des menhirs” (= Król menhirów), posiada wysokość 8,7 m (z tego 1,7 m pod ziemią), obwód 8,65 m i wagę ok. 85 ton.
Avrillé, Francja
(8.06.1991, 14.06.1991 i 23.12.1998)
Wirniki z Avrillé różnią się nie tylko umiejscowieniem nakładki reklamowej. W datowniku z 8.06.1991 w miejscu godziny nadania znajduje się 8-ramienna gwiazdka
Menhir zwany Men Marz lub Men Bras (w języku bretońskim Kamień Cudu lub Wielki Kamień) znajdujący się na północ od miejscowości Brignogan-Plage (dep. Finistère, reg. Bretania), czwarty co do wielkości (wys. ok. 8,20–8,50 m, waga ok. 80 ton) stojący menhir na terenie Francji. Wiązana jest z nim legenda o św. Aurelim.
Brignogan-Plage, Francja
(16.08.1968, 29.05.1980, 10.12.1984 i 9.12.2004)
Różne wirniki z Brignogan-Plage, ale o tej samej treści propagandowej nakładki
Menhir w Cinturat koło Cieux (dep. Haute-Vienne, reg. Limousin), wznoszący się 5,10 m powyżej poziomu ziemi (jego wysokość całkowita wynosi ok. 7 m).
Cieux, Francja
(29.03.1980)
Dwa menhiry stojące między wioskami d'Acq i d'Écoivres (dep. Pas-de-Calais, reg. Nord-Pas-de-Calais); w głębi między nimi widok na miejscowość Mont-Saint-Éloi z ruinami opactwa augustianów.
To dwa bloki porowatego piaskowca o wysokości 3 m i 3,3 m, każdy o wadze ok. 8 ton, stojące w odległości 8,9 m od siebie. Znane są pod różnymi nazwami: les Demoiselles d'Acq (panny z d'Acq), Pierres du Diable (kamienie diabła) lub les Pierres Jumelles d'Acq (kamienna lornetka z d'Acq).
Francja
(2012 r.)
Menhir de la Roche w Gorron (dep. Mayenne, reg. Kraj Loary). Ten granitowy głaz wysokości 4,40 m stoi w połowie drogi między Gorron a Brécé, nad strumieniem Bourdaiserie.
Gorron, Francja
(2.04.1988)
Na terenie Langon (dep. Ille-et-Vilaine, reg. Bretania), w miejscu zwanym Moulin, znajduje się alignement złożony z 37 menhirów nazywanych Les Demoiselles de Langon (Dziewczęta z Langon). To niewysokie i dość nieforemne menhiry z białego kwarcytu.
Langon, Francja
(5.12.1987)
W pobliżu Lussan (dep. Gard, reg. Langwedocja-Roussillon) stoi menhir „Pierre Plantée” (znany też pod nazwami Leque i Peyro Plantado) o wysokości 5,6 m. To najwyższy obiekt tego typu w południowej Francji.
Lussan, Francja
(18.01.1991 i 20.08.2004)
Kasownik: Messac, 6.08.1980
Messac, Francja
(6.08.1980)
Na nakładce wirnika pokazano schematyczne wizerunki dolmenu i menhiru, zapewne pochodzących z jednej z trzech wymienionych miejscowości: Guipry, Langon lub Messac (dep. Ille-et-Vilaine, reg. Bretania).
Na terenie Langon zlokalizowanych jest kilka obiektów megalitycznych: a) w miejscu zwanym Moulin znajduje się grupa menhirów określana jako „Demoiselles” (tj. Dziewczęta), złożona z ponad 30 głazów, b) w Mouchaye stoi menhir zwany „Pierre-Daniel”, c) a w Chene-fort menhir „Mouchaye”.
Plouarzel, Francja
(3.08.1989 i 5.03.2003)
Kasownik: Plouarzel, 3.08.1989 Kasownik: Plouarzel, 5.03.2003
Frankatura mechaniczna: Brest, 3.10.2012
Brest, Francja
(3.10.2012)
