E-mail E-mail
Antropogeneza i archeologia na znakach pocztowych

Plastyka figuralna — Europa Północna i Wschodnia

Nadczarnomorze

Znaczek: Rumunia 6127
Rumunia, Mi 6127
(28.09.2006)
Znaczek: Rumunia 3816
Rumunia, Mi 3816
(30.07.1981)
Kasownik: Bukareszt, 30.07.1981
Bukareszt, Rumunia
(30.07.1981)
Znaczek: Rumunia 4816
Rumunia, Mi 4816
(1.09.1992)
„Myśliciel” — wykonany z polerowanej gliny posążek (11,5 cm, szer. 7,5 cm) siedzącego na małym stołeczku mężczyzny (ok. 4900–4700 BC), znaleziony w 1956 r. na cmentarzysku kultury Hamangia w Cernavodă (okr. Konstanca, Dobrudża).
Zbiory: Muzeul Naţional de Istorie a României, Bukareszt (nr inw. 15906).
Całostka Cp: Rumunia
Rumunia
(2004 r.)
Całostka Ck: Rumunia
Rumunia
(2005 r.)
Całostka Ck: Rumunia
Rumunia
(2015 r.)
Znaczek: Rumunia 6961
Rumunia, Mi 6961
(5.06.2015)
Całostka Ck: Rumunia U 1217
Rumunia, Mi U 1217
(1984 r.)
Znaczek: Rumunia 6155
Rumunia, Mi 6155
(1.12.2006)
Znaczek powyżej prezentuje rewers banknotu o nominale 200 lei (nowych) z wyobrażeniem figurki „Myśliciela”
Znaczek: Rumunia 6128 w bl. 389
Rumunia, Mi 6128 w bl. 389
(28.09.2006)
Znaczek: Rumunia 6128 z bl. 389
Rumunia, Mi 6128
(28.09.2006)
Kasownik: Rîmnicu Vîlcea, 7.04.1986
Rîmnicu Vîlcea, Rumunia
(7.04.1986)
Kasownik: Bucureşti, 18.05.1983
Bukareszt, Rumunia
(18.05.1983)
Kasownik: Bucureşti, 1.09.1992
Bukareszt, Rumunia
(1.09.1992)
Kasownik: Bucureşti, 4.05.2005
Bukareszt, Rumunia
(4.05.2005)

