E-mail E-mail
Antropogeneza i archeologia na znakach pocztowych

Plastyka figuralna — Europa Południowa i Zachodnia

Neolit to okres, w którym pojawia się wiele przedstawień figuralnych wykonywanych głównie z gliny (ceramika) i kamienia, naczyń antropomorficznych, a także rytów naskalnych, choć apogeum tych ostatnich przypada głównie na epokę brązu. Przeznaczenie wszystkich tych wytworów będących często — z naszego dzisiejszego punktu widzenia — dziełami sztuki nie jest jasne, zapewne jednak większość z nich odgrywała jakąś rolę w obrzędach pogrzebowych lub innych praktykach kultowych.


Cypr i Anatolia

Znaczek: Cypr 1111
Cypr, Mi 1111
(2.10.2007)
Wiązana z kultem płodności figurka terakotowa (ok. 3500–3200 BC) z eneolitycznej osady Kissonerga-Mosfilia (Κισσόνεργα-Μοσφιλια), położonej na zachodnim wybrzeżu Cypru (dystrykt Pafos / Πάφος). Przedstawia ona rodzącą kobietę siedzącą na niskim stołku, a pomiędzy jej stopami widoczne są głowa i ręce dziecka.
Zbiory: Κυπριακό Μουσείο (Muzeum Cypryjskie), Nikozja.

Kissonerga-Mosfilia to stanowisko archeologiczne pochodzące z okresu eneolitu. Od jego nazwy środkowy odcinek eneolitu na Cyprze określany jest mianem okresu Mosfilia. Wyróżniono tu wiele warstw osadniczych, z których najlepiej rozpoznane są 3 i 4. Osada ta była badana wykopaliskowo w latach 1979–1992. Jej zabudowę tworzyły koliste kamienne domy różnej wielkości, występujące w grupach po kilka obiektów. Wnętrza domów były podzielone na pomieszczenia o funkcjach gospodarczych i mieszkalnych. W obrębie osady znajdowała się też przestrzeń przeznaczona na cele kultowe. Pod murem wielkiej budowli znaleziono prostokątną jamę zawierającą kamienie, krzemienie i materiał organiczny oraz ponad 50 wytworów z kamienia, kości, muszli i ceramiki. Wśród nich znajdowała się misa będąca modelem domu, w którym znajdowało się 10 kamiennych i 8 glinianych figurek przedstawiających ludzi, stół, muszla i naczynie antropomorficzne.
Osada istniała w środkowej fazie eneolitu (według dat radiowęglowych ok. 3500–3200 BC), a później została opuszczona i ponownie zasiedlona dopiero w późnym eneolicie (2750–2450 BC). W tym czasie powstało wiele małych domów oraz jeden większy, zamieszkały prawdopodobnie przez elitę wioskową.
Idol ze steatytu (ok. 3600–2600 BC) z Lempa (Λέμπα) na zachodnim wybrzeżu Cypru (dystrykt Pafos / Πάφος). Jest to zapewne wizerunek „bogini płodności”, jeden z przykładów typowych tylko dla Cypru schematycznych, zbliżonych kształtem do krzyża greckiego, zgeometryzowanych figurek (wys. od 5 do 30 cm) kobiet, będących dziełem ludności kultury Erimi (Ερήμη).
Zbiory: Κυπριακό Μουσείο (Muzeum Cypryjskie), Nikozja.
Cypr, Mi 431
(4.08.1975)
Moneta cypryjska o nominale 1 euro z wizerunkiem figurki (ok. 3000 BC) z Pomos (Πομός) na płn.-zach. wybrzeżu Cypru (dystrykt Pafos / Πάφος), jednego z charakterystycznych dla Cypru idoli krzyżowych. Figurka (wym. 4,5×7,5 cm) przedstawia postać (kobiety?) o niezwykle długiej szyi, szeroko rozłożonych rękach i nogach ugiętych w kolanach. Na jej szyi znajduje się wisorek identyczny w kształcie z samym idolem. Figurkę wykonano ze steatytu pochodzącego zapewne z doliny rzek Karyotis i Kouris.
Zbiory: Κυπριακό Μουσείο (Muzeum Cypryjskie), Nikozja (nr inw. 1934/III-2/2).
ONZ (Wiedeń), Mi 535
(8.05.2008)
Blok: Malta 43
Malta, Mi 1558–1559 w bl. 43
(1.01.2008)
Blok: Cypr 28
Cypr, Mi 1119–1120 w bl. 28
(1.01.2008)
Na górnych marginesach bloków Cypru i Malty pokazano nowe (z nominałem w euro) monety cypryjskie z wizerunkiem figurki z Pomos (ok. 3000 BC), jednego z charakterystycznych dla Cypru idoli kobiecych (por. powiększenia bloku Malty i bloku Cypru).
Zbiory: Κυπριακό Μουσείο (Muzeum Cypryjskie), Nikozja.
Znaczek: Turcja 2914
Turcja, Mi 2914
(8.02.1991)
Gliniana figurka (wys. 32,5 cm) przedstawiająca siedzącą kobietę (Matka Bogów?) z neolitycznej osady w Can Hasan (1. poł. V tys. BC).
Zbiory: Anadolu Medenıyetlerı Müzesı (Muzeum Cywilizacji Anatolijskich), Ankara.