Menhir Kerloas, zwany także Kervéatoux lub Lokournan, stojący w odległości ponad 3,5 km na ESE od centrum wsi Plouarzel (dep. Nord-Finistère, reg. Bretania), na południe od lasu Bois de Kervéatouz. Jego wysokość wynosząca 9,5 m (pierwotnie, zanim piorun odtrącił wierzchołek, było to ok. 12 m) powoduje, że jest on uznawany za najwyższy stojący menhir na świecie. Jego obwód na poziomie gruntu wynosi 6,2 m, a wagę szacuje się na ok. 150 ton. Został on przyciągnięty z odległości co najmniej 2,5 km i to w większości pod górę. Metr nad ziemią znajdują się na nim dwie wypukłości wielkości 30 cm w kształcie kobiecych piersi, co świadczy o związkach menhiru z kultem płodności. Przez wieki przychodziły do niego niepłodne kobiety oraz młode małżeństwa chcące doczekać się potomstwa płci męskiej — zabieg polegał na pocieraniu narządów płciowych o kamienne piersi.
Menhir Lannoulouarn z Plouguin koło Ploudalmézeau (dep. Nord-Finistère, reg. Bretania).
Ploudalmézeau, Francja
(5.07.2001)
W Plougonven (dep. Finistere, reg. Bretania), na południe od Kerglaz, znajdują się dwa menhiry (Les deux menhirs), stojące w odległości 50 m od siebie. Zachodni liczy 4,9 m, a wschodni 5,8 m wysokości.
Plougonven, Francja
(3.06.1987)
Sylwetki menhiru i dolmenu z Porspoder (dep. Finistère, reg. Bretania).
Okolice tej miejscowości wyjątkowo, nawet jak na Bretanię, obfitują w różne rodzaje obiektów megalitycznych. Znajdują się tutaj menhiry: Cales (wysokość 3,60 m, szerokość 1 m, grubość 0,50 m, orientacja 175°), l'Île, Kerdelvas (znany też jako Kerenneur, Kérouézel lub Kerhouézel, wysokości 5,5 m), Kérivoret, Mesdoun, Traonigou, alignement Saint Denec, dolmeny: Beg-ar-Vir, Kérivoret, Mezou Poulyot i jeden kromlech — Pors-an-Toullou et Ar-Verret.
Porspoder, Francja
(23.06.1990 i 5.02.2001)
Mapa Bretanii oraz sylwetki menhiru i dolmenu, jako symbole tego regionu.
Saint-André-de-Cubzac, Francja
(14.06.1984 i 2.07.1984)
Kasownik: Saint-Pierre-la-Cour, 19.01.1978
Saint-Pierre-la-Cour, Francja
(19.01.1978)
Dwa menhiry (widoczne u góry, w centrum nakładki wirnika) wysokości 1,8 m i 3,5 m, nazywane Menhirs de la Pierre Bouillante (Wrzące kamienie — nazwa pochodzi od znajdującego się tutaj gorącego źródła), stoją w rzeczywistości w odległości ok. 50 m od siebie, w lesie między miejscowościami Saint-Pierre-la-Cour i Port-Brillet (dep. Mayenne, reg. Kraj Loary).
Menhir Saint Jean z Scaër (dep. Finistère, reg. Bretania), wysokości 8,3 m (uważany za 10. co do wysokości menhir we Francji). Obecnie stoi on samotnie, ale pierwotnie zapewne znajdowała się tu cała grupa menhirów, z której pozostał jeszcze tylko jeden, leżący w odległości 250 m menhir o długości 6 m.
Scaër, Francja
(16.10.1984, 2.12.1993, 28.12.2005)
Menhir Kérangallou w Trégunc (dep. Finistere, reg. Bretania), stojący ok. 750 m na północ od wsi, przy Route de Melgven, na terenie prywatnym. Jego wysokość wynosi 7,5 m, bez dodanego we wczesnym średniowieczu krzyża (niektóre źródła podają 9,5 m).
Trégunc, Francja
(29.01.1996)
Menhir (na znaczku na prawo od wiatraka) zwany Russelet lub Pierre-qui-vire z Longeville-sur-Mer (dep. Vendée). To blok piaskowca o wysokości 3,8 m i średnicy 2,2 m.
Francja, Mi Atm 152
(2.06.2017)

