E-mail E-mail
Antropogeneza i archeologia na znakach pocztowych

Malowidła naskalne — sztuka lewantyńska i nie tylko ...

Od paleolitycznych malowideł w jaskiniach franko-kantabryjskich wyraźnie różnią się przedstawienia mniejszych rozmiarów, występujące w ok. 70 schroniskach skalnych, w płytkich niszach i wnękach skalnych na obszarze wschodniej Hiszpanii, zwanym Lewantem.
W przeciwieństwie do tych pierwszych, gdzie wiodącym motywem był izolowany wizerunek zwierzęcy, tu przedstawiano najczęściej sceny zbiorowe: polowania, obrzędy i starcia militarne. Liczne są postacie ludzkie w ruchu, trzymające łuki lub biorące udział w scenach myśliwskich, czy też wojennych. Poszczególne motywy są niewielkie (rzadko przekraczają 30 cm), malowane płasko, sylwetkowo i zazwyczaj jednobarwnie — do malowania używano różnych odcieni czerni i czerwieni, wyjątkowo także bieli.

Postać ludzka pokazywana jest w sposób schematyczny, wręcz linearny, za to zawsze w dynamicznym ruchu, mającym na celu podkreślenie zwinności i sprawności fizycznej myśliwych i wojowników. Malowidła zwierząt są przeważnie naturalistyczne, przedstawienia ludzi natomiast silnie stylizowane. Na obrazach utrwalone zostały szczegóły ubioru i uzbrojenia ówczesnych ludzi. Kobiety odziane są w długie spódnice, ale piersi mają odsłonięte. Mężczyźni są przeważnie nadzy lub noszą krótkie spodnie sięgające do kolan, rozmaite pasy i przepaski. Starannie przedstawione są fryzury i ozdoby noszone na głowie. Na rękach kobiet i mężczyzn widać ozdoby.

Malowidła te wykonywane były na ścianach wystawionych na działalność czynników atmosferycznych i dlatego są niestety bardzo słabo zachowane. Pierwsze z nich odkryto w 1903 roku w Calapata (prow. Teruel, Aragonia), a od 1907 ich badaniem zajął się H. Breuil, który sądził, że sztuka ta była częściowo współczesna paleolitycznym malowidłom obszaru franko-kantabryjskiego.

Prawdziwe datowanie tych malowideł jest trudne do ustalenia. Ten odrębny krąg artystyczny wiązany jest obecnie z samym schyłkiem paleolitu (tzw. epipaleolitem, nazywanym często mezolitem) i czasami późniejszymi, chronologicznie należącymi już do okresu neolitu, a więc ok. 8000–5000 BC. Narracyjne sceny myśliwskie, ukazujące hodowlę, uprawę roli lub zbieractwo, zaliczane są do II i III fazy sztuki lewantyńskiej i odpowiadają zapewne fazie epikardialnej (poł. V tys. BC) neolitu śródziemnomorskiego. Niektórzy badacze widzą w nich dzieło myśliwych, którzy schronili się na wyżynach przed naporem rolniczych ludów neolitycznych zajmujących żyzne doliny.


