E-mail E-mail
Antropogeneza i archeologia na znakach pocztowych

Narzędzia i wytwory ludzi paleolitu
z kamienia, krzemienia, kości i poroża oraz drewna

Wytwory wykonane z kamienia, czy najczęściej z krzemienia, są podstawowym źródłem archeologicznym do poznania początków kultury ludzkiej. Szkoda tylko, że tak rzadko bywają zilustrowane na znakach pocztowych. No cóż, choć z pewnością nie są mniej fotogeniczne od szczątków kostnych, to jednak nie budzą takich emocji, połączonych z dreszczykiem przerażenia, jak np. ludzka czaszka. Narzędzia wykonane z innych surowców, także organicznych (np. kość, poroże, drewno), jeszcze rzadziej znajdują swe odbicie w materiale filatelistycznym.

Narzędzia z kamienia

Znaczek: Etiopia 575
Etiopia, Mi 575
(20.11.1967)
Znaczek: Etiopia 177 Znaczek: Etiopia 911
Etiopia, Mi 177
(07.1931)

Etiopia, Mi 911
(15.03.1977)
Widok doliny rzeki Auasz i narzędzia kamienne (w tym pięściak) z rejonu Melke Kontoure (Melka Kunturé).
Melke Kontoure to zespół stanowisk pradziejowych w Etiopii, w rejonie górnego dorzecza rzeki Auasz (Awash), ok. 50 km od Addis Abeby. W najniższych warstwach występowały tu obrobione otoczaki i resztki fauny pochodzące z bardzo wczesnych faz paleolitu. Liczne warstwy z pięściakami świadczą o długim i bogatym osadnictwie wczesnoaszelskim (np. Garba XII, Gombore IB), datowanym na ok. 1,1–1 mln lat temu, i środkowoaszelskim (np. Garba XII, Gombore II). W warstwach tych występowały też kości wielu ssaków: hipopotamów, żyraf, nosorożców, dzikich świń, antylop, koni i bowidów. Największe znaczenie tych stanowisk polega na bogactwie warstw dolnopaleolitycznych, w których zachowały się m.in. struktury osadnicze.
Kasownik: Forlì Ferrovia, 14.09.1995)
Forlì Ferrovia, Włochy
(14.09.1995)
Kasownik: Forlì, 8.09.1996
Forlì Centro, Włochy
(8.09.1996)
Jedno z pierwszych dzieł ludzkich rąk w Europie — tzw. chopping-tool — narzędzie wykonane ze zwykłego kamiennego otoczaka, pochodzące ze stanowiska Ca' Belvedere, położonego na północnych stokach Monte Poggiolo koło Forlì (prow. Forlì-Cesena, reg. Emilia-Romania).
Stanowisko to, jedno z najstarszych (jego wiek określony metodą ESR wynosi 1,065 mln±160 tys. lat) stanowisk na terenie Półwyspu Apenińskiego, odkryto w 1983 roku, w piaskach związanych z osadami w dawnej delcie Padu. Znaleziono tu liczne przedmioty kamienne (ponad 1150 odłupków i ok. 150 otoczaków ze śladami obróbki, w tym narzędzia typu chopper i chopping-tool). Wiele z nich (prawie 17%) można było złożyć (tzw. składanki tworzone są z rdzeni i kolejno odbijanych od nich odłupków — w przypadku tego stanowiska udawało się połączyć nawet do 30 sztuk artefaktów w jedną całość), co świadczy o dobrym stanie zachowania stanowiska.
Materiały z Ca' Belvedere di Monte Poggiolo mogą być uważane za dowód występowania w południowo-zachodniej części Europy, przed pojawieniem się przemysłów aszelskich z pięściakami, starszych przemysłów otoczakowych.
Pięściak — „nóż armii szwajcarskiej” starszej epoki kamienia, podstawowe narzędzie w czasach panowania Homo habilis (gatunek ten żył ok. 2,5–1,6 mln lat temu).
Palau, Mi 1630
(15.03.2000)
Pięściak kultury mustierskiej (ok. 200–300 tys. lat temu) z Völklingen-Ludweiler (Związek Miast Saarbrücken, Kraj Saary) jest najstarszym śladem pobytu człowieka na terenie Saary. Pięściak ten (dł. 22 cm, szer. 10 cm) został znaleziony w 1940 roku przez niemieckich żołnierzy budujących stanowiska dla artylerii na terenie ówczesnej cegielni w Ludweiler (miejscowość ta leży w pobliżu granicy z Francją).
Zbiory: Museum für Vor- und Frühgeschichte, Saarbrücken.
Völklingen, Niemcy
(13.10.2001 i 19.06.2004)
Późnoaszelski pięściak krzemienny z Geilenkirchen (Lkr. Heinsberg, Północna Nadrenia-Westfalia), jeden z dwóch znalezionych na terenie tej miejscowości.
Geilenkirchen 1, Niemcy
(22.09.1974)
Kasownik: Tetoiu, 4.10.2000
Tetoiu, Rumunia
(4.10.2000)
Kasownik: Olanu, 5.10.2000
Olanu, Rumunia
(5.10.2000)
Kasownik: Căzăneşti, 6.10.2000
Căzăneşti, Rumunia
(6.10.2000)

