Neandertalczyk

Komory, Mi 561 w bl. 225 A i B
(30.05.1979)

Na lewym marginesie bloku dwóch praludzi, zapewne neandertalczyków, z kamiennymi narzędziami w rękach

Erkrath 2, Niemcy
(22.02.1987)

Gwinea Bissau, Mi 5981
(25.05.2012)

Rekonstrukcja wyglądu neandertalczyka sporządzona przez Hermanna Schaaffhausena i opublikowana w 1888 r., przy której autor wykorzystał już znalezisko ze Spy w Belgii

Gwinea, Mi 10612 i 10614
(1.10.2014)

Człowiek neandertalski — Homo (sapiens) neanderthalensis — to typ człowieka, który występował ok. 130–30 tys. lat temu (najmłodszy znaleziony szkielet liczy 28 tys. lat). Tej nazwy używa się tylko w odniesieniu do hominidów z Europy i Bliskiego Wschodu o charakterystycznej wielkiej twarzy, wysuniętej do przodu w środkowej części. Zasięg neandertalczyka obejmuje całą Europę i zachodnią Azję (Turkmenistan), na południu po Iran i Palestynę.

Klasyczni neandertalczycy ostatniego zlodowacenia (Würm) zamieszkiwali głównie tereny o suchym i zimnym klimacie. Przystosowaniem ich do takich warunków były charakterystyczne proporcje ciała ograniczające utratę ciepła. Byli to osobnicy mocno zbudowani, krępej postury, o szerokim tułowiu, o potężnych mięśniach klatki piersiowej, obręczy barkowej i karku. Ręce i nogi w stosunku do tułowia były nieco krótsze niż u współczesnych ludzi, neandertalczycy byli też nieco niżsi — wzrost mężczyzn wynosił ok. 165 cm. Ważyli przy tym ponad 80 kg, z czego duża część przypadała na muskulaturę.

Cechowała ich specyficzna szeroka i niska czaszka, przesunięte do tyłu niskie czoło i duże oczodoły z wystającymi wałami nadoczodołowymi. Posiadali mocno wysuniętą do przodu twarz (prognatyzm) o cofniętych kościach policzkowych oraz mocną żuchwę pozbawioną wyniosłości bródkowej. Puszka mózgowa neandertalczyków miała przeciętnie nieco większą objętość (1300–1700 cm3), niż u człowieka współczesnego.

Człowiek neandertalski uprawiał myślistwo (choć nie znał łuku i nie umiał miotać oszczepem) i zbieractwo oraz potrafił rozniecać ogień. Używał narzędzi wykonanych z kamienia, drewna i kości, a także praktykował ceremonialny pochówek zmarłych. Szkielety zwierząt znajdowane wraz ze szczątkami ludzkimi mogą być śladami obrzędów rytualnych, interpretowanych jako prymitywne formy religijne. Neandertalczycy posługiwali się już zapewne mową (kość gnykowa, do której przyczepione są mięśnie języka, żuchwy i krtani, znaleziona w Kebra w Izraelu, niczym nie różni się od naszej). Pod względem archeologicznym uważa się ich za twórców przemysłów lewaluasko-mustierskich oraz m.in. kultury szatelperońskiej (nazwa pochodzi od jaskini Fées koło miejscowości Châtelperron we Francji).

Neandertalczycy w porównaniu do anatomicznie nowoczesnego Homo sapiens byli masywni i przysadziści, silnie umięśnieni i mieli beczkowatą klatkę piersiową. Mężczyźni mierzyli średnio prawie 168 cm i ważyli ok. 65 kg, natomiast kobiety osiągały wzrost 160 cm i ciężar 50 kg. Populacje o najsilniejszej i najbardziej krępej posturze żyły w płn.-zach. Europie, a więc w regionie najzimniejszym, ale w Europie Wschodniej i zachodniej Azji neandertalczycy mieli nieco lżejszą budowę.

Na prawym znaczku: wizerunek neandertalczyka według dioramy w Museum of Natural History w Nowym Jorku i Phorusrhacos longissimus.