Jeleń/kozica i myśliwi z łukami oraz symbole słońca (?) — datowany na epipaleolit i neolit fragment malowideł wykonanych czerwona farbą w jednej z jaskiń w okolicach miasta Benalup-Casas Viejas (prow. Kadyks, Andaluzja).
Benalup, Hiszpania
(17.03.1994)
Kasownik: Benalup, 23.03.1997
Benalup, Hiszpania
(23.03.1997)
Łucznik, kobieta (?) i dwa jelenie — fragment malowideł z Cueva del Arco koło Benalup-Casas Viejas (prow. Kadyks, wsp. Andaluzja).
Jaskinia mieści się w tym samym masywie skalnym, co Tajo de las Figuras. Jej nazwa pochodzi od dużego naturalnego skalnego przęsła, znajdującego się nad wejściem do jaskini. W jej wnętrzu znajduje się kilka malowideł wykonanych czerwona farbą, z których najważniejsza jest tzw. scena polowania, pokazana na tym datowniku, choć równie prawdopodobne jest, że między postaciami ludzi i jeleni na tym malowidle nie ma żadnego związku. Wiele innych przedstawień (strzały, włócznie, znaki symboliczne) można datować już na epokę brązu i początki epoki żelaza. Jaskinia Cueva del Arco jest jedną z nielicznych, w których wśród innych zwierząt przedstawiono także ptaki.
Dwa zwierzęta i ... — fragment malowideł neolitycznych z Cueva Cimera koło Benalup-Casas Viejas (prow. Kadyks, Andaluzja). Cueva Cimera (lub Cochinos) została uznana w 1924 r. za Monumento Arquitectónico Artístico. Znajdują się tu dwa wizerunki (jeden niekompletny) jeleni lub kóz namalowane czerwoną farbą. Większe ze zwierząt na wyciągnięty język. Obok nich występują bliżej nieokreślone znaki-symbole, m.in. włócznia (?), które można chyba datować dopiero na epokę brązu.
Benalup, Hiszpania
(22.03.1998)
Jelenie i znaki symboliczne — fragment malowideł z Cuevas de la Pretina koło Benalup-Casas Viejas (prow. Kadyks, wsp. Andaluzja), kompleksu czterech jaskiń (oznaczonych od I do IV) o tej nazwie.
Benalup-Casas Viejas, Hiszpania
(21.03.1999)
Kasownik: Benalup, 23.03.1996 Kasownik: Benalup, 26.03.2000
Benalup, Hiszpania
(23.03.1996 i 26.03.2000)
Fragmenty malowideł z Cueva del Tajo de las Figuras koło Benalup-Casas Viejas (prow. Kadyks, Andaluzja). W 1913 r. Juan Cabré i Eduardo Hernández-Pacheco rozpoczęli tu pierwsze w tym regionie badania sztuki naskalnej. W 1924 r. Cueva del Tajo de las Figuras została ogłoszona Monumento Arquitectónico Artístico. Aby ułatwić turystom oglądanie tych malowideł przez kilkadziesiąt lat praktykowano polewanie ich wodą, co doprowadziło do osadzenia się na nich grubej warstwy wapienia. W 2005 r. przeprowadzono prace konserwatorskie, mające na celu oczyszczenie malowideł i ich wzmocnienie. Wejście do tej małej jaskini/schroniska znajduje w płaskiej ścianie na wysokości ok. 3–4 m (dla ułatwienia dostępu turystom zamontowano tu schody). Głębokość jaskini wynosi ok. 8 m, wysokość ok. 1,5–2 m, a szerokość 3–4 m. Nachylenie spągu jest znaczne i osiąga 45°.
To małe schronisko charakteryzuje się dużą liczbą przedstawień naskalnych, głównie postaci ptaków, zwierząt i ludzi. Większość z nich pochodzi z neolitu i eneolitu. Wśród wielu malowideł wyróżnia się scena z lewej ściany jaskini — jeleń w otoczeniu wielu postaci ludzkich sprawiających wrażenie tańca. Grupa ta jest prawdopodobnie jednym z najstarszych malowideł w tym regionie, pochodzącym z końca paleolitu lub początku neolitu. Po prawej stronie pokazanego w realistycznym stylu jelenia o ogromnych rogach można wyróżnić trzech wojowników z bronią, a po lewej trzy kobiety i dziecko. Po prawej stronie jaskini również znajduje się wielki jeleń otoczony różnymi postaciami ludzi. W głębi jaskini, na ścianach i stropie, można dostrzec wiele wyobrażeń jeleni i ptaków, a także różne symbole.