Kasownik: Craiova, 15.04.1980
Craiova, Rumunia
(15.04.1980)
Narzędzia kamienne używane prawdopodobnie przez tzw. Australanthropus olteniensis znalezione w Bugiuleşti-Tetoiu, Olanu (chopping-tool) i Căzăneşti (wszystkie miejscowości w okr. Vâlcea). Znaleziska te datowane są na ok. 2–1,75 mln lat temu co oznacza, że mogą to być najstarsze ślady obecności przodków człowieka w Europie. Ta bardzo kontrowersyjna teoria nie jest jednak akceptowana przez większość archeologów i antropologów.
Lampa z czerwonego piaskowca (dł. 22,4 cm, szer. 10,6 cm, gr. 3,2 cm, waga 560 g) ze zdobionym uchwytem, znaleziona w trakcie wykopalisk prowadzonych przez André Glory w tzw. „Studni” w jaskini Lascaux (na drugim planie malowidła z „Sali Byków” w tej jaskini). W momencie odkrycia na dnie lampy znajdowały się jeszcze resztki zwęglonej substancji, w której wyróżniono kawałki knota (?) z jałowca.
Zbiory: Musée National de Préhistoire, Les Eyzies-de-Tayac.
Gwinea, Mi 8760
(30.09.2011)