Kasownik: Cernavodă, 25.07.1984
Cernavodă, Rumunia
(25.07.1984)
„Myśliciel” z Cernavodă jest dobry na prawie wszystkie okazje: na pierwszym stemplu użyto jego wizerunku jako ilustracji datownika poświęconego konkursowi matematycznemu, drugi kasownik upamiętnia Międzynarodowy Dzień Muzeów, trzeci wystawę Expo '92 w Sewilli, a na czwartym figurka ta została wpisana w literę â w słowie „Gândul” (= Myśliciel) — jest to logo gazety pod tym tytułem, która zaczęła ukazywać się w Bukareszcie w maju 2005 roku. Tylko ostatni z kasowników poświęcony jest samemu „Myślicielowi”.
„Żona Myśliciela” — wykonany z polerowanej gliny posążek (wys. 11,4 cm, szer. 5,4 cm) siedzącej kobiety (ok. 4900–4700 BC), znaleziony w 1956 r. na cmentarzysku kultury Hamangia w Cernavodă (okr. Constanţa, Dobrudża, Rumunia).
Zbiory: Muzeul Naţional de Istorie a României, Bukareszt (nr inw. 15907).
ONZ – Genewa, Mi 487
(4.03.2004)
„Myśliciel” i „żona Myśliciela” — jeszcze jeden wizerunek obu antropomorficznych figurek znalezionych w jednym grobie w Cernavodă (ok. 4900–4700 BC).
Rumunia, Mi 6005
(21.11.2005)
Całostka Ck: Rumunia U 2402
Rumunia, Mi U 2402
(2000 r.)
Pokrywka gliniana oraz zdobione ryciem i malowaniem naczynie gliniane (wys. 42,5 cm, średn. 26,0 cm) w kształcie tułowia kobiety, tzw. Wenus z Vidra, z warstwy IIC ze stanowiska Tell-ul Vidra (okr. Ilfov, Wołoszczyzna) kultury Gumelniţa (faza A1, ok. 4500 BC) oraz widok Muzeum Miejskiego w Bukareszcie.
Zbiory: Muzeul Municipiului Bucureşti, Bukareszt (nr inw. 15464).
To antropomorficzne naczynie zostało znalezione podczas badań wykopaliskowych przeprowadzonych na terenie tellu w Vidra w latach 1931–1933 roku pod kierownictwem D. V. Rosetti'ego, wraz ze znajdującą się na nim zawieszką ze złota. Prawdopodobnie jest to wizerunek bogini płodności, o czym mogą świadczyć uwydatnione cechy płciowe: szerokie biodra i łono. Naczynia tego typu były wykonywane zapewne przez wyspecjalizowanych rzemieślników, potrafiących zastosować właściwe symboliczne znaki pokrywające całą jego powierzchnię. Pierwotnie naczynie to posiadało pokrywkę (nie zachowała się), zapewne z wyobrażeniem głowy.
Zdobiona malowaniem typowa figurka (wys. 13 cm, szer. 4,5 cm) męska (z elementami ubioru w postaci dwóch pasów: poziomego na biodrach i ukośnego na ramieniu) kultury Cucuteni-Trypole (faza A, ok. 4500–3900 BC) ze stanowiska Dealul Bodeşti / La Nuci w Scânteia (gm. Scânteia, okr. Iaşi, Mołdawia rumuńska).
Zbiory: Academia Română, Institutul de Arheologie, Iaşi (nr inw. I.A.I 3039).
Rumunia
(2001 r.)
Kobieca figurka pokryta ornamentem rytym z wczesnej fazy kultury trypolskiej (Trypole A, pierwsza połowa V tys. BC), na której brzuchu znajduje się stylizowany wizerunek amuletu w postaci zwiniętego węża, a także złota moneta z wizerunkiem brodatego mężczyzny — na tle budynku Muzeum Archeologicznego w Odessie.
Zbiory: Одеський археологічний музей (Muzeum Archeologiczne), Odessa.
ZSRR, Mi U 459
(1975 r.)
Waza, naczynie zoomorficzne i figurka antropomorficzna z późnej fazy kultury Cucuteni-Trypole (Trypole C I–C II, tj. ok. 3800/3700–3200/2900 BC) z osady w miejscowości Tripìllâ / Trypole (ukr. Трипiлля, ros. Триполье; rej. Obuchów, ob. kijowski).
Zbiory: Національний музей історії України (Narodowe Muzeum Historii Ukrainy), Kijów.
Ukraina, Mi U 127
(1999 r.)
Blok: Ukraina 1463-1464 w bloku 126
Ukraina, Mi 1463–1464 w bl. 126
(25.12.2014)
Znaczek_2: Ukraina 1463
Na obu znaczkach (lewych):
  • Figurka kobiety (dł. 12 cm) z miejscowości Bernove-Luka (ukr. Бернове-Лука; rej. kelmieniecki, ob. czerniowiecki), zdobiona na całej powierzchni liniami rytymi (faza Trypole A/B I, 1. poł. V tys. BC).
  • Dwustożkowata waza z miejscowości Tomaszówka (ukr. Томашівка; rej. humański, ob. czerkaski), z ornamentem malowanym wśród którego występują wyobrażenia roślin (połowa IV tys. BC).
  • Misa z obwodu czerkaskiego, zdobiona wewnątrz malowaniem (IV tys. BC).
Blok: Pakistan 1481-1482 B w bl. 22
Pakistan, Mi 1481 A i 1481 B w bl. 22
(25.12.2014)
Znaczek z lewej (Mi 1481 A) pochodzi z 12-znaczkowego arkusika, natomiast drugi znaczek (Mi 1481 B) z pokazanego z prawej bloku (jego ząbki są nadrukowane!)
Znaczek_2: Pakistan 1481 B Znaczek: Pakistan 1481 A