Francja (alignement)

Kasownik: Languidic, 29.07.1992
Languidic, Francja
(29.07.1992)
Languidic (dep. Morbihan, reg. Bretania). Znajdujący się tu alignement Kersolan zajmuje przestrzeń o wymiarach 500×120 m. W tutejszych lasach i wrzosowiskach stoi jeszcze 141 menhirów w trzech rzędach: północnym (29 kamieni), środkowym (69) i południowym (43 głazy). Na końcu ciągu menhirów usytuowane są dwa małe kurhany.

Badania archeologiczne przeprowadzone tu w 1981 r. doprowadziły do ustalenia sposobu ustawiania menhirów — w wykopanych jamach wypełnionych gliną rozrobioną z wodą. Pod jednym z menhirów odkryto pozostałości paleniska. Węgle drzewne z niego wydatowano metodą radiowęglową na 5330±80 BP, tj. 4163±102 BC.
Kasownik: Camaret-sur-Mer, 6.07.1968
Camaret-sur-Mer, Francja
(6.07.1968)
Alignement Lagatjar koło Camaret-sur-Mer (dep. Finistère, reg. Bretania). Podwójna aleja menhirów o falistym przebiegu, zorientowana na osi E-W, pierwotnie licząca ponad 1500 m. Jeszcze w 1776 r. naliczono tu ponad 600 menhirów. Obecnie, po restauracji w 1928 roku, składa się on z 65 menhirów ustawionych na długości ponad 200 m.
Camaret-sur-Mer, Francja
(14.01.1970, 2.09.1970, 23.10.1984, 26.08.1986, 15.01.1990 i 16.04.2004)
Poszczególne wirniki różnią się między sobą pozycją datownika (z prawej lub lewej strony), szerokością nakładki reklamowej (od 47,5 mm do 50,5 mm), błędnym ułożeniem elementów datownika (np. z 1984 r.), a także brakami w kalendarzu pod nakładką wirnika (np. z 1986 r.)
Całostka Ck (PAP): Francja
Francja, całostka Ck (tzw. PAP)
(1997 r.)
Na przestrzeni 7 hektarów, wzdłuż drogi prowadzącej z Malestroit do Guer (dep. Morbihan, reg. Bretania), znajduje się ponad 420 menhirów, ustawionych w sześciu równoległych rzędach biegnących ze wschodu na zachód na przestrzeni ponad 300 m. To największe ze stanowisk megalitycznych w centralnej Bretanii, nazywane alignements des Pierres Droites, odkryte w 1981 roku po pożarze wrzosowisk, który odsłonił setki przewróconych kamieni. Do tego czasu znane były jedynie 3 stojące menhiry, gdyż pozostałe zostały obalone, zapewne pod koniec I tysiąclecia, kiedy to władze kościelne walczyły z pozostałościami praktyk pogańskich, jeszcze pochodzenia celtyckiego (wspominają o tym źródła pisane, np. dekret rady miasta Nantes z 787 roku). W 1989 rozpoczęto tu prace archeologiczne pod kierownictwem Yannick Lecerf. Część z menhirów została już ustawiona ponownie. Największy liczy sobie prawie 5 m wysokości i waży ok. 38 ton. Prawie wszystkie głazy to łupki pochodzące z miejscowych wychodni, wyjątkowo rzadko występują inne skały, jak piaskowiec.

Francja (alignement w Carnac)