Can Hasan (Canhasan) to tell położony koło wsi Alaçati (prow. Konya), 13 km na płn.-wsch. od Karaman. Znajdują się tu pozostałości osiedla istniejącego od okresu wczesnego neolitu do późnego chalkolitu. Badania archeologiczne prowadzone są od 1961 roku. Stanowisko Can Hasan III datowane jest radiowęglowo na lata 7650–7300 i 7250–7200 BC (razem 16 dat 14C), stan. I, warstwa 2B, na 5710–5640, a warstwa 1 (środkowy chalkolit) na 5320–5070 BC (razem 9 dat metodą 14C).
Znaczek: Turcja 2323
Turcja, Mi 2323
(24.05.1974)
Kobiecy idol ze srebra i złota (piersi, stopy) wys. 16,6 cm (2 poł. III tys. BC) z grobu L z tellu Alaca Höyük (gm. Boğazkale/Boğazköy, prow. Çorum).
Zbiory: Anadolu Medenıyetlerı Müzesı (Muzeum Cywilizacji Anatolijskich), Ankara.

Tell Alaca Höyük (Alacahöyük) został po raz pierwszy zasiedlony w okresie eneolitu. W III tysiącleciu BC był ważnym ośrodkiem i sanktuarium (świątynia bogini słońca z Arinny) ludu Hatti, przedhetyckich mieszkańców Azji Mniejszej. W czasach środkowej i późnej epoki brązu (ok. 2000–1200 BC), po podbiciu państewek Hatti przez Hetytów, znajdowała się tu jedna z ich stolic i sanktuarium — Zippalanda. Wykopaliska prowadzone od 1935 przez Hamita Koşaya odsłoniły 13 grobów władców-kapłanów z wczesnej epoki brązu (około 2500–2300 BC), w których znaleziono naczynia ceramiczne oraz liczne przedmioty z metali szlachetnych i brązu (m.in. tzw. sztandary w kształcie stylizowanych jeleni i byków, ażurowe dyski słoneczne). Z okresu Nowego Państwa hetyckiego (2. poł. II tys. BC) pochodzą ruiny świątyni oraz resztki murów obronnych z Bramą Sfinksów (1450–1180 BC), ozdobioną reliefową dekoracją, przedstawiającą heraldycznego dwugłowego orła. Na murach znajdowały się reliefowe ortostaty z galerią bóstw i scenami ofiar.
Znaczek: Turcja 2942
Turcja, Mi 2942 (12.02.1992)
Kasownik: Ankara, 12.02.1992
Ankara, Turcja
(12.02.1992)
Gliniana figurka (wys. 16,5 cm, bez zrekonstruowanej głowy) rodzącej bogini siedzącej na tronie i opierającej ręce na leopardach z sanktuarium (A-II-1) w II warstwie (ok. 6575±77 BC) tellu wschodniego w Çatalhöyük (gm. Çumra, prow. Konya). Figurka ta jest uważana za najstarsze w basenie Morza Śródziemnego przedstawienie Bogini-Matki.
Zbiory: Anadolu Medenıyetlerı Müzesı (Muzeum Cywilizacji Anatolijskich), Ankara (nr inw. B19-36).

Tell wschodni w Çatalhöyük (także Çatal Hüyük lub Çatal Höyük, çatal, tj. widelec, höyük, tj. wzgórze, a więc nazwę tę można przetłumaczyć jako Podwójne/Rozdwojone Wzgórze) ma powierzchnię ok. 7 ha. Wyróżniono w nim 12 poziomów kulturowych, obejmujących okres od 7400 do 6000 BC. Wszystkie poziomy były ciasno zabudowane przez przylegające do siebie prostokątne pomieszczenia z suszonej cegły. Na ścianach malowano sceny figuralne (np. polowania) i wizerunki zwierząt (gł. byki), dekorowano je też czaszkami byków, ptaków drapieżnych, czy żuchwami dzików. Pod podłogami domów występują liczne pochówki. Bogata jest sztuka ruchoma, na którą składają się figurki kobiet (młoda dziewczyna, rodząca kobieta, stara kobieta z drapieżnym ptakiem, itp.) i zwierząt z gliny lub kamienia.
Znaczek: Turcja 2847
Turcja, Mi 2847
(8.02.1989)
Siedząca figurka bogini płodności z dzieckiem (jego główka nie zachowała się,) pochodząca z VI (?) warstwy tellu Hacılar (ok. 6384±82 BC).
Zbiory: Anadolu Medenıyetlerı Müzesı (Muzeum Cywilizacji Anatolijskich), Ankara.