Na lewych marginesach obu bloków:
  • Fragment gruszkowatego naczynia z Trypola (ukr. Трипілля, ros. Триполье; rej. obuchowski, ob. kijowski), z ornamentem rytym w formie dwóch węży (koniec V tys. BC). Naczynie to pochodzi z badań wykopaliskowych V. V. Chvojki w latach 1896–1899. Wikentij Wjaczesławowycz Chwojka (ukr. Вікентій В'ячеславович Хвойка, ros. Викентий Вячеславович Хвойка, czes. Vincent Častoslav Chvojka; ur. w 1850 w Semínie w Czechach, zm. 20 października 1914 roku w Kijowie), archeolog ukraiński czeskiego pochodzenia.
  • Petroglif wyobrażający parę wołów w jarzmie z Kamiennej Mogiły — panel nr 37/4 (ІІІ tys. BC).
    Stanowisko Kamienna Mogiła (ukr. Кам'яна Могила) znajduje się w dolinie rzeczki Mołoczna (ukr. Молочна), około 1,5 kilometra od wsi Terpynia (rej. melitopolski, ob. zaporoski). Jest to izolowane wzniesienie wysokości 12 m i powierzchni ok. 3000 m², zbudowane z płyt piaskowca, wśród których znajdują się liczne przejścia, jamy i jaskinie. Obecnie znanych jest ponad 60 jaskiń, w których przetrwały tysiące rytów, niekiedy ze śladami malowania czerwoną farbą. Wiele dalszych jest zapewne jeszcze zasypanych piaskiem, lecz jego przekopywanie może prowadzić do obsunięć bloków skalnych. Od 1932 r. stanowiskiem zainteresowali się pracownicy melitopolskiego muzeum krajoznawczego. Zwrócili oni uwagę na wiele rysunków skalnych w jaskiniach. W 1934 r. jeden z nich poinformował o tym Instytut Archeologii Akademii Nauk Ukraińskiej SRR. W 1938 r. na stanowisku pracowała ekspedycja pod kierownictwem O. N. Badera. Odkryto wtedy ponad 30 nowych punktów z rysunkami. Brak jest jakichkolwiek archeologicznych podstaw do datowania wszystkich rytów. Niektórzy badacze skłonni są przynajmniej niektóre z nich umieszczać w okresie paleolitu. Koronnym argumentem za takim datowaniem jest ryt (zespół nr 7, jaskinia nr 9) przedstawiający w centrum postać dużego zwierzęcia, być może mamuta. Przeciwnicy tej koncepcji uważają, że jest to wizerunek byka, a więc przesuwają datowanie rytów co najmniej na okres wczesnego neolitu, łącząc powstanie starszych rytów z Kamiennej Mogiły z ludnością grupy przyazowskiej kultury dniepro-donieckiej, a młodszych z działalnością społeczności kultury Srednij Stog II.
Znaczek: Mołdawia 867
Mołdawia, Mi 867
(3.05.2014)
Na przywieszce: Głowa figurki z Caracuşani (faza Cucuteni A–B) i trzy całe kobiece figurki ceramiczne kultury Cucuteni-Trypole, tym dwie (lewa dolna i prawa) pochodzące z miejscowości Ofatinți (ros. Выхватинцы) na terenie Naddniestrza. Obie pochodzą z późnego etapu rozwoju tego ugrupowania (Trypole C I–C II, tj. ok. 3800/3700–3200/2900 BC).
Zbiory: Muzeul Naţional de Istorie a Moldovei, Kiszyniów (budynek muzeum pokazany jest na znaczku).
Na znaku opłaty pozbawiona głowy, bogato zdobiona białą inkrustacją, ceramiczna figurka kobiety z miejscowości Hotărani (okr. Olt, Wołoszczyzna). Figurkę odkrył w 1970 r., w kolistym obiekcie kultowym, dr Marin Nica. Jest ona dziełem ludności III fazy kultury Vădastra (ok. 5500–5000 BC).
Zbiory: Muzeul Romanaţiului, Caracal.

W części ilustracyjnej koperty pokazano budynek Oddziału Historycznego (Secţia de istorie) Muzeul Romanaţiului w Caracal (Wołoszczyzna).
Rumunia, Mi U 2256
(1999 r.)
Bliżej nieokreślona (słaba odbitka kasownika) gliniana figurka antropomorficzna z okresu eneolitu.
Zbiory: Muzeul Olteniei, Secţia de Istorie şi Arheologie, Craiova.
Craiova, Rumunia
(20.08.1980)