Narzędzia z krzemienia

Znaczek: Białoruś 390
Białoruś, Mi 390 (22.11.2000)
Krzemień to skała pochodzenia osadowego, która tworzy większe konkrecje (w postaci buł lub płaskich soczew) głównie w wapieniach i marglach. Ich zewnętrzną powierzchnię pokrywa kora, a wewnątrz znajduje się bezpostaciowa lub czasem drobnokrystaliczna masa.
Na wartości użytkowe krzemienia, jako surowca do produkcji narzędzi o ostrych krawędziach służących do cięcia, rąbania i przekłuwania, mają wpływ takie jego cechy jak: wielkość konkrecji, łupliwość, ilość i rodzaj zanieczyszczeń, jednolitość masy krzemiennej, stopień zwietrzenia, czy ewentualna obecność wewnętrznych spękań. Pozautylitarne znaczenie, choć nie zawsze mniejsze, ma barwa lub barwy.
Na terenie ziem polskich występuje kilka gatunków krzemienia, m.in.: bałtycki (Polska zachodnia i północno-zachodnia), jurajski (Wyżyna Krakowsko-Częstochowska), pasiasty i czekoladowy (na północnym przedpolu Łysogór), świeciechowski (w tej samej okolicy, ale już na prawym brzegu Wisły) oraz wołyński (nad górnym Bugiem).
Rdzeń krzemienny (?) z L’Aigle (dep. Orne, reg. Dolna Normandia)?
L’Aigle, Francja
(26–27.04.2003)
Asymetryczne narzędzie bifacjalne, typowe dla kultury mikockiej w młodszej fazie środkowego paleolitu (po ostatnim interglacjale), będące połączeniem noża i zgrzebła, o krawędzi pracującej przeciwstawnej do naturalnego tylca oraz wierzchołkiem (tzw. podtylcem) skośnym do osi narzędzia i trójkątnym przekroju poprzecznym. Na datowniku pokazano (z obu stron) nóż-zgrzebło typu Bockstein (nazwa pochodzi od jaskini Bockstein w Rammingen w Badenii-Wirtembergii). Ta specyficzna forma narzędzia stała się podstawą wyróżnienia górnodunajskich stanowisk „wschodniomikockich” w postaci grupy Bockstein.
Bonn, Niemcy
(10.08.2006)
Znaczek: Jersey 1524
Jersey, Mi 1524
(12.10.2010)
Narzędzia krzemienne (narzędzia otoczakowe, pięściaki, noże-zgrzebła, półsurowiec wiórowy) z różnych okresów paleolitu, z odkrytego w 1881 r. stanowiska archeologicznego La Cotte de St Brelade (lub Lé Creux ès Fées). W latach 60. i 70. XX w. znaleziono tu szczątki neandertalczyka oraz pozostałości plejstoceńskich ssaków, m.in. liczne kości mamutów, nosorożców włochatych i jeleni olbrzymich.
W rejonie tego stanowiska neandertalczycy polowali na mamuty (ok. 250 tys. lat temu), strącając je ze skalnego urwiska.
Pięściak krzemienny z Cueva del Ángel u stóp Sierra de Aras (prow. Kordowa, reg. Andaluzja). Badania w tej jaskini rozpoczęli w 1995 roku Cecilio Barroso i Daniel Botella. Odkryto tutaj ślady osadnictwa z okresu od 480 do 100 tys. lat temu (chronologię określono metodą uranowo-torową).
Lucena, Hiszpania
(4.05.1997)
Pięściak (?) znaleziony przez Giuseppe Scarabelliego (1820–1905). Zajmował się on geologią, archeologią i naukami przyrodniczymi. Jego publikacja z 1850 roku na temat kamiennych narzędzi odkrytych w okolicach Imoli (np. Monte Castellaccio) uważana jest za początek włoskiej archeologii pradziejowej, a jego zbiory stały się zaczątkiem obecnego Museo Archeologico Naturalistico „Giuseppe Scarabelli” w Imoli.
Imola, Włochy
(16.12.1995)
Pięściak ze stanowiska w La Pineta koło Iserni (prow. Isernia, reg. Molise), gdzie w 1979 r. znaleziono szczątki Homo erectus aeserniensis (736.000±40.000 lat temu), narzędzia kamienne oraz kości różnych zwierząt, m.in.: bizona, nosorożca, słonia, niedźwiedzia, hipopotama, jelenia olbrzymiego, lwa, dzika, jelenia, sarny i daniela.
Isernia, Włochy
(20.05.1989)
Człowiek pierwotny (być może Homo erectus), kilka narzędzi krzemiennych oraz scena przed jaskinią.
Korea Północna,
Mi 3083 (21.02.1990)
Dwóch ludzi podczas obróbki narzędzi krzemiennych oraz dwa takie narzędzia w powiększeniu (ok. 1 mln lat temu).
Korea Północna, Mi 4035 A i B
(15.06.1998)
Całostka Cp: Chiny Całostka Cp_rv: Chiny
Cztery narzędzia krzemienne Homo erectus pekinensis, zwanego człowiekiem z Zhoukoudian/Czukutien (ok. 485–400 tys. lat temu).
Chiny, całostka — kartka pocztowa
(2004 r.)
Pięściaki krzemienne.
Narzędzia tego typu są charakterystyczne dla starszego paleolitu. Najstarsze, zwane abwilskimi, miały falistą krawędź boczną. Pięściaki aszelskie, o prostych krawędziach, były wykonywane już staranniej. Na terenie ziem polskich występują one w inwentarzu kultury prądnickiej (nazwa pochodzi od rzeki Prądnik w Ojcowskim Parku Narodowym). Wiek pięściaka pokazanego na znaczku RPA ocenia się na ok. 1,8 mln. lat.
Zbiory: McGregor Museum, Kimberley.
Republika Południowej Afryki, Mi 1130
(28.06.1998)