Znaczek: Hiszpania 1665
Hiszpania, Mi 1665
(27.03.1967)
Walczący łucznicy — ciemnoczerwone malowidło z jaskini Roure w Morella la Vella (prow. Castellón, Walencja), odkryte w 1917 roku.
Hiszpania, Mi 3508
(13.10.1999)
Znaczek: Hiszpania 1666
Hiszpania, Mi 1666
(27.03.1967)
Kasownik: Cornellá de Llobregat, 31.05.1970
Cornellá de Llobregat, Hiszpania
(31.05.1970)
Kasownik: San Cugat del Valles, 26.09.1976
San Cugat del Valles, Hiszpania
(26.09.1976)
Kasownik: Reus, 13.01.1977
Reus, Hiszpania
(13.01.1977)
Kasownik: Castellón, 30.11.2001
Castellón, Hiszpania
(30.11.2001)
Na znaczku i kasowniku z Castellón: polowanie na dzika — fragment ciemnoczerwonych malowideł z jaskini w Remigia znajdującej się w wąwozie Gasulla (prow. Castellón, Walencja). Na pozostałych trzech kasownikach różne wariancje na ten temat.
W tej jaskini zarejestrowano łącznie 282 przedstawienia figuralne (datowane na V tys. BC), w tym 172 wizerunki antropomorficzne, 21 kozłów, 18 jeleni, 11 nieokreślonych czworonogów, 10 dzików, 3 bizony lub żubry, 2 owady, 10 innych przedmiotów i 35 nieokreślone.
Znaczek: Hiszpania 1673
Hiszpania, Mi 1673
(27.03.1967)
Kasownik: Madrid, 21.04.1954
Madryt, Hiszpania
(21.04.1954)
Łucznicy polujący na kozła skalnego i inne fragmenty jasnoczerwonych malowideł z jaskini Remigia.
Znaczek: Hiszpania 1670
Hiszpania, Mi 1670
(27.03.1967)
Wojownik (łowca w masce?) trafiony strzałami — fragment jasnoczerwonego malowidła z jaskini Saltadora w wąwozie Valltorta (prow. Castellón, Walencja).
W tej jaskini odkryto w sumie 112 wyobrażeń figuralnych: 54 antropomorficzne, 27 jeleni, 9 kóz, 8 nieokreślonych czworonogów, 1 dzika, 1 bizona, 1 fitomorficzne, 2 przedmioty i 9 nieokreślonych.
Znaczek: Hiszpania 1672
Hiszpania, Mi 1672
(27.03.1967)
Wymarsz 5 łuczników — szaro-czarne malowidło z jaskini Cingle w wąwozie Gasulla (prow. Castellón, Walencja).
Jaskinia Cingle zawiera 278 przedstawień figuralnych, w tym: 141 antropomorficznych, 28 kóz, 15 jeleni, 8 bizonów, 8 niezidentyfikowanych czworonogów, 3 dziki lub świnie, 1 konia, 1 fitomorficzne, 1 owada, 16 przedmiotów, 2 znaki/symbole oraz 54 nieokreślonych.
Znaczek: Hiszpania 1674
Hiszpania, Mi 1674
(27.03.1967)
Znaczek: Gwinea Bissau 4363
Gwinea Bissau, Mi 4363
(3.07.2009)
Znaczek: Togo 4612
Togo, Mi 4612
(1.01.2013)
Na tym znaczku malowidło z Galería de los Caballos pokazane jest w lustrzanym odbiciu, a w dodatku przypisane jaskini Altamira!
Kasownik: Castellón, 30.11.2001
Castellón, Hiszpania
(30.11.2001)
Znaczek: Hiszpania 3686
Hiszpania, Mi 3686
(30.11.2001)
Znaczek: ZSRR 3786
ZSRR, Mi 3786
(16.08.1970)
Kasownik: Madrid, 30.11.2001
Madrid, Hiszpania
(30.11.2001)
Ten znaczek z wizerunkiem malowidła z Galería de los Caballos (w lustrzanym odbiciu) poczta Bośni i Hercegowiny wydała dla upamiętnienia 75. rocznicy odkrycia jaskini Lascaux! Totalne niedbalstwo!
Bośnia i Hercegowina,
Mi 672
(10.09.2015)

