Malarstwo jaskiniowe — poza obszarem Hiszpanii i Francji
Rozwijające się od początku młodszego paleolitu (ok. 33–25 tys. lat temu) malarstwo jaskiniowe jest ograniczone przestrzennie w zasadzie do obszaru północnej Hiszpanii (nad Zatoką Biskajską), pogórza środkowych Pirenejów i południowo-zachodniej Francji (Dordonia). Poza tą strefą przejawy sztuki jaskiniowej występują niezwykle rzadko.
Jaskinia Riparo di Romito (Włochy)
Florencja, Włochy
(24.04.1977)
Tur (
Bos primigenius) — ryt z Riparo di Romito.
Jaskinia Riparo di Romito (także: Grotta del Romito), znajdująca się 13 km od Papasidero (prow. Cosenza, reg. Kalabria), została odkryta dla nauki w 1961 r. przez Agostino Miglio z lokalnego muzeum, któremu wskazali ją Gianni Grisolia i Rocco Oliva, mieszkańcy pobliskiej wsi. Pierwsze badania wykopaliskowe przeprowadził w latach 1961–1968 Paolo Graziosi z uniwersytetu we Florencji i od tego czasu są one cały czas kontynuowane (m.in. przez prof. Fabio Martini). W tej niewielkiej jaskini (jej długość wynosi zaledwie 25 m), do której prowadzi wąskie przejście między skałami o długości 34 m, odkryto liczne szczątki zwierzęce i roślinne oraz ślady pobytu ludzi. Najcenniejszym znaleziskiem są jednak dwa realistyczne ryty przedstawiające tury (
Bos primigenius), bardzo dobrze zachowane, gdyż były przykryte osadami jaskiniowymi. Są one datowane między 11.500 a 10.060 BP i można je łączyć z ludnością późnej kultury epigraweckiej (nazwa pochodzi od od jaskini La Gravette w miejscowości Bayac, dep. Dordogne, reg. Akwitania). W jaskini odkryto także kilka grobów z pojedynczymi i podwójnymi pochówkami niezbyt wysokich ludzi o wzroście ok. 140–155 cm.
Zbiory:
Museo Archeologico Nazionale, Reggio di Calabria.
Schronisko Ranaldiego (Włochy)
Potenza, Włochy
(11.06.1977)
„Il Diavolo del Paleolitico” — fragment malowideł naskalnych (wym. 67×72 cm) ze schroniska skalnego w rejonie Tuppo dei Sassi, na terenie Riserva Naturale Statale i Pisconi, między Lagopesole a Acerenza (gm. Filiano, prow. Potenza, reg. Basilicata). Stanowisko to zostało odkryte w 1966 r. przez Francesco Ranaldi, byłego dyrektora Museo provinciale di Potenza (stąd nazywane jest schroniskiem Ranaldiego).
Malowidła (jedyne w całym regionie Basilicata) wykonane są czerwoną farbą (ochra) na wapiennej skale, obecnie mocno zwietrzałej. Są to przedstawienia zoo- (głównie jelenie), fito- (drzewa) i antropomorficzne. Badania wykopaliskowe przeprowadzone przez F. Biancofiore z Uniwersytetu w Bari wykazały istnienie tutaj osadnictwa z okresu mezolitu (kultura kastelnowska) sprzed ok. 9 tys. lat temu.
W celu uchronienia malowideł przed wietrzeniem fizycznym i chemicznym władze regionu Basilicata, przy współpracy naukowców różnych specjalności, uruchomiły specjalny program ich konserwacji.
Jaskinia ? (Włochy)
Malowidło (ryt?) naskalne przedstawiające zapewne leżącego byka.
Valdagno, Włochy
(28.11.1982)
Sylwetka człowieka (rysunek naskalny? paleolit? neolit?).