Tunezja, Mi 1061
(22.08.1983)
Pięściak kamienny oraz sposób jego trzymania i użytkowania.
Mozambik, Mi 841
(30.08.1981)
Znaczek: Węgry 4550
Węgry, Mi 4267
(27.10.1993)
Węgry, Mi 4550
(6.05.1999)
Krzemienny grot liściowaty z jaskini Szeleta oraz scena z życia w tej jaskini, które koncentrowało się wokół ogniska. Jaskinia Szeleta (Szeleta-barlang lub Szeletaoldali barlang) znajduje się w Górach Bukowych (Bükk hegység) na wysokości 347 m n.p.m., ok. 100 m ponad dnem doliny potoku Szinva, na wzgórzu wznoszącym się na północ od wsi Hámor koło Lillafüred (pow. Miskolc, kom. Borsod-Abaúj-Zemplén). Jaskinia mierzy 115 m długości, 3 m szerokości i 13 m wysokości. Badania w niej zainicjował Ottó Herman, a przeprowadził je w latach 1907, 1909 i 1913 Ottokár Kadic (1876–1957), ojciec węgierskiej speleologii. Odkryto tutaj ślady pobytu ludzi z początku górnego paleolitu (ok. 40 tys. i 22 tys. lat temu), a także ceramikę, narzędzia krzemienne i gładzone wytwory kamienne z okresu neolitu. Stanowisko to stało się eponimiczne dla kultury szeleckiej (przemysłu szeleckiego), będącej środkowoeuropejską kontynuatorką tradycji środkowopaleolitycznych, co przejawiało się m.in. w użytkowaniu dużej liczby takich narzędzi krzemiennych, jak zgrzebła i ostrza liściowate.
Z wylotu jaskini Szeleta doskonale widoczny jest stylowy hotel-pałac w Lillafüred, znajdujący się się ok. 450 m na płd.-zach. od jaskini, nad zaporowym jeziorem Hámori.
Węgry, Mi 966 (5.03.1947), 1303 (19.04.1953) i 4662 (13.04.2001)
Dwa narzędzia kamienne, tzw. piki z terenu Dżibuti.
Afar i Issa, Mi 82
(16.03.1973)
Znaczek: Afar i Issa 83
Afar i Issa, Mi 83
(16.03.1973)
Pięściak — narzędzie kamienne wykonane techniką rdzeniowania z naturalnych fragmentów skał twardych przy zastosowaniu obustronnej (bifacjalnej) obróbki na większej części lub na całym obwodzie. Pięściak składa się z grubej, czasem nieobrobionej, podstawy oraz z dwustronnie obrobionych krawędzi bocznych, zbiegających się w mniej lub bardziej ostry wierzchołek. Pięściaki są narzędziami bardzo zróżnicowanym typologicznie. Wyróżnia się pięściaki właściwe, narzędzia pięściakowate (limandes, rozłupce) oraz inne narzędzia rdzeniowe z obustronną obróbką. W grupie pięściaków właściwych można wymienić:
  • pięściaki abwilskie (od Abbeville, dep. Somme we Francji) o nieregularnym kształcie i niepełną obróbką powierzchni,
  • pięściaki sercowate (jak na znaczku) i migdałowate, z bardziej staranną obróbką, spłaszczone, ze starannie obrobioną zaokrągloną podstawą,
  • pięściaki trójkątne i podtrójkątne, podobne do poprzednich, ale o zarysie krawędzi zbliżonym do trójkąta równoramiennego, często z podstawą ścienioną, ostro zakończoną,
  • pięściaki owalne, o maksymalnej szerokości w połowie wysokości okazu,