Swego miejsca w filatelistyce doczekało się też jedno z najbardziej znanych stanowisk megalitycznych Europy — Carnac (dep. Morbihan, reg. Bretania), słynne ze znajdujących się w okolicy tej miejscowości licznych pól menhirowych, złożonych z rzędów pionowo ustawionych kamieni (alignement).
Znaczek: Francja 1519 A
Francja, Mi 1519
(10.07.1965)
Znaczek_B: Francja 1519 B
Znaczek_P: Francja 1519 P
Francja, Mi 1519
(próba barw formy drukarskiej)
Znaczek: Réunion 457
Réunion, Mi 457
(25.02.1968)
Znaczek: Réunion 457
Kasownik: Le Tampon, 25.02.1968
Le Tampon, Réunion
(25.02.1968)
Kasownik: Carnac, 10.07.1965
Carnac, Francja
(10.07.1965)
W pobliżu Carnac znajduje się sześć alignement. Idąc od zachodu są to: Ménec i prawie łączący się z nim Toul Chignan, Kermario, Le Manio (czasem uważany za część poprzedniego), Kerlescan i Petit Ménec. Razem tworzą one liczący blisko 4 km długości kompleks, złożony z blisko 3000 kamieni (trzeba jednak pamiętać, że wiele dalszych głazów zostało już dawniej usuniętych w celu oczyszczenia pól pod uprawę, albo wykorzystanych jako materiał budowlany) ustawionych w paralelne, czasem lekko łukowate, rzędy (do 13). Początek każdego rzędu, od zachodu, zaczyna się największymi menhirami, liczącymi po ok. 4 m wysokości (najwyższy, zwany Manio Giant, ma 6,5 m), a kamienie na wschodnim końcu linii wystają z gruntu już tylko na kilkadziesiąt centymetrów.
Datowanie tych konstrukcji jest bardzo problematyczne, jednak najstarsze alignement w Carnac można odnieść do ok. 4500 BC, podczas gdy inne mogły powstać dopiero ok. 3300 BC.
Znaczek: Francja
Francja
(27.04.2009)
Znaczek: Francja 5657
Francja, Mi 5657
(6.09.2013)
Znaczek: Francja
Francja
(14.06.2013)

Na znaczkach Francji z 1965 r. i Réunion z 1968 r. pokazano fragment środkowej partii alignement Ménec (widok od południowego-zachodu), łatwy do rozpoznania dzięki stojącym pomiędzy menhirami dwom współczesnym domom. Ten alignement znajduje się również na znaczkach Francji z 27.04.2009 r. i 6.09.2013 r. Na pierwszym z nich widać prawie dokładnie tę samą część (z domem) tego megalitu, co na poprzednich znaczkach. Aligmenet Ménec składa się z ok. 1100 menhirów (różne źródła podają nieco odmienne liczby) ustawionych w 11 rzędach o maksymalnej długości 1165 m. Bezpośrednio na zachód od tego założenia znajdują się pozostałości kromlechu, z którego do dziś ocalało jeszcze 71 głazów otaczających centrum wioski Ménec.
Francja, Mi 3977 (19.09.2005), jego jednobarwna próba (powyżej) i ten sam znaczek na kartce z zeszyciku znaczkowego (z lewej)
Na tym znaczku znajduje się fragment południowo-zachodniej części alignement Kermario (widok od południa), a na ilustracji strony z zeszyciku znaczkowego pokazano centralną partię alignement Kerlescan (widok od strony wschodniej). W skład Kermario wchodzi ok. 980 kamieni ustawionych w 10 rzędach o długości 1300 m, a alignement Kerlescan składa się z ok. 555 głazów w 13 rzędach o długości ok. 800 m.
Francja, całostka Cp
(2005 r.)
Frankatura mechaniczna: Carnac, 12.03.2007
Carnac, Francja
(12.03.2007)
Istnieje wiele legend wyjaśniających powstanie tych konstrukcji megalitycznych. Przez wieki wiązano je m.in. z Celtami.
W 1796 roku Théophile Malo Corret de la Tour d'Auvergne (1743–1800), francuski oficer, z zainteresowań antykwariusz i miłośnik Celtów, który wprowadził do słownictwa archeologicznego terminy „dolmen” i „menhir”, zasugerował, że alignement w Carnac były miejscami spotkań druidów. Być może dlatego w centrum Carnac znajduje się ulica Druidów?
Obok menhirów tworzących alignement, w Carnac znajduje się wiele innych obiektów megalitycznych. Jeden z nich, ogromny kurhan Saint-Michel (dł. 217 m, szer. 59 m, wys. 12 m), został rozkopany w 1862 roku przez R. Gallesa. Znaleziono w nim naszyjniki z turkusu i kości oraz 40 płaskich siekier kamiennych, datowanych na późny neolit i początek epoki brązu (ok. 3000–2000 BC). Obecnie na kurhanie tym stoi współczesna kaplica.
Kasownik: Carnac, 2.08.1965
Wirniki i frankatury mechaniczne z Carnac poza budowlami megalitycznymi reklamują inne atrakcje turystyczne tej małej miejscowości: plażę, klimat oraz muzeum
Carnac, Francja
(2.08.1965)
Kasownik: Carnac, 15.07.1966
Carnac, Francja
(15.07.1966)
Kasownik: Carnac, 13.07.1970
Carnac, Francja
(13.07.1970)
Kasownik: Carnac, 4.07.1984 Kasownik: Carnac, 10.11.1986
Carnac, Francja
(4.07.1984 i 10.11.1986)
Kasownik: Carnac, 26.01.1987 Kasownik: Carnac, 20.07.2000
Carnac, Francja
(26.01.1987 i 20.07.2000)
Kasownik: Carnac, 3.09.1996
Carnac, Francja
(3.09.1996)
Frankatura mechaniczna: Carnac, 23.03.2001
Carnac, Francja
(23.03.2001)
Frankatura mechaniczna: Carnac, 5.06.2003
Carnac, Francja
(5.06.2003)
Frankatura mechaniczna: Vannes CTC, 27.11.2007
Vannes CTC, Francja
(27.11.2007)