Hacılar (gm. loco, prow. Kayseri), miejscowość nad jeziorem Burdur, gdzie w czasie wykopalisk, prowadzonych w latach 1955–1960 przez Jamesa Mellaarta, odkryto resztki osady z neolitu preceramicznego (ok. VII tys. BC). Rozwijała się ona aż do eneolitu. Najstarszą warstwę w tellu Hacilar datuje się na czasy przed ok. 6500 BC. Powyżej znajdują się warstwy (IX–VI) z neolitu ceramicznego, datowane na okres 6500–6385 BC. Wszystkie poziomy zabudowane były domami z suszonej cegły. W końcowych fazach (warstwa II, 6237±131 BC), pojawiły się domy w typie megaronu, a koniec rozwoju tellu (warstwa I) przypada na ok. 6063±124 BC.

Bałkany

Niezwykle duża (wys. 47,7 cm, szer. 19,5 cm) gliniana figurka siedzącego ityfallicznego mężczyzny, tzw. Myśliciela, znaleziona w 1900 r. w Kardítsa (nomos loco, pref. Tesalia), unikatowy przykład dużej rzeźby późnoneolitycznej z terenu Grecji.
Zbiory: Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (Narodowe Muzeum Archeologiczne), Ateny (nr inw. 5894).
Wyspy Świętego Tomasza i Książęca, Mi 3673
(14.09.2008)
Gliniana figurka (ok. 6000–5500 BC) kultury Sesklo (Σέσκλο), zapewne wizerunek bogini-matki lub bogini płodności (wys. 7 cm), znaleziona koło miejscowości Farsala (Φάρσαλα, nomos Larisa, reg. Tesalia), przedstawiająca siedzącą w zadziwiająco naturalnej pozycji postać kobiecą o obfitych kształtach. Charakterystyczne są jej szparkowate oczy w kształcie ziarenek kawy, gigantyczny nos i sople włosów ozdabiających stożkowatą głowę osadzoną na długiej szyi.
Zbiory: Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου (Muzeum Archeologiczne), Βόλος (Volos).
Grecja, Mi 1209
(29.09.1975)
Jugosławia, Mi 2801
(25.11.1996)
Tzw. „Rudowłosa Bogini” (Crvenokosa boginja), czyli gliniana figurka kobiety o bardzo obfitych biodrach odkopana przez Sergeja Karmanskiego w 1989 roku na neolitycznej osadzie kultury starczewsko-kriskiej (Starčevo-Criş), nad brzegiem Dunaju na stanowisku Donja Branjevina koło wsi Deronje (gm. Odžaci, okr. Zapadna Bačka, Wojwodina). Figurka ma wysokość 38 cm, więc jest prawdziwym olbrzymem wśród znalezionych do tej pory statuetek tego typu, z których większość nie przekracza 15 cm. Jest też jedyną, która jednoczy symbole żeńskiej (szerokie biodra, piersi) i męskiej (fallus, jądra) płodności, w czym zachwyca pomysłowością artysty sprzed 7000 lat.
Zbiory: Muzejska jedinica, Odžaci.

Dla stanowiska Donja Branjevina uzyskano siedem dat 14C. Faza IA datowana jest 7155±50 BP (GrN-15974), 7140±90 BP (GrN-15976) i 7080±55 BP (OxA-8557), a faza IB–IIA 6955±50 BP (GrN-15975), 6845±55 BP (OxA-8555), 6810±80 BP (GrN-24609) i 6775±60 BP (OxA-8556). Tak więc czas powstania „Rudowłosej Bogini” można datować na lata 5824±52 BC–5680±38 BC.
Belgrad, Jugosławia
(25.11.1996)
Gliniana figurka („Majka sa detetom”) kobiety z dzieckiem na ręku (wys. 21 cm) przedstawiająca zapewne Boginię-Matkę ludności kultury Vinča (ok. 5000–4000 BC), znaleziona w 1960 roku na wielkiej neolitycznej osadzie Slatina w miejscowości Drenovac (gm. Paraćin, okr. Pomoravlje, Serbia Centralna).
Zbiory: Zavičajni muzej, Jagodina (dawniej Jagodna, a w latach 1946–1992 Svetozarevo).
Jugosławia, Mi 2799
(25.11.1996)

ONZ – Genewa, Mi 491
(4.03.2004)
Znaczek: Jugosławia 2837
Jugosławia, Mi 2837
(12.11.1997)
Dwugłowa terakotowa figurka antropomorficzna (wys. 10,7 cm) zdobiona rytymi wątkami meandrowymi, dzieło ludności kultury Vinča, pochodząca z tellu Gomolava koło Hrtkovaca (gm. Ruma, okr. Srem, Wojwodina), położonego nad brzegiem rzeki Sawy. Stanowisko to datowane jest na fazy B i C kultury Vinča, tj. ok. 5200–4500 BC.
Zbiory: Muzej Vojvodine, Novi Sad.