  • pięściaki kończaste, o wydłużonym i wyodrębnionym ostrym wierzchołku, np. mikockie (od La Micoque, dep. Dordogne we Francji), o wklęsłych krawędziach podłużnych i masywnej, kulistej podstawie
Mężczyzna podczas wytwarzania narzędzi krzemiennych oraz pięściak krzemienny.
Valence – Centre de Tri, Francja
(20.08.1994 i 24.10.1994)
Wytwory z krzemienia: wiór i trzy ostrza różnych typów z terenu Dżibuti.
Afar i Issa, Mi 88
(7.09.1973)
Narzędzia krzemienne z terenu Dżibuti — mustierski (od Le Moustier, dep. Dordogne we Francji) rdzeń krążkowaty (dyskoidalny) i narzędzie pięściakowate — rozłupiec, czyli forma wykonana techniką rdzeniowania, posiadająca na wierzchołku poprzeczną krawędź, uformowaną na przecięciu dwu negatywów odbocznie odbitych odłupków lub powierzchni surowych.
Afar i Issa, Mi 89
(7.09.1973)
Krzemienne narzędzie (pik) paleolityczne z jaskini Cau del Duc („cau” — jaskinia albo legowisko) koło Torroella de Montgri (prow. Girona, Katalonia).
Zbiory: Museu d'Arqueologia de Catalunya, Barcelona.
Torroella de Montgri, Hiszpania
(27.11.1994)
Zgrzebło mustierskie (paleolit środkowy) z Krapiny.
Stanowisko w „Jaskini Ludożerców” na Hušnjakovom brijegu w Krapinie (županija Krapinsko-zagorska, Chorwacja) datowane jest na interglacjał Riss-Würm I (ok. 130 tys. lat temu). Pierwszego odkrycia tu szczątków ludzkich dokonał Dragutin Gorjanović-Kramberger 23 sierpnia 1899 r. Podczas badań w latach 1899−1905 znaleziono w dolnych poziomach tej jaskini kości około 100 neandertalczyków. Przemysł kamienny tej warstwy reprezentuje lokalna odmiana kultury mustierskiej typu La Quina.
Zagrzeb, Chorwacja
(7.11.2012)
Osiem innych narzędzi krzemiennych z Krapiny pokazanych jest ma marginesach arkusików znaczków Chorwacji z 2012 roku (Mi 1062–1063):
Chorwacja, Mi 1062–1063
(7.11.2012)
Długi grot krzemienny z lamelarnym retuszem powierzchniowym. Najprawdopodobniej jest to ostrze laurowate ze środkowej fazy kultury solutrejskiej, przedstawiony na datowniku okolicznościowym z okazji wystawy filatelistycznej w Muzeum Prehistorycznym w Rzymie.
San Marino
(28.04.1984)
Krzemienny grocik trzoneczkowaty, symbol wystawy Gohellium 2005 w Givenchy-en-Gohelle (dep. Pas-de-Calais, reg. Nord-Pas-de-Calais), na krótej prezentowane były narzędzia krzemienne, skamieniałości, minerały i muszle. Zapewne jest to ostrze z późnej fazy kultury solutrejskiej, tzw. facji lewantyńskiej.
Givenchy-en-Gohelle, Francja
(19.03.2005)
Grot krzemienny z Castel San Pietro Terme (prow. Bolonia, reg. Emilia-Romania)?
Być może jest to jeden z grotów ze znajdującego się w sąsiedniej miejscowości Imola Museo Archeologico Naturalistico „Giuseppe Scarabelli”.
Castel San Pietro Terme, Francja
(13.09.1997)
Kasownik: Warszawa 1, 16.11.1983
Warszawa 1
(16.11.1983)
Nr 83325 wg katalogu A. Myślickiego
Zabytki archeologiczne z różnych epok: miecz, grot oszczepu, topór żelazny, bransoleta i rdzeń krzemienny.