Kambodża, Mi 2261
(25.10.2001)

Wyobrażenie neandertalczyka według rekonstrukcji autorstwa Wolfganga Schnaubelta i Niny Kieser dla Hessisches Landesmuseum, Darmstad

Uzbekistan, Mi 447
(10.05.2002)

Kuba, Mi 5112
(15.08.2008)

Blok: Republika Środkowoafrykańska 4280 w bl. 1069

Republika Środkowoafrykańska, Mi 4280 w bl. 1069
(10.06.2013)

Szczątki neandertalczyka odkryto po raz pierwszy w roku 1829 w Engis w Belgi (były to kości ok. 3-letniego dziecka), następne w 1848 roku w jaskini Forbe's Quarry (Gibraltar), a w 1856 roku w Neandertal, w pobliżu Düsseldorfu (Niemcy). Licznych szczątków neandertalczyka dostarczyły także stanowiska francuskie (najsłynniejsze to: La Chapelle-aux-Saints, dep. Corrèze, La Ferrassie i Le Mustier, dep. Dordogne oraz La Quina, dep. Charente).
Początkowo neandertalczyków uznano za istoty głupie i okrutne, obdarzone niespotykaną i brutalną siłą (por. wizerunek na znaczku Kuby z 1967 r.), a cały gatunek za będący ślepą uliczką ewolucji. Ten pogląd ugruntowała publikacja szkieletu z La Chapelle-aux-Saints autorstwa Marcellina Boule'a. Wielki prestiż Boule'a oraz silne po I wojnie światowej antyniemieckie nastroje (pogląd, że neandertalczycy mogli być bezpośrednimi przodkami Homo sapiens głosili wówczas naukowcy niemieccy lub piszący po niemiecku, jak np. Dragutin Gorjanović-Kramberger), nie sprzyjały bardziej obiektywnej dyskusji.

Stempel dodatkowy: Neanderthal, 22.05.1938

Gumowy stempel wiejskiego pośrednictwa pocztowego, tzw. Landpoststempel, o treści: „Neanderthal / über Wuppertal-Vohwinkel” z kartki pocztowej skasowanej w Wuppertalu 22.05.1938.

Hochdahl, Niemcy (30.11.1969)

Erkrath, Niemcy
(10.08.2006)

Mettmann, Niemcy
(10.08.2006)

Bonn, Niemcy
(10.08.2006)

Trzy datowniki stosowane z okazji 150. rocznicy odkrycia w Neandertal

W sierpniu 1856 roku robotnicy eksploatujący wapień w „Kleine Feldhofer Grotte” w dolinie rzeki Düssel (na wschód od Düsseldorfu), nazwanej w 1850 roku Neanderthal (według dzisiejszej pisowni Neandertal, tj. „Dolina Neandra” — jej symboliczne przedstawienie znajduje się w herbie miasta Hochdahl, będącego od 1975 roku częścią Erkrath, Kr. Mettman, przedstawiającego czerwone koło młyńskie nad zieloną Neandertal) na cześć XVII-wiecznego niemieckiego kaznodziei, poety i kompozytora Joachima Neandra, zaczęli rozkopywać rumowisko składające się z przemieszanych wybuchem warstw mułu, skały i kamieni. Niespodziewanie odkopali sklepienie czaszki (na znaczku obok), następnie kości udowe, fragment miednicy, kilka żeber oraz kości ramieniowe i łopatki. Robotnicy uznali, że natrafili na szczątki niedźwiedzia jaskiniowego, ale wspomnieli o swym odkryciu miejscowemu nauczycielowi, którym był Johann Karl Fuhlrott, a ten od razu zrozumiał znaczenie znaleziska, choć nie był w stanie ocenić jego prawdziwej wagi.
Słynny niemiecki naukowiec Rudolf Virchow uznał znalezione kości za szczątki starca chorego na artretyzm. Jeszcze dalej poszedł niemiecki anatom August Mayer, który utrzymywał, że wygięte kości nóg w tym szkielecie wskazują na jeźdźca — miałby to być zatem Kozak, który w pogoni za cofającą się armią Napoleona został zraniony w łokieć (ta kość jest uszkodzona), po czym wczołgał się do jaskini i tam zmarł w cierpieniach, które wykrzywiły mu twarz i uformowały wielki wał nadoczodołowy.
Dopiero irlandzki anatom William King w 1864 roku wysunął tezę, że była to pradawna istota ludzka i nazwał wyróżniony przez siebie gatunek Homo neanderthalensis. Opinia ta długo była zwalczana przez licznych naukowców nie wierzących w ewolucję. Ostatecznym jej potwierdzeniem stało się dopiero odkrycie w 1886 w belgijskiej miejscowości Spy dwóch innych szkieletów neandertalczyków, obok których znaleziono narzędzia i kości wymarłych zwierząt.