Pierwsze badania tellu Gomolova miały miejsce w 1904 r., ale dopiero w 1953 r. rozpoczęto systematyczne prace wykopaliskowe, które z przerwami trwają do dziś. Stwierdzono, że tell był zamieszkały przez ok. 6 tys. lat, m.in. przez społeczności neolitycznych kultur Vinča, Baden, Kostolac i Vučedol, poprzez epokę brązu, aż po wczesną epokę żelaza.
Znaczek: Kosowo 2
Kosowo, Mi 2
(15.03.2000)
Znaczek: Kosowo 327
Kosowo, Mi 327
(15.12.2015)
Gliniana figurka (wys. 18,5 cm) przedstawiająca postać ludzką (kobiecą?) siedzącą na niskim taborecie/tronie (późna faza kultury Vinča, ok. 4500 BC), znaleziona w 1956 r. w miejscowości Predionica (okr. Priština, Kosowo), podczas badań prowadzonych przez Radoslava Galovićia z Muzeum Narodowego w Belgradzie.
Zbiory: Muzej Kosova, Priština (nr inw. 161).

Figurka to była przekazana w marcu 1999 r. do muzeum w Belgradzie, jako część objazdowej wystawy. Gdy 31 maja 2002 r. niezbyt legalnie przekazano ją z powrotem muzeum w Prištinie, spotkała się tam z entuzjastycznym przyjęciem mieszkańców. Kosowscy Albańczycy traktują ją jak świadectwo kulturowej jedności wszystkich Albańczyków. Ma ona też potwierdzać tezę, że są oni najstarszymi mieszkańcami Bałkanów i pochodzą od Ilirów, dlatego też figurka ta jest nazywana „iliryjską królową”. W lipcu 2002 r. wicepremier Serbii, Nebojša Čović, wspomniał o niej nawet na posiedzeniu Rady Bezpieczeństwa ONZ.
Fragment (wys. 16 cm) glinianej figurki, jednej z wielu znalezionych w 1956 r. w miejscowości Predionica (okr. Priština), w czasie badań prowadzonych pod kierunkiem Radoslava Galovićia na terenie osady z późnej faza kultury Vinča.
Zbiory: Muzej Kosova, Priština (nr inw. 158).
Kosowo, Mi 79
(11.09.2007)
Znaczek: Serbia
Serbia, Mi 233
(2008 r.)
Znaczki wydrukowano w 25-znaczkowych (5×5) numerowanych arkuszach. Znaczek z pozycji 18. różni się od pozostałych obecnością inicjałów projektantki (NS – Nadežda Skočajić), umieszczonych poniżej lewego ramienia figurki
Gliniana figurka antropomorficzna (wys. ok. 10 cm) zdobiona liniami rytymi, nazwana „Ladu”, z tellu na stanowisku „Belo Brdo” w Vinča — w tle fotografia odkopanych dolnych części domów mieszkalnych.
Zbiory: Odeljenje za arheologiju, Univerzitet u Beogradu, Belgrad (nr inw. 1.222).