Krzemień jest bardzo twardy, ale dość łupliwy, a pękając daje fragmenty o ostrych krawędziach. Odpowiednio mocno uderzając rdzeń można było oddzielić od niego krótsze (odłupki) lub dłuższe (wióry) fragmenty, które dalej służyły do wykonywania drobnych narzędzi krzemiennych, takich jak np. drapacze (do obróbki skór), skrobacze, wiertniki, pazury, rylce, grociki i inne.

Radiolaryt

Skałą podobną pod względem właściwości i genezy do krzemienia, ale o wiele rzadziej występującą, jest radiolaryt — osadowa skała krzemionkowa pochodzenia organicznego. Z tego surowca wykonane są dwa ostrza z zadziorem (ostrze z prawej strony zostało ukazane w pozycji do góry nogami!), tzw. jednozadziorce kostienkowskie (termin utworzony od stanowiska Kostienki I koło Woroneża, Rosja), ze stanowiska późnej kultury graweckiej (nazwa od jaskini La Gravette we wsi Bayac, dep. Dordogne, reg. Akwitania) Lopata w miejscowości Moravany nad Váhom (okr. Piešťany, Trnavský kraj), znanej z figurki „Morawskiej Wenus”.
Moravany nad Váhom, Słowacja
(20.10.2006)

Wytwory z kości i poroża

Topór wykonany z poroża jelenia lub łosia — jedno z najstarszych znalezisk archeologicznych na terenie Litwy, ślad pojawienia się na tamtym terenie pierwszych grup osadników (ok. 10 tys. lat BC).
Litwa, Mi 796
(22.06.2002)
Frankatura mechaniczna: Le Bugue, 18.12.2015
Le Bugue, Francja
(18.12.2015)
Dwurzędowy (z dwoma rzędami zadziorów) harpun kościany ludności kultury magdaleńskiej (paleolit górny).
Zbiory: Zbiory: Musée National de Préhistoire, Les Eyzies-de-Tayac-Sireuil.
Kasownik: Cerkno, 23.11.2007
Cerkno, Słowenia
(23.11.2007)
Blok: Słowenia 35
W czasie badań wykopaliskowych prowadzonych przez Ivana Turka z Znanstvenoraziskovalnega centra pri Slovenski akademiji znanosti in umetnosti latem 1995 roku w jaskini Divje babe I (dł. 45 m i szer. ponad 15 m), położonej 230 m ponad poziomem rzeki Idrijca, niedaleko wsi Reka (gm. Cerkno, zachodnia Słowenia), odkryto wśród ponad 67 tysięcy kości niedźwiedzia jaskiniowego (Ursusu spelaeus) fragment (dł. 11,4 cm) kości udowej młodego (1–2 letniego) osobnika z czterema otworami. Odkryty przedmiot został zidentyfikowany przez odkrywców jako najstarszy na świecie flet, datowany na połowę ostatniego zlodowacenia.
Zbiory: Narodni muzej Slovenije, Lublana.

Wiek warstwy, w której wystąpił ten domniemany flet, ustalono później dokładniej metodą ESR na ok. 55 tys. lat temu (według datowania radiowęglowego: 43.100 BP). Oznaczałoby to, że mógł on zostać wykonany przez neandertalczyka, co zasadniczo zmieniłoby dotychczasowe poglądy na zachowania symboliczne tego człowieka. Część naukowców jednak od samego początku podejrzewała, że otwory te mogą być śladami zębów hieny jaskiniowej, co ostatecznie zostało potwierdzone w 2015 roku. A więc nie jest to flet, tylko efekt działań padlinożercy!
Słowenia, Mi 663 w bl. 35
(23.11.2007)
Kasownik: Tetoiu, 2.10.2000
Kasownik: Tetoiu, 28.04.1990
Cztery datowniki z Tetoiu, Rumunia
(28.04.1990, 2.10.2000, 3.10.2000 i 5.03.2002)
Na wirniku błędna nazwa rodzajowa: „Australonthropus” zamiast „Australanthropus”.
Kasownik: Tetoiu, 3.10.2000