Niemcy (RFN), Mi 2553
(10.08.2006)

Berlin, Niemcy
(10.08.2006)

Znaczek wydany z okazji 150. rocznicy odkrycia dokonanego w Neanderthal (obecnie Neandertal) i jeden z datowników FDC

Frankatura mechaniczna: Mettmann, 4.10.2011

Deutsche Post, Mettmann
(4.10.2011)

Skrajnie uproszczona mapa miejscowości położonych w obrębie tzw. Neanderland. Miejsca przecięcia linii odpowiadają miejscowościom (od lewej i z góry na dół): 1) Ratingen, Erkrath, Hilden i Monheim, 2) Heiligenhaus, Mettmann, Haan i Langenfeld, 3) Velbert i Wulfrath.

Frankatura mechaniczna: Mettmann 3, 20.02.2007

Frankatura mechaniczna: Ratingen 1, 5.07.2006

Frankatury mechaniczne z wizerunkiem Muzeum Neandertalczyka w Mettmann, upamiętniająca 150. rocznicę odkrycia w Neandertal.

Mettmann 3, Niemcy
(20.02.2007)

Ratingen 1, Niemcy
(5.07.2006)

Fragment czaszki (dł. 18,5 cm, szer. 13,2 cm) Homo neanderthalensis (ok. 40 tys. lat temu), odkryty w 1856 roku w Feldhofer Grotte w dolinie Neandra.
Zbiory: Rheinisches Landesmuseum, Bonn.
Datownik informuje też o wystawie „Korzenie ludzkości”, zorganizowanej w Rheinisches Landesmuseum w Bonn, z okazji 150. rocznicy tego odkrycia.

Briefzentrum 53 = Bonn, Niemcy
(2.11.2006)

Elmshorn 1,
(5.04.2007)

Czaszka i sylwetka neandertalczyka na frankaturze mechanicznej z Elmshorn (Szlezwik-Holsztyn) z nakładką reklamową poświęconą 150. rocznicy słynnego odkrycia w Neandertal oraz 40 rocznicy powstania ArGe (Arbeitsgemeinschaft) Bergbau und Geowissenschaften e.V. (rodzaj klubu zainteresowań tematyką górnictwa, nauk o Ziemi, prahistorią i paleoantropologią w Związku Filatelistów Niemieckich).

Poniżej kilka przykładów wykorzystania neandertalczyka i nazwy doliny Neandra (Neandertal) do celów reklamowych:

Frankatura mechaniczna: Bonn 1, 22.07.1980

• czaszka neandertalczyka w logo firmy,

Bonn 1, Niemcy
(22.07.1980)

Rysunek czaszki wzorowany na znalezisku z odkrytego w 1908 r. grobu w jaskini La Chapelle-aux-Saints (dep. Corrèze, reg. Limousin)

Frankatura mechaniczna: KWN Neandertal, 29.05.2007

• Neandertal w nazwie firmy,

Deutsche Post, KWN Neandertal
(29.05.2007)

Frankatura mechaniczna: Erkrath, 29.05.2007

• położone w pobliżu doliny Neandra miasto Erkrath reklamuje się hasłem „... już dla neandertalczyka było Erkrath szczególnym miejscem do zamieszkania ...”,

Deutsche Post, Erkrath
(29.05.2007)

Frankatura mechaniczna: Erkrath, 11.02.1970

Frankatura mechaniczna: Erkrath, 27.08.2013

• albo, że jest bramą (wejściową) do doliny Neandra,

Erkrath 1, Niemcy
(29.05.1981)

Erkrath,
Niemcy (11.02.1970)

Deutsche Post, Erkrath, Niemcy
(27.08.2013)

Frankatura mechaniczna: Gruiten, 2.11.1972

• miejscowość Gruiten to „punkt wypadowy do doliny Neandra”,

Gruiten, Niemcy
(2.11.1972)

Frankatura mechaniczna: Mettmann 1, 11.08.1978

• a Mettmann to „miasto powiatowe Mettmann ze sławną doliną Neandra”

Mettmann 1, Niemcy
(11.08.1978)

• jw.