Tell w Vinča to jedno z najważniejszych i najbardziej znanych stanowisk prahistorycznych w Europie. Jest też stanowiskiem eponimicznym dla kultury występującej na tym terenie w okresie młodszego neolitu. Tell o wysokości 12 m położony jest na prawym brzegu Dunaju, poniżej Belgradu, 14 km od jego centrum.
Badania wykopaliskowe rozpoczął tu w 1908 roku Miloje M. Vasić, pierwszy zawodowy serbski archeolog. Trwały one, z przerwami, do 1934 roku. Nowe badania archeologiczne, rozpoczęte w 1978 r., prowadzone są aż do dziś przez Komitet do Badań Vinča SANU. Mimo tylu lat prac badania objęły zaledwie centralną część osady, gdzie odsłonięto liczne nawarstwienia związane z kulturami Starčevo, Vinča (10 m miąższości), badeńską (ceramiki promienistej), Kostolac i Bodrogkeresztúr. Tell był także zamieszkały w czasach późniejszych. Największa ich część warstw osadniczych tellu uformowała się w okresie 5250–4250 BC. Warstwy A (9–8 m) oraz B1 i B2 (8–6 m), które wystąpiły nad ziemiankami kultury Starčevo, zalicza się do etapu Vinča-Turdas, natomiast eneolityczne warstwy C (6–4,5 m) i D (4,5–3 m) do etapu Vinča-Pločnik.
Znaczek: Bośnia i Hercegowina 78
Bośnia i Hercegowina,
Mi 78
(31.03.1997)
Głowa jednej z wielu (72 całych i uszkodzonych) znalezionych na tellu w Butmir antropomorficznej figurki ceramicznej. Podobizny ludzi z Butmir są tak realistyczne, że można wśród nich wyróżnić kilka typów rasowych: negroidalny, armenoidalny i najrzadszy — europoidalny.
Stanowisko w Butmir (gm. Ilidža, kanton Sarajewo, Federacja Bośni i Hercegowiny) zostało odkryte podczas budowy szkoły rolniczej w 1893 r. Główne badania wykopaliskowe przeprowadzono w latach 1893–1896. Sława dokonanych tu odkryć przyczyniła się do zorganizowania w sierpniu 1894 r. w Sarajewie międzynarodowego kongresu archeologów i antropologów. Kolejne prace wykopaliskowe, na znacznie mniejszą skalę, miały miejsce w 1979 i 2002 roku.
Butmir jest też stanowiskiem eponimicznym dla kultury znanej z dużych osad w typie telli, zabudowanych domami o podłogach z wypalonej polepy i charakterystycznej ceramiki. Są to naczynia na pierścieniowatych stopkach oraz gruszkowate, zdobione rytymi motywami spiralnymi i wstęgowymi, uzupełnianymi też niekiedy malowaniem. Kultura ta, związana z kręgiem kultury Vinča, datowana jest ostatnio na lata 5100–4250 BC, ale początki tzw. fazy Protobutmir datowane są już na ok. 5600 BC.
Znaczek: Bośnia i Hercegowina 492
Bośnia i Hercegowina, Mi 492
(1.06.2007)
Fragment glinianej figurki (szer. ok. 3,5, wys. ok. 3 cm) bezrogiej krowy lub niedźwiedzia z tellu Okolište (gm. Visoko, kanton Zenica-Doboj, Federacja Bośni i Hercegowiny), na tle wykopów archeologicznych z 2005 roku. Znaleziona została w 2005 r. w przejściu między domami 4–5 i 6–7, które są datowane na koniec III fazy kultury Butmir wg S. Perićia, tj. ok. 4700–4500 BC. Jest zdobiona ornamentem rytym oraz białą i czerwoną farbą. Stanowiła prawdopodobnie część dekoracji plastycznej naczynia kultury Butmir (nr inw. 17204).
Tell Okolište położony jest na lewym brzegu rzeki Bośnia. Jego wymiary wynoszą ok. 300×260 m. Warstwy neolityczne, które znajdują się bezpośrednio pod współczesną warstwą orną, osiągają w centrum tellu 3 m głębokości. Badania archeologiczne na tym stanowisku rozpoczęto (nie licząc wcześniejszych niewielkich sondaży) w 2002 r. Wykonano wtedy wiercenia i topograficzne zdjęcie całego obszaru oraz badania wykopaliskowe na powierzchni 140 m2. W 2004 r. przeprowadzono badania geofizyczne (geomagnetyczne, geoelektryczne), dzięki którym poznano rozplanowanie osady. W 2005 r. po raz pierwszy przystąpiono do odsłonięcia większej powierzchni (240 m2), odkrywając pozostałości domów mieszkalnych (dł. 7,5–11 m, szer. 4 m). W roku 2006 przystąpiono do badań rowów obronnych otaczających osadę. Były one odnawiane przynajmniej 3 razy. Najstarsze umocnienia (ok. 5200 BC) otaczały obszar o powierzchni 7,5 ha. W ciągu następnych 200 lat stopniowo zmniejszano ich zasięg. Po ok. 4900/4800 BC zaniechano już odbudowy umocnień. Pod koniec istnienia (ok. 4500 BC) osada obejmowała już tylko obszar 1,3 ha. Mieszkańcy Okolište uprawiali pszenicę płaskurkę i samopszę oraz hodowali zwierzęta, głównie bydło.
Znaczek: Macedonia 122 Znaczek: Macedonia 123 Znaczek: Macedonia 124 Znaczek: Macedonia 125
Macedonia, Mi 122–125
(29.04.1998)
Kasownik: Skopje, 23.07.1993
Skopje, Macedonia
(23.07.1993)
Kasownik: Skopje, 29.04.1998
Skopje, Macedonia
(29.04.1998)
Ołtarzyk Bogini Matki (wys. 39 cm) — kultowa figurka z gliny (faza Anzabegovo IV = Vinča A3) znaleziona w 1981 roku na stanowisku Tumba Mad̂ari (Тумба Маџари), na terenie Mad̂ari II, przedmieścia Skopje. Jej wyjątkowość polega na tym, że składa się ona z dwóch części: górna to antropomorficzne wyobrażenie bogini, a dolna przedstawia dom mieszkalny. Bogini — patronka domowego ogniska ma małe piersi, duży pępek oraz po dwie bransolety na każdej ręce.
Zbiory: Muzeǰ na Makedoniǰa (Музеј на Македонија), Skopje (Скопје).

Tumba Mad̂ari to jedna z najważniejszych osad neolitycznej kultury Anzabegovo-Vršnik (fazy II–IV, ok. 5800–5300 BC), odkryta w latach 1961/62. Znajduje się w płn.-wsch. części Skopje, między przedmieściami Mad̂ari II i Čento. Zajmuje niewielkie wzniesienie o wysokości 3 m i średnicy 228 m. Badania wykopaliskowe rozpoczęły się w 1978 r. W latach 1981–1990 prowadził je Dragiša Zdravkovski (Драгиша Здравковски), a od 2007 r. kieruje nimi Elena Stoǰanova Kanzurova (Елена Стојанова Канзурова). Pracami objęto powierzchnię około 1400 m². Odsłonięto warstwy osadowe o miąższości 3 m, w których wyróżniono trzy oddzielne horyzonty osadnicze z okresu środkowego neolitu (6000–4300 BC). Okryto rumowiska oraz fundamenty siedmiu w przybliżeniu kwadratowych (7×7 m) domów, w tym jednego sanktuarium, zbudowanych z masywnych drewnianych belek i gliny. Prawie we wszystkich odkrytych budowlach znaleziono resztki palenisk, piece i naczynia ceramiczne, a poza tym kultowe przedstawienia antropomorficzne.