Francja (sanktuaria megalityczne)

Znaczek: Francja 2556
Francja, Mi 2556
(5.07.1986)
Kasownik: Petreto-Bicchisano, 28.07.1986
Petreto-Bicchisano,
Francja
(28.07.1986)

Założenie megalityczne Filitosa na wyspie Korsyce (dep. Corse-du-Sud, reg. Korsyka), stanowisko położone w dolinie rzeczki Taravo, w pobliżu jej ujścia do Zatoki Valinco.
Stanowisko odkrył w 1946 roku właściciel terenu, Charles-Antoine Cesari. W 1954 roku rozpoczęto systematyczne prace archeologiczne (badania wykopaliskowe od 1956 r.) pod kierownictwem Rogera Grosjeana, który prowadził je praktycznie do swojej śmierci w 1975 roku.
Pierwsi osadnicy pojawili się tutaj we wczesnym neolicie (V tys. BC). To skaliste wyniesienie ofiarowało dogodne schronienia, które były wykorzystywane do zamieszkania. Znalezione tutaj fragmenty naczyń ceramicznych zdobione odciskami krawędzi muszli sercówki, dołkami i dziurkami, pozwalają zaliczyć tych najstarszych mieszkańców Filitosy do kręgu z ceramiką impresso-cardium. Posługiwali się oni narzędziami z krzemienia i obsydianu. Ten ostatni surowiec, który nie występuje na Korsyce, musiał zostać sprowadzony z Sardynii, z okolic Monte Arci. Obecność materiału ceramicznego typu Basi poświadcza też okupację stanowiska w środkowym neolicie (IV–pocz. III tys. BC).
Kasownik: Petreto-Bicchisano, 5.07.1986
Petreto-Bicchisano, Francja
(5.07.1986)
Kasownik: Petreto-Bicchisano, 20.09.2000
Petreto-Bicchisano, Francja
(28.07.1986)

Najstarsze konstrukcje megalityczne wzniesiono w III tys. BC. Były to grobowce dolmenowe oraz kilka rzędów menhirów typu sylwetowego (wys. do 2,95 m), przypominających zarysy postaci ludzkich (głowa, tułów), niekiedy z zaznaczonymi pewnymi szczegółami anatomicznymi (np. linią rytą podkreślano granicę między głową a szyją).
Szczyt budownictwa megalitycznego wiąże się z początkiem II tys. BC, jednak większość zachowanych do dziś struktur powstała, według dat radiowęglowych, dopiero w drugiej połowie II tys. BC. Powstają wówczas menhiry antropomorficzne, które były ustawiane wokół wylepionych gliną miejsc, gdzie palono zmarłych (to jedne z najstarszych przejawów praktykowania tego nowego obrządku pogrzebowego w zachodniej części basenu Morza Śródziemnego). Nieco późniejsze są stele-menhiry przedstawiające zapewne najeżdżających wyspę napastników (reprezentujących tzw. „ludy morza”) uzbrojonych w sztylety i miecze z brązu, a cały kompleks sanktuariów i miejsc ciałopalenia w Filitosie został otoczony potężnym murem kamiennym. Nowi zdobywcy wyspy zniszczyli menhiry i dolmeny, rozpoczęli natomiast wznoszenie okrągłych świątyń megalitycznych.