Mettmann 1, Niemcy
(9.06.1981)

Frankatura mechaniczna: Mettmann 1, 24.06.1992

• w Mettmann jest nawet radio Neandertal (!)

Mettmann 1, Niemcy
(24.06.1992)

Frankatura mechaniczna: Mettmann 1, 10.03.2005

• i Neandertalhalle, będąca centrum kultury, rozrywki oraz wszelakich przedstawień, wystaw, konferencji i targów.

Mettmann 1, Niemcy
(10.03.2005)

Kasownik: Brive-la-Chapelle-aux-Saints, 28.08.1990

Brive-la-Chapelle-aux-Saints, Francja
(28.08.1990)

Dżibuti, Mi 1560
(15.03.2017)

Gwinea, Mi 12266
(24.04.2017)

Kasownik: Brive-la-Gaillarde Gare, 23.04.1977

Brive-la-Gaillarde Gare, Francja
(23.04.1977)

Czaszka Homo neanderthalensis, klasycznego neandertalczyka (50-letniego mężczyzny) z grobu odkrytego 8 sierpnia 1908 roku przez Amédée i Jean Bouyssonie oraz Josefa Bonnevala w jaskini La Chapelle-aux-Saints (dep. Corrèze, reg. Limousin).
Jamę z dobrze zachowanym szkieletem (jeden z najbardziej kompletnych szkieletów człowieka typu neandertalskiego), opisanym przez wybitnego francuskiego paleontologa Marcellina Boule'a, otaczały narzędzia mustierskie i resztki fauny zimnolubnej.
Zbiory: Musée de l'homme de Néandertal, La Chapelle-aux-Saints.

Niger, Mi 2442
(30.09.2013)

Mozambik, Mi 8782
(10.08.2016)

Gwinea Bissau, Mi 7817 w bl. 1360
(25.03.2015)

Na znaczkach Nigru i Mozambiku oraz na bloku Gwinei Bissau pokazano przypuszczalny wygląd osobnika Homo neanderthalensis zwanego Spyrou, którego szczątki znaleziono w 1886 roku w Spy. Rekonstrukcję tę wykonali w 2012 roku holenderscy artyści, bracia-bliźniacy: Adrie i Alfons Kennis. Oryginał znajduje się w muzeum Espace de l'Homme de Spy w Onoz (gm. Jemeppe-sur-Sambre, Belgia).

Na bloku Gwinei Bissau i na znaczku Nigru znajduje się też neandertalska czaszka La Ferrassie 1, odkryta 17 września 1909 roku przez Louisa Capitana i Denisa Peyrony’ego w schronisku skalnym o tej samej nazwie, położonym w dolinie Vézère w Savignac-de-Miremont (dep. Dordogne, reg. Akwitania).
Czaszka ta (ok. 1600 cm³), należąca do najbardziej kompletnego szkieletu neandertalczyka (ok. 74–68 tys. lat temu), jaki został kiedykolwiek znaleziony (m.in. świetnie zachowane kości stóp), posiada wiele cech klasycznie neandertalskich, jak niskie i pochylone czoło oraz duży otwór nosowy. Dobrze zachowane są zęby z mocno zużytymi siekaczami, co sugeruje, że były używane do przytrzymywania. Szkielet należał do ok. 45-letniego mężczyzny, o wadze szacowanej na ok. 85 kg.

Rekonstrukcja wyglądu neandertalczyka (ale czaszka przedstawiona na znaczku należy do anatomicznie nowoczesnego człowieka!).