Włochy

„Veneretta” — kobieca figurka antropomorficzna (ok. 5000 BC) z Macomer (prow. Nuoro, region Sardynia). Ta wykonana z bazaltu figurka (wys. ok. 14 cm) została znaleziona w 1949 roku w naturalnej jaskini.
Zbiory: Museo Archeologico Nazionale, Cagliari.
Macomer, Włochy
(5.04.1997)
Późnoneolityczny (ok. 4300 BC) gliniany idol ze stanowiska La Maddalena w Chiomonte (prow. Torino, reg. Piemont), odkrytego podczas budowy autostrady A32 i badanego wykopaliskowo w latach 1986–1992. Zarejestrowano tu pozostałości osad ludności kultur Chassey i Cortaillod.
Zbiory: Museo Archeologico di Chiomonte La Maddalena (muzeum to otwarto w 2004 r., bezpośrednio w pobliżu miejsca wykopalisk).
Chiomonte, Włochy
(20.07.1991)
Idol kobiecy (wys. 44 cm, szer. 19,1 cm) z białego marmuru, tzw. Signora Bianca, znaleziony przez rolnika w 1935 r. na stanowisku Turriga w Senorbì (prow. Cagliari, reg. Sardynia). To dzieło ludności późnoneolitycznej kultury Ozieri (jej nazwa pochodzi od Grotte di San Michele koło miasta Ozieri, w której to jaskini odkryto ślady osadnictwa datowane na ok. 3500−2700 BC). Jest to wyobrażenie nagiej kobiety („Matka Bogów”, „Dea Madre”), mającej na sobie jedynie naszyjnik w kształcie litery V, przypominające pod względem geometryzacji formy styl figurek cykladzkich z III tys. BC.
Zbiory: Museo Archeologico Nazionale, Cagliari.
Sassari, Włochy
(21.05.1977)
Menhir antropomorficzny (wym. 130×51×17 cm) z piaskowca z Casola in Lunigiana (prow. Masa-Carrara, reg. Toskania), znaleziony 18 grudnia 1964 roku w miejscu nazywanym Nibbiara. Menhir, który przedstawia bardzo schematycznie zaznaczoną sylwetkę mężczyzny, ze względu na takie cechy, jak: niewyodrębniona głowa, twarz uformowana w kształcie litery U i trójkątny sztylet z rękojeścią zakończoną półkolistą głowicą, zaliczany jest do najwcześniejszego typu stel antropomorficznych (tzw. grupa A), datowanego na późny neolit (3400/3300–2300/2000 BC).
Zbiory: Museo delle Statue Stele Lunigianesi (na zamku Piagnaro), Pontremoli.
Casola in Lunigiana, Włochy
(2.04.1978)
Fragment kamiennej steli antropomorficznej z Arcoli (prow. La Spezia, reg. Liguria), z typowo dla tego typu przedstawień półkoliście uformowaną głową i słabo zaznaczonymi rysami twarzy (głównie nosem), pochodzącej z eneolitu lub wczesnej epoki brązu.
Zbiory: Museo Civico Archeologico „Ubaldo Formentini”, La Spezia.
Arcola, Włochy
(2.09.1989)