Znaczek: Gwinea 12269
Gwinea, Mi 12269
(24.04.2017)
Lewy fragment jasnoczerwonego malowidła z Cova dels Cavalls / Cueva de los Caballos w wąwozie Valltorta.
W wąwozie Valltorta (Albocácer, prow. Castellón de la Plana, wsp. Walencja) znajduje się 21 stanowisk ze sztuką lewantyńską. Postacie ludzi i zwierząt namalowane są z wielkim realizmem, z reguły farbą w różnych odcieniach czerwieni. Wśród zwierząt najczęściej ukazywano jelenie (byki, łanie i cielaki), rzadziej koziorożce i dziki. Niektóre przedstawiano ze strzałami wbitymi w brzuch, szyję lub grzbiet. Sporadycznie portretowano bizony, konie, psy, wilki i owady. Spośród ludzi zdecydowanie najczęściej występują postacie mężczyzn uzbrojonych w łuki i strzały. O wiele rzadsze są wizerunki kobiet, ubranych w długie spódnice i nagich powyżej pasa. I mężczyźni i kobiety posiadają liczne ozdoby włosów, zapewne jakieś pióra i wstążki. Poszczególne malowidła ukazują pojedyncze postacie, albo całe sceny, z reguły polowania. Tego typu narracyjne sceny myśliwskie lub ukazujące hodowlę, uprawę roli lub zbieractwo, zaliczane są do II i III fazy sztuki lewantyńskiej i odpowiadają zapewne fazie epikardialnej (poł. V tys. BC).
Frankatura mechaniczna: Gifhorn 1, 3.07.2001
Gifhorn 1, Niemcy
(3.07.2001)
Kasownik: Varaždin, 5.10.2000
Varaždin, Chorwacja
(5.10.2000)
Dwie postacie ludzkie — malowidło naskalne z jaskini de la Vieja koło Alpera (prow. Albacete, Kastylia-La Mancha), słynnej ze znajdujących się w niej malowideł w stylu lewantyńskim. Naliczono tu ogółem 170 przedstawień różnych rozmiarów i kształtu: 33 łuczników, 13 postaci ludzkich i 2 lub 3 kobiece, do tego wizerunki łuków, strzał, itp. oraz zwierzęta: 15 kozłów, 10 kóz, 5 byków, 1 koń, 6 mięsożerne czworonogów i kilka innych bliżej nieokreślonych, a także 37 motywów abstrakcyjnych (geometrycznych). Wiek malowideł ocenia się na ok. 6500–3200 BP.
Albacete, Hiszpania
(18.06.1988)
Znaczek: Hiszpania 1667
Hiszpania, Mi 1667
(27.03.1967)
Abstrakcyjne petroglify, najpewniej symboliczne wyobrażenie ludzi lub roślin — fragment czerwonych malowideł (według ilustracji Henri Breuila) z głównego panelu w schronisku skalnym La Sillá (tj. krzesło, siodło) w górach koło Hornachos (prow. Badajoz, Estremadura), pochodzące zapewne z końca okresu neolitu (ok. 3000–2000 BC).
Kasownik: Almería, 7.05.1982
Almería, Hiszpania
(7.05.1982)
Kasownik: Almería, 2.10.1987
Almería, Hiszpania
(2.10.1987)
Índalo — prahistoryczny magiczny symbol namalowany ochrą, znaleziony przez Antonio y Martinez w 1868 w Las Vélez, łańcuchu górskim w północnej części prowincji Almería, w jaskini La Cueva de Los Letreros (Jaskinia Szyldów) koło Vélez Blanco. Jaskinia ta została ustanowiona Narodowym Pomnikiem Historii w 1924. Symbol ten wydaje się przedstawiać człowieka/boga trzymającego tęczę ponad jego głową.
Obecnie índalo jest urzędowym symbolem prowincji Almería.
Logo wystawy filatelistycznej, wzorowane na postaci Índalo, namalowanego ochrą symbolu w jaskini La Cueva de los Letreros (Jaskinia Szyldów) koło Vélez Blanco (prow. Almería, wsp. Andaluzja).
Almería, Hiszpania
(8.09.2004)