Kuba, Mi 4068
(30.10.1997)

Czaszka (C) wczesnego neandertalczyka z „Jaskini Ludożerców” — stanowiska w półjaskini na Hušnjakowym brijegu (Hušnjakowym wzgórzu) w miejscowości Krapina (županija Krapina-Zagorje, Chorwacja). Stanowisko to datowane jest na interglacjał Riss-Würm I (ok. 130 tys. lat temu).

Jugosławia, Mi 2095
(4.02.1985)

Chorwacja,
Mi 517–518
(23.08.1999)

Czaszka (C) i rekonstrukcja wyglądu neandertalczyka z „Jaskini Ludożerców” w Krapinie. Podczas badań w latach 1899–1905 Dragutin Gorjanović-Kramberger znalazł w warstwie 4. tej jaskini 876 szczątków należących do około 100 osobników, w tym wielu dzieci, które opisał pod nazwą Homo krapinensis. Silne połupanie i nadpalenie tych kości może sugerować uprawianie praktyk kanibalistycznych. Przemysł krzemienny tej warstwy reprezentuje lokalną odmianę kultury mustierskiej typu La Quina (paleolit środkowy).
Zbiory: Muzej krapinskih neandertalaca, Krapina.

Krapina, Chorwacja
(22.12.2016)

Zagrzeb, Jugosławia
(4.02.1985)

Krapina, Jugosławia
(23.08.1969)

Zagrzeb, Chorwacja
(23.08.1999)

Krapina, Chorwacja
(23.08.1999)

Fragmenty czaszki (C) i żuchwy (J) neandertalczyka z „Jaskini Ludożerców” w Krapinie, znalezione przez Dragutina Gorjanovića-Krambergera.

Żuchwa (J) Homo neanderthalensis z czwartej (licząc od dołu) warstwy w „Jaskini Ludożerców” w Krapinie.

Krapina, Chorwacja
(23.08.1999 i 11.09.1999)

Krapina, Chorwacja
(18.05.1998)

Zagrzeb, Jugosławia
(24.07.1988)

Zagrzeb, Chorwacja
(23.08.1999)

Rekonstrukcje wyglądu neandertalczyków (Homo neanderthalensis krapinensis) z „Jaskini Ludożerców” w Krapinie.

Wnętrza Kraneamus — Muzeum Krapińskich Neandertalczyków:

sala wystawowa poświęcona ewolucji człowieka — na pierwszym planie neandertalczyk z maczugą, w głębi przedstawiciele wcześniejszych gatunków homininów,
diorama przedstawiająca rodzinę neandertalczyków zamieszkującą półjaskinię w Krapinie.

Chorwacja, Mi 1062–1063
(7.11.2012)

Czaszka i rekonstrukcja klasycznego neandertalczyka (50-letniego mężczyzny) z grobu odkrytego w 1908 roku przez L. Bardona oraz J. i A. Bouyssonie w jaskini La Chapelle-aux-Saints (dep. Corrèze, reg. Limousin). Jamę z dobrze zachowanym szkieletem (najbardziej kompletny szkielet człowieka typu neandertalskiego), opisanym przez wybitnego francuskiego paleontologa Marcellina Boule'a, otaczały narzędzia mustierskie i resztki fauny zimnolubnej.
Zbiory: Université de Liège, Le Musée de Préhistoire, Liège (Belgia).

Kuba, Mi 1284
(31.03.1967)

Rekonstrukcja wyglądu neandertalczyka według obrazu Zdeňka Buriana (1905–1981)

Gibraltar, Mi 299–301
(22.05.1973)

Gibraltar, Mi 916
i 916 z zeszyciku znaczkowego
(9.05.2000)