Malta

Moneta maltańska z wizerunkiem kamiennego ołtarzyka z ornamentem roślinnym, znajdującego się w pierwszej parze absyd świątyni w Ħaġar Qim (gm. Birzebbuġa, Malta), datowanej na ok. 3340–3230 BC.
Zbiory: Mużew Nazzjonali ta' l-Arkeoloġija (National Museum of Archaeology), Valletta.
Malta, Mi 444
(16.05.1972)
Znaczek: Malta 1559 Znaczek: Cypr 1120
Blok: Malta 43
Malta, Mi 1558–1559 w bl. 43
(1.01.2008)
Blok: Cypr 28
Cypr, Mi 1119–1120 w bl. 28
(1.01.2008)
Znaczek: Malta 1553
Malta, Mi 1553
(29.12.2007)
Tzw. „Sleeping Lady” — figurka leżącej na łożu kobiety (kapłanki?) ubranej w obszerną spódnicę, wykonana z brązowej, polerowanej terakoty (wys. 7 cm, dł. 12 cm, szer. 6,8 cm) ze śladami malowania ochrą, znaleziona w hypogeum w Ħal Saflieni (gm. Paola, Malta), datowanym na fazę Tarxien (3000–2500 BC).
Zbiory: Mużew Nazzjonali ta' l-Arkeoloġija (National Museum of Archaeology), Valletta.
Dodatkowo, na prawych marginesach obu bloków pokazano monety maltańskie (z nominałem w euro) z wizerunkiem m.in. wejścia do świątyni megalitycznej (por. blok Malty i blok Cypru).
Znaczek: Malta 301 Znaczek: Malta 301 DD Znaczek: Malta 301 DD
Malta, Mi 301
(7.01.1965)
1) znaczek bez usterek
2) podwójny druk nominału
3) podwójny druk nazwy kraju
Ta sama „Sleeping Lady”, a na drugim planie znajduje się ozdobiona czterema spiralami płyta kamienna, pochodząca z lewego (patrząc od wejścia) „ołtarza” w drugiej apsydzie świątyni środkowej w Tarxien (3000 BC) koło Valletta.
Zbiory: Mużew Nazzjonali ta' l-Arkeoloġija (National Museum of Archaeology), Valletta.
Znaczek: Malta 493
Malta, Mi 493
(13.07.1974)
Bezgłowy kamienny posążek (wys. 23,5 cm, szer. 29,7 cm, grub. 19,7 cm) siedzącej kobiety, znaleziony podczas badań wykopaliskowych jakie w 1839 roku wykonał w datowanej na ok. 3340–3230 BC świątyni megalitycznej w Ħaġar Qim (gm. Birzebbuġa, Malta) gubernator Malty, H. Bouverie. Między ramionami posążku znajduje się wgłębienie, w które mogła być wkładana głowa, być może wykonana z drewna.
Zbiory: Mużew Nazzjonali ta' l-Arkeoloġija (National Museum of Archaeology), Valletta.
Znaczek: Malta 979
Malta, Mi 979
(29.03.1996)
Kasownik: Florencja, 8.06.1996
Florencja, Włochy
(8.06.1996)
Kasownik: Florencja, 4.07.1996
Florencja, Włochy
(4.07.1996)
Dziewięć figurek antropo- i zoomorficznych z wapienia znalezionych w kamiennym kręgu Xagħra (gm. Xagħra, Gozo), zwanym też kręgiem Brochdorffa, od czasu gdy w 1824 roku uwiecznił go na swoich akwarelach Charles de Brochdorff. Wszystkie figurki znaleziono razem, w jednym skupisku. Wykonane zostały z wapienia. Żadna z nich nie ma zaznaczonych cech umożliwiających określenie płci. Wymiary figurek (od lewej do prawej), w pierwszym rzędzie: 1 – 7,2×4,0 cm (ludzka głowa na postumencie), 2 – 5,5×5,5 cm, 3 – 8,0×4,2 cm (głowa świni na nieco wyższym postumencie), drugi rząd: 4 – 15,5×5,0 cm, 6 – 17,0×5,0 cm, trzeci rząd: 8 – 18,4×5,7 cm (znaleziona w 3 fragmentach), 9 – w dwóch częściach.
Zbiory: il-Mużew ta' l-Arkeoloġija (Gozo Museum of Archaeology), Rabat.

Pierwsze badania archeologiczne (nie licząc wcześniejszych amatorskich poszukiwań, m.in. płk. Otto Bayera, które spowodowały wiele zniszczeń) przeprowadziła brytyjsko-maltańska ekspedycja pod kierownictwem prof. Anthony Bonanno w 1987 roku. Ustalono, że obiekt ten użytkowano już od fazy Zebbug (4100–3800 BC), ale głównie funkcjonował jako hypogeum w fazie Tarxien (3000–2500 BC). Całość założenia otaczał kamienny krąg o średnicy 45 m. Wejście, zaznaczone dwoma dużymi głazami, prowadziło na teren megalitycznego przedsionka, otoczonego elementami związanymi z kultem płodności (bethel) i małymi rowami grzebalnymi z fazy Zebbug (do składania zmarłych wykorzystywano naturalne groty). Stąd schody prowadziły na niższy poziom, położony ok. 4–5 m poniżej powierzchni.
Znaczek: Malta 980
Malta, Mi 980
(29.03.1996)
Rzeźba siedzącej pary ludzi, znaleziona w kamiennym kręgu Xagħra (gm. Xagħra, Gozo), zwanym też kręgiem Brochdorffa, od czasu gdy w 1824 roku uwiecznił go na swoich akwarelach Charles de Brochdorff. Ta wapienna statuetka (wym. 9×14×10 cm), będąca prawdopodobnie częścią większej całości, została znaleziona podczas wykopalisk, przy wejściu do komory podziemnej. Przedstawia ona dwie postacie ludzkie (brak szczegółów anatomicznych nie pozwala na określenie ich płci, a prawa ma odtrąconą głowę), siedzące na ławie i opierające nogi na podstawie zdobionej spiralami. Odkryte części ich ciał malowane były czerwoną ochrą, a ubiór (spódnice) czarną ochrą. Obie postacie mają ręce złożone przed sobą na kolanach. Prawa trzyma w nich małe naczynie, a lewa zapewne dziecko, albo posążek bogini (pozbawiony głowy).
Zbiory: il-Mużew ta' l-Arkeoloġija (Gozo Museum of Archaeology), Rabat
Znaczek: Malta 981
Malta, Mi 981
(29.03.1996)
Znaczek: Malta 1430
Malta, Mi 1430
(25.02.2006)
  1. Figurka siedzącego człowieka (kobiety?).