Kości zwierzęce (kości piszczelowa i udowa jelenia, dwie kości konia Equus stenonis) rozłupane przez tzw. Australanthropus olteniensis z Bugiuleşti-Tetoiu.
Znaleziska z Bugiuleşti-Tetoiu (okr. Vâlcea, Wołoszczyzna), mają być pozostałością osteodontokeratycznej kultury tzw. Australanthropus olteniensis (Paradolichopithecus arvernensis geticus), dla których to istot, tzw. „protohominidów”, nazwę gatunkową utworzono od rzeki Aluty (rum. Olt). Są one datowane na ok. 1,75 mln lat temu, co oznacza, że byłyby to najstarsze ślady obecności przodków człowieka w Europie. Ta bardzo kontrowersyjna teoria nie jest jednak akceptowana przez większość archeologów i paleoantropologów ze względu na słabe podstawy źródłowe.
Kasownik: Craiova, 5.06.1980
Craiova, Rumunia
(15.04.1980)
Kasownik: Craiova, 5.05.1980 Kasownik: Craiova, 5.06.1981
Kasownik: Tetoiu, 6.03.2002
Tetoiu, Rumunia
(6.03.2002)
Narzędzia kościane, których wyrób przypisywany jest tzw. Australanthropus olteniensis, odkryte w Bugiuleşti-Tetoiu (okr. Vâlcea, Wołoszczyzna).
Craiova, Rumunia
(5.05.1980 i 5.06.1981)
Całostka Cp: Chiny (2004 r.) Całostka Cp_rv: Chiny (2004 r.)
Jedną z charakterystycznych cech człowieka jest upodobanie do przedmiotów, które nie tylko są praktyczne, ale i ładne. Oto zbiór różnych drobnych wyrobów wykonanych z kości, zębów i muszli, znalezionych w jaskini dolnej w Zhoukoudian (Czukutien), będących dziełem rąk Homo erectus pekinensis. Mogły one służyć do ozdoby ubioru lub ciała człowieka z Pekinu.
Chiny, kartka pocztowa
(2004 r.)
Blok: Ukraina 1597-1598 w bloku 138
Ukraina, Mi 1597–1598 w bloku 138
(20.01.2017)
W różnych częściach bloku (poza powierzchnią znaczków) znajduje się kilka elementów związanych z paleolitem.
  • W górnym prawym narożniku bloku — figurka kobiety (wys. 8,7 cm, szer. 3,4 cm, grub. 2,4 cm) z ciosu mamuta (ok. 23–21 tys. lat BC), znaleziona w 1923 roku na stanowisku Kostionki / Kostënki I / Костёнки (rej. Hohol’skij, ob. Woroneż), położonego nad Donem obozowiska kultury kostiekowsko-awdiejewskiej.
    Zbiory: Kunstkamera — Muzeum Antropologii i Etnografii im. Piotra Wielkiego Rosyjskiej Akademii Nauk (nr inw. 4464-1), Petersburg.
  • W centrum bloku — dwa znaleziska z górnopaleolitycznego obozowiska ludności kultury epigraweckiej w miejscowości Mezyń / Mezin / Мізин (rej. Korop, ob. Czernihów), gdzie w latach 1954–1955 odsłonięto pięć kolistych konstrukcji mieszkalnych o średnicy 5–7 m zbudowanych z kości mamutów i poroży reniferów oraz kilka silnie stylizowanych figurek kobiecych:
    • 26 paciorków z muszli współczesnych i kopalnych (15 tys. lat BC) odkrytych w 1909 roku przez Petra Petrowicza Jefimienkę. Wymiary muszli: dł. 16–28 mm, szer. 7–16 mm, grub. 7–12 mm, średnica otworu 2,5 mm. Są to muszle ślimaków Trophonopsis breviata, Nassarius nitidus i Cerithiopsis tubercularis.
      Zbiory: Kunstkamera — Muzeum Antropologii i Etnografii im. Piotra Wielkiego Rosyjskiej Akademii Nauk (nr inw. 4268-159), Petersburg.
    • Odkryta w 1908 roku bransoleta (15 tys. lat BC), gęsto pokryta rytym ornamentem zwielokrotnionego motywu romboidalnego meandra. Wykonano ją z ciosu mamuta i wygięto wskutek obróbki cieplnej.
      Zbiory: Narodowe Muzeum Historii Ukrainy (Національний музей історії України, Київ), Kijów.
  • W prawym górnym narożniku bloku — zapewne tylko ignorancji projektanta możemy zawdzięczać obecność fragmentu malowidła (w dodatku w lustrzanym odbiciu) z hiszpańskiej Cova dels Cavalls w wąwozie Valltorta.
Znaczek: Wielka Brytania 3989
Wielka Brytania, Mi 3989
(17.01.2017)