Roma EUR, Włochy
(25.12.1997)
Jaskinia Cuciulat (Rumunia)
Câciulata, Rumunia
(8.04.1993)
Letca, Rumunia
(8.12.1982)
W jaskini Peştera Cuciulat w dolinie rzeki Somes (okr. Sălaj, Siedmiogród), mocno zniszczonej współcześnie wskutek eksploatacji wapienia przy pomocy materiałów wybuchowych, znajdują się malowidła wykonane czerwoną glinką o dużej zawartości związków żelaza (13,2% Fe
2O
3), uważane za najstarsze w regionie południowo-wschodniej Europy (ok. 12 tys. lat temu). Odkrył je w 1978 roku zespół speleologów z Klubu Emila Racovity (A. Done, F. Cucu, T. Vadeanu, M. Codrescu, Simona Manolescu).
Wymiary pomieszczenia z malowidłami są niewielkie: 3,7×2,5 m. Poszczególne obrazy to sylwetkowe (bez konturów i bez cieniowania) przedstawienia zwierząt (koni, kotów i ptaków) oraz być może i ludzi, niewielkich rozmiarów, np. malowidło konia ma 24,6 cm długości i 12,5 cm wysokości, a ptak odpowiednio 21 cm i 14 cm. Domniemane (bardzo słabo zachowane) wizerunki ludzi mają wysokość 51 cm i szerokość ok. 26 cm.
Jaskinia Gaura Chindiei (Rumunia)
Câciulata, Rumunia
(11.04.1993)
Dwa fragmenty malowideł z jaskini Gaura Chindiei koło Coronini (dawniej Pescari, okr. Caraş-Severin, Banat).
Jaskinia Gaura Chindiei położona jest nad Dunajem, ok. 80 m powyżej poziomu rzeki, w miejscu gdzie rozpoczyna się przełom Dunaju między Karpatami a Górami Wschodnioserbskimi, znany jako Żelazna Brama (rum. Porţile de Fier, serb. Đerdapska klisura lub Gvozdena Vrata). Jaskinia jest niewielka, liczy tylko 18 m długości, mimo to naliczono w niej aż 425 różnych malowideł i rysunków przedstawiających ptaki, motywy roślinne, różne znaki i symbole, odciski dłoni i palców, a nawet napisy w alfabecie łacińskim lub cyrylicy, które można datować od schyłkowego paleolitu, przez neolit, epokę brązu, aż po czasy współczesne. Malowidła epipaleolityczne (ok. 10–8 tys. lat temu) wykonane są czerwoną glinką o dużej zawartości związków żelaza. Są to najczęściej symbole solarne i ptaki o szeroko rozłożonych skrzydłach. Badania w jaskini prowadził m.in. dr Vasile Boroneanț. W 1973 r. ustanowiono w niej rezerwat archeologiczny.
Pescari, Rumunia
(11.05.1982)
Węgry, Mi 2326
(1.06.1967)
Jugosławia, Mi 1725
(3.05.1978)
Jugosławia, Mi 2613
(9.07.1993)
Jaskinia Gaura Chindiei położona jest prawie dokładnie naprzeciw znajdującego się na serbskim brzegu Dunaju zamku Golubač (pocz. XIV w.).
Ptak — jeszcze jeden fragment malowideł z jaskini Gaura Chindiei koło Coronini (okr. Caraş-Severin, Banat).
Pescari, Rumunia
(9.08.1987)
Jaskinia Oilor (Rumunia)
Sylwetka konia (?) — rysunek z Peştera Oilor (= Jaskinia Owiec) koło Birseşti (okr. Gorj, Wołoszczyzna).
Jaskinia Oilor jest stosunkowo niewielka. Jej łączna długości wynosi 545 m (na dwóch poziomach), a największe pomieszczenie ma długość 21 m i szerokość 8 m. Znaleziono tu bliżej niedatowane wyroby krzemienne kultury oryniackiej.
Birseşti, Rumunia
(30.09.1981)
Jaskinia Runcu (Rumunia)
Dwa zwierzęta (kozy?) — rysunek z jaskini Runcu (okr. Gorj, Wołoszczyzna). Chronologia: epoka kamienia?
Runcu, Rumunia
(28.09.1981)
???
Dwa bizony — malowidło jaskiniowe lub ryt naskalny?
Ath, Belgia
(10.08.1969)