3 marca 1848 r. na posiedzeniu Towarzystwa Naukowego Gibraltaru jego sekretarz, por. Edmund Flint, zaprezentował czaszkę ludzką (Gibraltar 1) znalezioną przez robotników podczas robót w jaskini na terenie kamieniołomu Forbes’ Quarry (scenę tę przedstawia kartka z zeszyciku znaczkowego — powyżej), znajdującego się po północnej stronie Skały Gibraltaru, bezpośrednio pod stanowiskami baterii dział imienia księżnej Anny. Dokładne miejsce odkrycia nie jest jednak znane. We wrześniu 1864 r. czaszkę tę George Busk wystawił zaprezentował na spotkaniu angielskiego British Association for the Advancement of Science w Bath. Wtedy to Hugh Falcomer zaproponował, aby nazwać tę nową odmianę człowieka Homo var. calpicus (od greckiej i łacińskiej nazwy Gibraltaru — Kálpē, Calpe). Jest to czaszka kobiety (ok. 47 tys. lat temu), choć początkowo uważano ją za męską (i tak też ją zrekonstruowano na znaczku Gibraltaru Mi 300 — po lewej).
Zbiory: Natural History Museum, Londyn.

W 1926 r., podczas badań wykopaliskowych prowadzonych w latach 1925–1927 przez angielską archeolog Dorothy Garrod w schronisku Devil's Tower (ok. 250 m na wschód od Forbes' Quarry), w warstwie z późnomusterskim przemysłem krzemiennym, fragmentami węgli drzewnych i kości zwierzęcych, znaleziono fragmenty czaszki 4 lub 5-letniego dziecka neandertalskiego.

Na odwrocie tego znaczka, wydanego z okazji 75. rocznicy powstania Muzeum Gibraltaru, umieszczono tekst objaśniający!

Gibraltar, Mi 1131
(17.06.2005)

Gibraltar, Mi 1014
(15.09.2002)

Gibraltar, Mi 1342
(16.09.2009)

Mi 1082 w bl. 59
(4.05.2004)

Stanowiska Forbes' Quarry i Devil's Tower znajdują się u stóp północnej ściany Skały Gibraltarskiej. Ich lokalizację można zobaczyć np. na znaczkach Gibraltaru Mi 464, 1014 i 1342, ale najlepiej miejsca te widoczne są na bloku Mi 59 (Forbes’ Quarry znajduje się za księciem Filipem, a Devil's Tower na lewo od królowej Elżbiety II).

Rekonstrukcja wyglądu neandertalczyków zamieszkujących Gorham's Cave na Gibraltarze. Czas ich obecności w tej jaskini został określony na ok. 30,5–24 tys. lat temu, a więc było to jedno z ostatnich miejsc pobytu tych ludzi w Europie.

Gibraltar, Mi 1749
(20.09.2016)

Czaszka Amud 1 neandertalczyka z jaskini Amud, na płn.-zach. od Jeziora Galilejskiego w Izraelu, datowana metodą ESR na ok. 47–45 tys. lat. Została odkryta 28 czerwca 1961 roku przez Hisashi Suzuki z Uniwersytetu w Tokio.
Jest to czaszka o pojemności 1740 cm3, należąca do dorosłego (ok. 25 lat) mężczyzny. Przy wzroście 180 cm jest on najwyższym znanym neandertalczykiem. Jego leżący na lewym boku szkielet spoczywał w górnej części warstwy środkowopaleolitycznej.

Palau, Mi 1643
(15.03.2000)

W centrum bloku rekonstrukcja wyglądu neandertalczyka według obrazu znanego czeskiego artysty Zdeňka Buriana (1905–1981), autora setek rysunków i obrazów przedstawiających życie naszych pradziejowych przodków.

Jemen Północny, Mi 1397 w bl. 165
(15.06.1971)

Znaczek: Qu'aiti State in Hadhramaut 189 A

Znaczek_B: Qu'aiti State in Hadhramaut 189 B

Wyobrażenia neandertalczyków wybrane z różnych obrazów autorstwa Zdeňka Buriana (1905–1981).

Aden, Qu'aiti State in Hadhramaut (obecnie część Jemenu),
Mi 189 A i B (1968)

Gwinea Bissau, Mi 4366
(3.07.2009)

Rekonstrukcja wyglądu dorosłego neandertalczyka według obrazu Zdeňka Buriana (1905–1981), kobieta i czaszka neandertalczyka (?) oraz rodzina neandertalczyków.