Włochy

Kasownik: Mores, 30.04.2010
Mores, Włochy
(30.04.2010)
Kasownik: Mores, 29.05.1987
Sassari, Włochy
(29.05.1987)
Dolmen Sa Coveccada lub S'Accoveccada z Mores (prow. Sassari, reg. Sardynia), zbudowany z czterech olbrzymich płyt różowego trachitu. Dwie największe tworzą jego boki, trzecia front, a czwarta strop. Brak jest tylko kamienia zamykającego dolmen od tyłu i części płyty stropowej. Wymiary dolmenu wynoszą: 5×2,5 m i 2,7 m wysokości, a komory wewnątrz 4,18×1,14 m. Wagę zachowanej części płyty stropowej, o wymiarach 3,0×2,8 m, szacuje się na 27 ton, a brakująca część, sądząc po rozmiarach, musiała ważyć ok. 18 ton. W płycie frontowej znajduje się u dołu niewielki (0,5×0,7 m) otwór wejściowy. W płycie tworzącej prawą ścianę dolmenu wydrążona jest od wewnątrz spora nisza (1,3×0,9 m i 0,5 m głębokości). Spąg dolmenu stanowi naturalne skaliste podłoże. Wejście do grobowca jest zorientowane w kierunku ESE (w 1995 r. Edoardo Proverbio i Pino Calledda dokonali dokładnego pomiaru azymutu — 123,8°). Z braku jakichkolwiek znalezisk dolmen ten można datować jedynie szeroko na ok. 3300 2500 BC.
Menhiry z Villa Sant'Antonio (prow. Oristano, reg. Sardynia).
W okolicy tej miejscowości znajduje się wiele menhirów, także protoantropomorficznych i antropomorficznych, wskutek czego rejon ten jest nazywany Valle dei Menhir. Powstały one w okresie ok. 3300–2500 BC, kiedy to zostały wzniesione przez ludność kultury Ozieri. Najwyższy z nich, Curru Tundu, mierzy 5,75 m (to prawdopodobnie najwyższy menhir we Włoszech).
Villa Sant'Antonio, Włochy
(7.08.2004)
Kasownik: Vico Canavese, 15.07.2001
Vico Canavese, Włochy
(15.07.2001)
Menhir z Lugnacco (prow. Turyn, reg. Piemont), miejscowości leżącej w dolinie rzeki Chiusella (Val Chiusella) oraz kilka sylwetek ludzkich ze skały nazywanej Pera dij Crus (12,2×10 m), położonej na wysokości 1620 m n.p.m. w dolinie rzeki Dondogna (powyżej Tallorno), na której znajduje się 136 rytów, w tym 57 antropomorficznych.
Menhir z Lugnacco o wysokości 3,85 m, obwodzie u podstawy 1,20 m a 1,10 m u góry oraz wadze 1,8 tony, wykonany jest z gnejsu. Wykuto w nim osiem prostokątnych otworów, rozmieszczonych dość regularnie jeden nad drugim, z których pierwszy znajduje się na wysokości 1,55 m od ziemi. Sześć otworów ma wymiary 6×4 cm, a dwa (pierwszy i trzeci, licząc od dołu) są dużo mniejsze. Menhir został wykonany zapewne w okresie neolitu lub w epoce brązu. Jego stożkowaty kształt może sugerować związek z kultem fallicznym. Menhir odkryli członkowie Gruppo Archeologico Canavesano w pobliżu kościelnego cmentarza.
Menhir antropomorficzny w herbie gminy Fivizzano (prow. Massa-Carrara, reg. Toskania).
Fivizzano, Włochy
(20.06.1995)
Menhir antropomorficzny z Carrara (prow. Massa-Carrara, reg. Toskania).
Carrara, Włochy
(28.11.2003)