Europa Środkowa

Znaczek: Węgry 3893 A Znaczek_B: Węgry 3893 B
Węgry, Mi 3893 A i B
(15.04.1987)
Znaczek: ONZ (Wiedeń) 415
ONZ Wiedeń 415
(4.03.2004)
Gliniana figurka (25,6 cm wys.) siedzącego na krześle/tronie mężczyzny, tzw. „boga z sierpem” (faza klasyczna kultury nadcisańskiej, synchroniczna z fazą C kultury Vinča, ok. 5100–4500 BC), z tellu kultury nadcisańskiej w Szegvár-Tűzköves (pow. Szentes, kom. Csongrád). Nogi mężczyzny są odłamane poniżej kolan. Obie jego ręce zdobią bransolety, a w pasie przepasany jest szarfą albo pasem, przedstawionym jako wstęga wypełniona zygzakiem. W prawej ręce trzyma zakrzywiony miecz lub sierp, który opiera na prawym ramieniu. Twarz figurki, z zaznaczonymi oczami, nosem, ustami i uszami, jest płaska i trójkątna. Może to być wynikiem specyficznej stylizacji lub wyobrażeniem maski noszonej przez tego mężczyznę (kapłana?).
Zbiory: Koszta József Múzeum, Szentes (nr inw. 59.1.1).
Fragment (wym. 12,0×8,4 cm) naczynia ceramicznego z Csépa (pow. Kunszentmárton, komitat Jász-Nagykun-Szolnok), ozdobionego plastyczną aplikacją w postaci sylwetki jelenia, wczesnoneolitycznej kultury kriskiej (jej nazwa pochodzi od rzeki Keresz — węg. Körös, rum. Criş).
Budapest, Węgry
(15.04.1987
Gliniana figurka kultowa barana (wymiary: wys. 32,5 cm, dł. 37 cm, szer. 11,4 cm) pochodząca z osady ludności kultury pucharów lejkowatych w Jordanowie Śląskim koło Wałbrzycha (woj. dolnośląskie), datowana na ok. 3400 BC. Cały tułów i rogi barana pokrywa ornament złożony z odcisków lewoskrętnego sznura dwudzielnego. W tej samej jamie odkryto także dwa naczynia gliniane: kubek i pucharek oraz fragment krzemiennego noża (więcej na temat tej figurki można przeczytać w „Z Otchłani Wieków”, r. XXXIII, z. 3, s. 182–183).
Zbiory: Muzeum Archeologiczne, Oddział Muzeum Miejskiego, Wrocław.
Polska, Mi 1727 = Fi 1579
(10.12.1966)

Kraje bałtyckie

Litwa, Mi 645
(12.07.1997)
Rytualna laska (dł. 44 cm) z poroża łosia, zakończona głowicą w kształcie głowy tego zwierzęcia, pochodząca z osady ludności kultury narwskiej (od miejscowości Narva) na stanowisku 3B w Šventoji.
Zbiory: Lietuvos nacionalinis muziejus, Wilno.
Šventoji (gm. Kretinga, okr. Klaipėda/Kłapejda) to jedno z najbardziej znanych stanowisk neolitycznych z terenu dzisiejszej Litwy. Uzyskano dla niego dwie daty 14C: 4410±70 BP, tj. 3111±150 BC oraz 4120±70 BP, tj. 2139±104 BC.
Litwa, Mi 873
(7.05.2005)
Z fragmentem lewego marginesu arkusza zawierającego
po 10 znaczków 873 i 874 oraz 5 przywieszek
Antropomorficzna rzeźba w drewnie (ok. 4000–3750 BC) ze Šventoji (gm. Kretinga, okr. Klaipėda), będąca zakończeniem drewnianego pala o długości 195 cm i średnicy ok. 10 cm (wysokość samej twarzy wynosi 32 cm), znalezionego na dnie laguny na stanowisku 2B w tej miejscowości.
Zbiory: Lietuvos nacionalinis muziejus, Wilno.
Litwa, Mi 874
(7.05.2005)
... z fragmentem lewego marginesu arkusza zawierającego po 10 znaczków 873 i 874 oraz 5 przywieszek
Znaczek: Białoruś 388
Białoruś, Mi 388
(22.11.2000)
Znaczek: Polska 3426 Znaczek: Polska 3427 Znaczek: Polska 3428
Polska, Mi 3426–3428 = Fi 3278–3280
(29.01.1993)
Bursztyn to kopalna żywica drzew iglastych rosnących w trzeciorzędzie. Bryły o barwie żółtej lub brunatnej, czerwonawej, białej, a nawet czarnej, były doskonałym surowcem do wykonywania ozdób. Właśnie w neolicie zaczyna się „międzynarodowa” kariera bursztynu.
Znaczek: Litwa 748
Litwa, Mi 748
(2.12.2000)
Znaczek_2: Litwa 1009
Litwa, Mi 1009
(13.06.2009)
... z fragmentem lewego marginesu arkusza zawierającego po 10 znaczków 1009 i 1010 oraz 5 przywieszek
Krążek z bursztynu zdobiony ornamentem promienistym (solarnym?) i zygzakami, mogącym przedstawiać np. geocentryczny model świata, znaleziony na stanowisku 5A w miejscowości Daktariškė (gm. i okr. Telsze/Telšiai), na osadzie ludności kultury przymorskiej (w Polsce nazywanej rzucewską). Z tego stanowiska uzyskano datę 14C: 4020±100 BP, tj. 2576±167 BC.
Zbiory: Lietuvos nacionalinis muziejus, Wilno.