Gwinea Bissau, Mi 3150, 3151
i 3154 z bl. 524
(15.07.2005)

Rzym, Włochy
(15.04.1984)

Turyn, Włochy
(16.03.1985)

Czaszka ok. 30-letniej kobiety Homo neanderthalensis o pojemności 1245 cm3 znaleziona 13 maja 1929 roku przez Mario Grazioli (opublikowana w 1944 r. przez prof. Sergio Sergi) w żwirowni Saccopastore na przedmieściach Rzymu, datowana na interglacjał Riss-Würm (ok. 120 tys. lat temu). Drugą czaszkę odkryli w tym miejscu w 1935 roku H. Breuil i A. Blanc (opublikowana w 1948 r. przez S. Sergi). Jest to część twarzowa czaszki ok. 35-letniego mężczyzny.
Obie czaszki posiadają ewidentne cechy neandertalskie, ale różnią się od form klasycznych mieszanką cech archaicznych (preneandertalskich) i progresywnych (takich jak np. zaokrąglona potylica).
Zbiory: Museo Nazionale Preistorico Etnografico „Luigi Pigorini”, Rzym.

Altamura, Włochy
(2.12.2000, 5.10.2013 i 30.03.2017)

Pokryta osadami kalcytu w kształcie paciorków czaszka neandertalczyka (na datowniku pokazana jest do góry nogami) z jaskini Lamalunga i rekonstrukcja wyglądu neandertalczyka.
W jaskini Lamalunga koło Altamura (prow. Bari, reg. Apulia), jednej z małych jaskiń krasowych odkrytych w 1980 roku, speleolodzy z Centro Altamurano per le Ricerche Speleologiche 7 października 1993 r. znaleźli kompletny szkielet neandertalczyka, określony początkowo jako człowiek z Altamura, a potem pieszczotliwie Ciccillo. Znalezisko datowane jest ostatnio na ok. 130 tys. lat temu. Prawdopodobnie są to szczątki człowieka, który wpadł do tej jaskini i zginął na miejscu lub ranny nie mógł się z niej wydostać. Pierwsze analizy szkieletu przeprowadził zespół prof. Vittorio Pesce Delfino z Uniwersytetu w Bari. Jaskini nie można zwiedzać, ale dzięki rozmieszczonym w niej kamerom i 30 km światłowodów można obejrzeć każdy jej zakątek, włącznie ze szkieletem neandertalczyka.

Jersey, Mi 1521
(12.10.2010)

Zęby neandertalczyka znalezione w La Cotte de St Brelade (lub Lé Creux ès Fées), stanowisku archeologicznym odkrytym w 1881 r. (ogółem znaleziono tutaj 11 zębów, być może należących do jednego osobnika). Jest to jaskinia znajdująca się u stóp klifu morskiego, wycięta w granitowym cyplu koło miejscowości St Brelade, w płd.-zach. części wyspy Jersey. W latach 60. i 70. XX w. odkryto tu pozostałości plejstoceńskich ssaków, m.in. stosy kości mamutów, nosorożców włochatych i jeleni olbrzymich.
W rejonie La Cotte de St Brelade neandertalczycy polowali na mamuty (ok. 250 tys. lat temu), strącając ze skalnego urwiska zwierzęta doprowadzone do paniki rozpalanymi ogniskami.

Rekonstrukcja wyglądu neandertalczyka i odcisk jego stopy w glinie z położonej na wysokości 183 m n.p.m. włoskiej jaskini Tana della Bàsura/Grotta della Bàsura (Jaskinia Czarownic) w Toirano (prow. Savona, reg. Liguria).

Gwinea Bissau, Mi 5979
(25.05.2012)

Mozambik, Mi 8783
(10.08.2016)

Niger, Mi 2445
(30.09.2013)

Prawdopodobny wygląd kobiety Homo neanderthalensis nazwanej Wilma (od imienia bohaterki filmu „Jaskiniowcy”), według modelu wykonanego w 2008 roku dla National Geographic przez holenderskich artystów, braci-bliźniaków — Adrie i Alfonsa Kennis).

Człowiek wykonywujący bliżej niezidentyfikowany ryt konia na ścianie jaskini oraz podobizna Homo nenaderthalensis autorstwa Cícero Moraesa, brazylijskiego eksperta od rekonstrukcji twarzy.

Burundi, Mi 3254
(20.08.2013)