Znaczek: Hiszpania Znaczek: Hiszpania
Hiszpania,
znaczki personalizowane
(2008 i 2009 r.)
Ok. 800 m na płn.-wsch. od miejscowości la Sarga (gm. Jijona, prow. Alicante, Walencja) 19 sierpnia 1951 roku odkryto przypadkowo prahistoryczne malowidła. Stanowisko składa się z trzech schronisk skalnych, w których naliczono łącznie 146 przedstawień należących do trzech stylów sztuki neolitycznej. Różnią się one czasem powstania, kolorem farby, sposobem wykonania i tematyką. Malowidła wykonywano przy użyciu różnych odcieni czerwieni farb otrzymywanych z naturalnych składników i nakładano na nieprzygotowane skalne ściany przy pomocy pędzli wykonanych z piór, włosów, włókien roślinnych lub nawet palcami. W 1998 sztuka naskalna z basenu Morza Śródziemnego na Półwyspie Iberyjskim została dodana do listy światowego dziedzictwa UNESCO.
Zbiory: Museu Arqueològic Municipal Camil Visedo Moltó, Alcoy.
La Sarga była prehistorycznym sanktuarium — obszar ten nie był nigdy zamieszkały. Przybywano tam tylko z okazji uroczystości religijnych, czy spotkań z innymi grupami ludzkimi, np. w celu wymiany produktów lub zawierania małżeństw między członkami różnych grup.
Najstarsze malowidła są dziełem wczesnoneolitycznych rolników z kręgu kultur kardialnych (ok. 5000 BC) i kryją głębokie treści symboliczne. Na miejsca malowideł wybierano płytkie zagłębienia. Stosowano barwniki ciemnoczerwone, gruboziarniste. Przedstawiano postacie ludzkie, symbole wężowate, meandry pionowe lub poziome i gęste kratki. Motywy te są podobne do znanych z dekoracji ceramiki.
Drugi styl, nazywany lewantyńskim, jest szeroko rozpowszechniony w śródziemnomorskiej, wschodniej części Półwyspu Iberyjskiego. Postacie ludzkie (mężczyźni uzbrojeni w łuki i strzały) i zwierzęce (sarny i kozy), choć czasem występujące pojedynczo, z reguły tworzą całe narracyjne sceny. Wśród przedstawień dominują sceny związane z myślistwem i pasterstwem, ale spotyka się prawdopodobnie także wyobrażenia zajęć związanych z uprawą ziemi — np. w panelu 3 ze schroniska I przedstawiono ludzi prowadzących zaprzęg z radłem (?). Styl ten datowany jest na okres neolitu (V–III tys. BC), a w la Sarga reprezentowany jest w schroniskach I i II.
Ostatni styl, tzw. schematyczny, znany jest poza la Sarga także na całym Półwyspie Iberyjskim i wiąże się ze schyłkiem neolitu i początkiem epoki brązu (II tys. BC). Cechuje go prostota formy — przedstawienia antropomorficzne i zoomorficzne ograniczone są do podstawowych linii, a ich geometryzacja nadaje im cechy idoli. Występują też proste motywy geometryczne.
Schematyczna sylwetka kobieca (wys. 10,5 cm), tzw. Eva, z zaznaczoną głową, łukowatymi ramionami i długim, zagiętym tułowiem — fragment malowideł ze schroniska skalnego Abric de Pinos, na zachód od miasteczka Benissa (prow. Alicante, wsp. Walencja). Jest to jedno z nieliczych w sztuce lewantyńskiej przedstawień kobiet.
Autorami odkrycia, jakie miało miejsce w lipcu 2009 r., byli archeolodzy Rubén Vidal i Lluís Castelló, prowadzący poszukiwania na wybrzeżu Costa Blanca. Wiek tych malowideł szacuje się na ok. 6000 lat.
Benissa, Hiszpania
(23.11.2010)