Na przywieszce drugiego znaczka podobny krążek z Juodkrantė (gm. Nerynga/Neringa, okr. Kłapejda/Klaipėda) na Mierzei Kurońskiej. Prawie identyczne krążki, także dekorowane zbliżonymi motywami solarnymi, występowały też na terenie ziem polskich, np. w kulturach amfor kulistych i rzucewskiej.
Zbiory: Palangos gintaro muziejus, Połąga (lit. Palanga) — budynek muzeum pokazany jest na samym znaczku.
Litwa 796 z fragmentem marginesu bloku 25
Litwa, Mi 796
(22.06.2002)
Z fragmentem marginesu bloku Mi 25
Znaczek: Litwa 1009
Litwa, Mi 1009
(13.06.2009)
Z fragmentem lewego marginesu arkusza, zawierającego po 10 znaczków 1009 i 1010 oraz 5 przywieszek
Bursztynowa figurka antropomorficzna (wys. 14,3 cm, szer. 5,70 cm, gr. 1,67 cm, waga: 80,30 g), wykonana zapewne przez ludność kultury narwskiej (jej nazwa pochodzi od miejscowości Narva), znalezionej w Juodkrantė (gm. Nerynga/Neringa, okr. Kłapejda/Klaipėda) na Mierzei Kurońskiej.
Zbiory: Institut und Museum für Geologie und Paläontologie der Universitat Göttingen (nr inw. 58-001). Kopia figurki znajduje się w Palangos gintaro muziejus, Połąga (lit. Palanga).
Figurka ta została pokazana (1) na marginesie bloku wydanego dla uświetnienia 1000. rocznicy powstania Litwy, (2) na lewym marginesie arkusza znaczków poświęconych Muzeum Bursztynu w Połądze oraz (3) w tle znaczka upamiętniającego litewskiego archeologa Jonasa Puzinasa.

Spółka „Stantien & Becker”, eksploatująca w XIX w. na Mierzei Kurońskiej bursztyn na skalę przemysłową, zatrudniła jako konsultanta naukowego Richarda Klebsa z Królewca. Dzięki temu w latach 1880–1881 zebrał on kolekcję 434 (tyle trafiło do muzeów w Królewcu i Berlinie, nieznana liczba dostała się w ręce prywatne i przepadła dla nauki) różnorodnych wytworów z bursztynu, pochodzących w większości zapewne z okresu neolitu, które opublikował w 1882 roku. Było tam m.in. 81 paciorków rurkowatych, 82 guzki z otworkami w kształcie litery V, 60 wisiorków tarczkowatych, 10 kółek, 80 wisiorków w kształcie toporów, motyk i podwójnych guzów.
Największe zainteresowanie wzbudziły jednak rzadko spotykane figurki ludzi i zwierząt. Z pięciu figurek ludzkich dwie z pewnością przedstawiają mężczyzn, stojących z rękami przylegającymi do tułowia (jedna z nich pokazana jest na marginesie bloku). Zaopatrzone są one po bokach w otworki, a więc musiały być pierwotnie do czegoś przymocowane. Twarze mają zaznaczone przy pomocy głębokich wcięć łuki brwiowe i nos.
Miejsce odkrycia wszystkich przedmiotów znajdowało się ok. 650 m od dzisiejszego brzegu Mierzei Kurońskiej, 6–11 m poniżej lustra wody, na głębokości 3–4 m w piasku dennym.

Skandynawia

Znaleziona przypadkowo w 1903 r. w Palojoki koło Huittinen (prow. Länsi-Suomen, reg. Varsinais-Suomi) rzeźba głowy łosia (ok. 7000–6000 BC) ze steatytu, uważana za dzieło ludności mezolitycznej kultury Suomusjärvi. Posiada ona otwór do osadzenia styliska (niewidoczny na znaczku), pełniła więc zapewne funkcję odznaki władzy (jak berło) lub głowicy broni (w rodzaju maczugi lub młota).
Zbiory: Suomen kansallismuseo (Fińskie Muzeum Narodowe), Helsinki.
Finlandia, Mi 585
(5.02.1964)
Dwie odmiany kolorystyczne znaczka
Kościany grzebień (ok. 3000 BC) z zakończeniami w kształcie główek człowieka i łosia (szer. z główkami 10,5 cm, bez główek 7,6 cm, wys. 9,3 cm) z osady kultury ceramiki dołkowej w Gullrum koło Näs (reg. Gotland), która była badana wykopaliskowo już w 1897 roku przez Hanssona i Lithberga.
Zbiory: Statens historiska museum, Sztokholm (nr inw. 10055).
Sztokholm, Szwecja
(8.09.1976)