  2. Terakotowa figurka (wys. 8,8 cm) siedzącej kobiety, typowy przykład ceramiki Red Skorba (okres przedświątynny, ok. 4100 BC), znaleziona w 3 fragmentach na początku lat 60. XX wieku podczas badań wykopaliskowych prowadzonych przez Davida Trumpa przy ołtarzu na wschód od świątyni Skorba. Jest to jedno z najwcześniejszych przedstawień człowieka w prahistorii Malty.

Zbiory: Mużew Nazzjonali ta' l-Arkeoloġija (National Museum of Archaeology), Valletta.
Głowa — fragment stojącej statuetki (poza głową zachowała się tylko lewa ręka z częścią barku i mocno pokawałkowana spódnica) znaleziony przez sir Themistoclesa Żammita w świątyni środkowej w Tarxien. Figurka wyobrażała zapewne mężczyznę-kapłana, ubranego w długą spódnicę. Oryginalna wysokość statuetki wynosiła pierwotnie ok. 60 cm. Wysokość samej głowy to 11,5 cm, a spódnicy 22 cm. Figurka była wymodelowana na rdzeniu ze słomy lub innego podobnego materiału, który spalił się podczas wypalania w ogniu. Zwraca uwagę wspaniała fryzura kapłana, świadcząca o wyrafinowaniu neolitycznych mieszkańców Malty.
Malta, Mi 1488
(28.02.2007)
Tzw. Wenus z Malty — wykonana z jasnożółtej twardej gliny figurka kobiety (obecnie pozbawiona głowy i stóp), znaleziona w pierwszej komorze datowanej na ok. 3340–3230 BC świątyni megalitycznej Ħaġar Qim (gm. Birzebbuġa, Malta), tuż obok płyty zdobionej podwójną spiralą, podczas badań wykopaliskowych jakie w 1839 roku wykonał w Ħaġar Qim gubernator Malty, H. Bouveriew. Pomimo niewielkich rozmiarów (wys. 13 cm, szerokość w ramionach 6,5 cm) doskonale wyobraża ona ciało starszej kobiety (szczególnie wiernie pod względem anatomicznym oddany jest tył). Być może w postaci tego typu przedstawień figuralnych ukazywano żywe osoby, przodków, postacie mityczne lub bogów.
Zbiory: Mużew Nazzjonali ta' l-Arkeoloġija (National Museum of Archaeology), Valletta.
Malta, Mi 1491
(28.02.2007)

Europa Zachodnia

Guernsey, Mi 149
(2.08.1977)
Granitowa statua-menhir (wys. 165 cm), przedstawiająca kobietę z wyraźnie zaznaczonymi piersiami (prawa z nich jest uszkodzona), pochodząca zapewne z końca końca IV tys. BC.
Została ona odkryta pod posadzką kościoła, gdzie prawdopodobnie umieszczono ją w momencie likwidacji kultów pogańskich na wyspie. Miało to swoje znaczenie symboliczne (stara religia została pokonana i upokorzona przez zwycięskie chrześcijaństwo) i praktyczne (wyznawcy starej wiary nie mieli do niej dostępu). Obecnie statua ta znajduje się na cmentarzu przy kościele w Castel (fr. Sainte-Marie-du-Câtel, w miejscowym języku: Lé Casté).
Guernsey, Mi 1005
(12.05.2004)
Znaczek: Guernsey 152 Znaczek: Guernsey 640
Guernsey, Mi 152
(2.08.1977)
Guernsey, Mi 640
(19.07.1994)
MH: Guernsey 640 w MH
Statua-menhir „La Gràn'Mère du Chim­quière” wykonana z granitu (165 cm), wyobrażająca kobietę z wyraźnie za­ak­cen­towanym biustem. Rysy twarzy i ra­mi­ona zostały dodane później, zapewne w okre­sie rzymskim. Prawdopodobnie po wprowadzeniu chrześcijaństwa statua została rozbita na dwie części.
Swoistym paradoksem historii jest, że obecnie została ustawiona w pobliżu kościoła w St. Martin.
Kasownik: Saint-Sernin-sur-Rance, 2.12.1980 Kasownik: Saint-Sernin-sur-Rance, 29.05.1992
Saint-Sernin-sur-Rance, Francja
(2.12.1980 i 29.05.1992)
Neolityczny kobiecy menhir antropomorficzny z Saint-Sernin-sur-Rance (dep. Aveyron, reg. Midi-Pyrénées), tzw. „la Dame de Saint-Sernin”, wykonany z piaskowca (wys. 1,2 m), ze schematycznie zaznaczonymi piersiami, zdobioną twarzą (tatuażem?), naszyjnikiem złożonym z 7 sznurów paciorków lub obręczy oraz zawieszką (?) w kształcie litery Y poniżej. Menhir został odkryty w 1885 r. w Saint Sernin sur Rance, w położonym nad rzeką Rance miejscu zwanym Laval (obecnie stoi tu kopia menhiru), niedaleko mostu Merdanson, przez F. Hermeta, ówczesnego proboszcza z L'Hospitalet-du-Larzac.
Zbiory: Musée Fenaille, Rodez.