Włochy

Kasownik: Alghero, 5.08.1988
Alghero (Włochy)
(5.08.1988)
Wnętrze Grotte di Nettuno (zapewne jest to Sala Ruin), położonej ok. 25 km na zachód (w linii prostej, przez morze) od Alghero (prow. Sassari reg. Sardynia), w płn.-zach. części Sardynii, u stóp 110-metrowego klifu Capo Caccia. Wejście do jaskini ma 8 m wysokości oraz 20 m długości i znajduje się tylko jeden metr n.p.m., przez co od strony morza jaskinia dostępna jest jedynie przy dobrej pogodzie. Wewnątrz jaskini znajduje się słone jezioro Lamarmora (dł. 120 m, szer. 25 m). Szacuje się, że jaskinia ma około 4 km długości, ale dla turystów dostępna jest ścieżka długości 580 m. Idąc wąską drogą lewym brzegiem jeziora dochodzi się do Stanza della Rovine (Sala delle Rovine), gdzie odnaleziono ślady pobytu ludzi z okresu neolitu: malowidła oraz ceramikę i wyroby z metalu.
W pobliżu znajdują się jeszcze dwie inne jaskinie: Grotta dei Pizzi e Ricami, dostępna tylko drogą morską, i olbrzymia Grotta dell'Altare, lepiej znana jako Grotta Verde. Ta druga jest bardzo ważna z naukowego punktu widzenia, ponieważ znaleziono w niej neolityczne malowidła, groby oraz ceramikę.

Albania

Znaczek: Albania 3210 Znaczek: Albania 3402
Albania, Mi 3210 i 3402
(19.11.2007 i 29.10.2012)
Malowidła z jaskini Lepenicë w dolinie rzeczki Tren, leżącej kilka kilometrów od wsi o tej samej nazwie, położonej na południe od Gjorm (ob. Vlorë/Vlora). Jaskinia znajduje się na wysokości 800 m n.p.m., na stoku góry również nazywającej się Lepenicë.
Są to najstarsze tego typu dzieła na terenie Albanii, datowane na późny neolit lub wczesny eneolit, i łączone z ludnością kultury Velçe. Wśród odkrytych w tej jaskini malowideł wykonanych brunatną farbą jest 19 przedstawień antropomorficznych (?) wysokości ok. 15−18 cm i 11 geometrycznych, szerokości ok. 12−32 cm. Tzw. wyobrażenia antropomorficzne, z których każde składa się z pionowej linii i czterech odchodzących na boki łukowatych odgałęzień, znajdują analogie na terenie Bałkanów jedynie w Tsogari (zachodnia Tracja), a poza tym w jaskini Porto Badisco na Półwyspie Salentyńskim (prow. Lecce, reg. Apulia).

Bułgaria

Znaczek: Bułgaria 5049
Bułgaria, Mi 5049
(12.07.2012)
Znaczek: Niger 4349
Niger, MI 4349
(24.10.2016)
Jaskinia Magura (Магура, Магурата), jedna z najsłynniejszych i najpiękniejszych jaskiń Bułgarii. Znajduje się w NW Bułgarii, koło wsi Rabiša (gm. Belogradčik / Белоградчик, ob. Vidin / Видин), na wysokości 461 m n.p.m. Jaskinia składa się z głównej galerii i trzech bocznych odgałęzień (w jednej z nich leżakuje wino, które dzięki unikalnemu mikroklimatowi, m.in. stałej temperaturze 12 °C, jest zbliżone smakiem do win z Szampanii) o całkowitej długości ok. 2,6 km. Niektóre komory jaskini mają długość 200 m i wysokość ponad 20 m. W jaskini Magura znaleziono duże ilości kości różnych zwierząt, przede wszystkim niedźwiedzia jaskiniowego i hieny jaskiniowej. Na ścianach jaskini znajdują się wykonane odchodami nietoperzy malowidła z późnego epipaleolitu (ok. 12 tys. lat temu), neolitu, eneolitu i początków epoki brązu, przedstawiające sylwetki kobiet, tańczących mężczyzn, ludzi w maskach, sceny łowieckie, zwierzęta, gwiazdy, narzędzia i rośliny — unikalne na Półwyspie Bałkańskim.