Nakrycie głowy ze Star Carr (ok. 9000–8000 BC) wykonane z części czaszki i poroża dużego jelenia (dł. 18 cm, wys. 15 cm), odkryte w 1953 roku przez sir Grahame Douglas Clark. W obu kościach ciemieniowych wykonano po jednym otworze — służyły one zapewne do przywiązania ozdoby na głowie.
Zbiory: British Museum, Londyn (nr 1953, 0208.1). Na tym stanowisku znaleziono łącznie 21 tego typu przedmiotów.
Star Carr — stanowisko z okresu mezolitu, położone na równinie torfowej około 8,8 km na południe od Scarborough (hr. Yorkshire), eponimiczne dla jednej z najważniejszych wczesnomezolitycznych jednostek kulturowych Niżu Europejskiego, związanej z lokalnym wariantem wczesnego kompleksu maglemoskiego.
Stanowisko zostało przebadane po raz pierwszy w latach 1949–1953 przez sir Grahame Douglasa Clarka. Podmokła gleba bardzo dobrze zakonserwowała szczątki organiczne. Datowanie radiowęglowe wskazuje, iż teren Star Carr był zamieszkany przez ludzi z przerwami przez około trzy stulecia na początku IX tysiąclecia BC. Osadnictwo nie miało charakteru stałego, grupy łowców przebywały w okolicy najpewniej tylko w okresie polowań późną wiosną i latem. Prace wykopaliskowe dostarczyły mikrolitycznych narzędzi kamiennych oraz wyrobów z kości i rogu (harpunów, ostrzy, ozdób), jak również jednych z najstarszych drewnianych wioseł. Odkryto także liczne szczątki stanowiących pożywienie zwierząt (tur, jeleń, łoś, dzik) oraz jadalnych, dziko rosnących roślin.

Użytkowanie drewna

Znaczek: Irlandia Atm 83
Irlandia, Mi Atm 83
(12.01.2017)
Mezolityczna wiersza na ryby znaleziona w torfowisku w Clowanstown (Co. Meath), wykonana z gałązek olchy i brzozy, datowana radiowęglowo na lata 5210–4970 BC.
Zbiory: Narodowe Muzeum Irlandii, Dublin.
Kasownik: Schöningen, 24.06.2013
Schöningen, Niemcy
(24.06.2013)
Frankatura mechaniczna: Deutsche Post Schöningen, 1.10.2013
Deutsche Post (Schöningen), Niemcy
(1.10.2013)
Homo heidelbergensis z oszczepem.

W latach 1994–1998 na terenie kopalni węgla brunatnego w Schöningen (Lkr. Helmstedt, Dolna Saksonia) odkryto osiem okazów oszczepów. Wszystkie poza jednym wykonane były ze świerku. Pierwszy mierzył 0,78 m długości, 3 cm grubości ii był ostro zakończony na obu końcach. Pozostałe miały długość od 1,82 m do 2,50 m i średnicę od 3 do 5 cm. Wykonano je ze ściętych drzew pozbawionych gałęzi i okorowanych, a ostrza uformowano w części proksymalnej drzew, przez co są one cięższe przy ostrzu. Są to najstarsze okazy broni drewnianej na świecie. Znaleziono je w osadach interglacjalnych utworzonych pomiędzy zlodowaceniami Elstery i Odry, korelowanych ze stadium izotopowym 11, co pozwala je datować na ok. 400 tys. lat temu.
Poza wyrobami z drewna na stanowisku w Schöningen odkryto ponad 10 tys. kości, głównie koni, z których część nosiła ślady cięcia i rozbijania. Stosunkowo nieliczne wyroby kamienne to głównie odłupki uzyskane za pomocą techniki lewaluaskiej. Poniżej poziomu 4 w profilu stanowiska odkryto jeszcze jeden poziom kulturowy (1), w którym odkryto szczątki słonia starożytnego, nosorożca (Dicerorhinus kirchbergensis), jelenia, niedźwiedzia oraz konia, a także wyroby drewniane, m.in. o długości 17–32 cm, z wyżłobionymi podłużnymi rowkami, będące zapewne najstarszymi na świecie drewnianymi oprawami narzędzi kamiennych.
Na marginesach bloku: przemiana środków pływania — od prostej kłody drewnianej (u góry z prawej) z czasów epoki kamienia do XX-wiecznego statku (u góry z lewej).
Korea Północna, Mi 4146 w bl. 418
(19.03.1999)