E-mail E-mail
Antropogeneza i archeologia na znakach pocztowych

Archeolodzy i nie tylko

Wśród wielu archeologów, tych z wykształcenia i tych z zamiłowania, tylko niewielu doczekało się upamiętnienia na na znaczkach, kartkach pocztowych lub datownikach. W dodatku niektórzy z nich trafili na te znaki pocztowe za zasługi w innych dziedzinach nauki lub życia społecznego.

Rozwój archeologii był jednak dziełem nie tylko samych archeologów, ale także przedstawicieli wielu innych nauk przyrodniczych i humanistycznych. Tym pierwszym archeologia zawdzięcza przede wszystkim szereg metod fizyko-chemicznych (niewątpliwie najbardziej znaną z nich jest metoda 14C, czyli datowanie radiowęglowe), tym drugim natomiast w pierwszym rzędzie szereg inspiracji metodologicznych.


Archeolodzy (prekursorzy, amatorzy i zawodowcy)

Znaczek: Polska Mi 1487 = Fi 1339
Polska, Mi 1487 =
Fi 1339
(5.05.1964)
Jan Długosz herbu Wieniawa (1415–1480), polski kronikarz, historyk, duchowny, geograf i dyplomata, jeden z najwybitniejszych Polaków epoki Odrodzenia. Nad portalem w ufundowanym przez siebie kościele w Raciborowicach (gm. Michałowice, pow. Kraków) kazał powiesić jedną z kości „przedpotopowych bestii”. Nie był jednak do końca przekonany, czy są to szczątki olbrzymów, czy też opisanego przez Wincentego Kadłubka wawelskiego smoka. Można więc uznać Długosza za prekursora badań archeologicznych w Krakowie-Nowej Hucie.
W „Rocznikach, czyli kronikach sławnego Królestwa Polskiego”, a szczególnie w „Chorografii”, gdzie w podrozdziale „Dwie rzeczy osobliwie w kraju polskim”, kronikarz wyraził swój pogląd na temat garnków rosnących rzekomo w ziemi. Napisał: „na polach wsi Nochowa w pobliżu miasta Śremu w diecezji poznańskiej, a także we wsi Kozielsko w pobliżu miasteczka Łekna powiecie pałuckim rodzą się w łonie ziemi garnki, same z siebie, wyłącznie sztuką przyrody, bez jakiegokolwiek dopomagania ludzkiego, wszelkiego rodzaju i różnych kształtów, do tych podobne, których używają ludzie, delikatne wprawdzie i miękkie, gdy tkwią jeszcze w rodzinnym swym gruncie w ziemi, przecie gdy się je wyjmuje stają się szczelne i stwardniałe na słońcu lub wietrze. Stworzone są w najróżniejsze kształty i wielkości, nie inaczej jak gdyby wyrabiane sztuką garncarską. I co uważam za tym dziwniejsze, że ich płodność i naturalne rozmnażanie nigdy się nie zmniejszyły, choć ziemia nie poruszona traci na żyzności”.
Po raz drugi powraca Długosz do tego tematu w księdze XI Roczników pisząc, jak to w 1416 r. Władysław Jagiełło rozkazał w swojej obecności kopać na polach Nochowa, aby udowodnić posłowi księcia austriackiego prawdziwość samoistnego rodzenia się garnków w Polsce: „Król Władysław zatem chcąc uwolnić swego krewnego, księcia austriackiego Ernesta od tych wątpliwości pojechał na położone między miastami Królestwa Polskiego Śremem a Kościanem pola wsi Nochów. Nakazawszy w jego obecności rozkopać w kilku miejscach ziemię znalazł wiele garnków. Różniły się one między sobą kształtami i rozmiarami, natura sama ukształtowała je w przepiękny sposób tak, jakby je uformował zdun. Posłowi księcia Ernesta, który to wszystko oglądał z coraz większym zainteresowaniem, pokazał król dziwny twór natury, który ziemia polska zwykła wydawać nie w jednym tylko miejscu, jak to pokazaliśmy na początku dzieła, ale w kilku miejscach. Przez wspomnianego posła przesłał księciu Ernestowi kilka różnego kształtu naczyń, które miały potwierdzić prawdziwość tego wydarzenia. Wspomniane naczynia, gdy się je wyjmie z piasku są delikatne i kruche. Twardniejąc pod wpływem słońca nadają się na wszelki użytek ludzi”. Dziś już wiadomo, że natrafiono wtedy na cmentarzysko ciałopalne kultury łużyckiej z młodszej epoki brązu.
Znaczek: Malta 1408
Malta, Mi 1408
(13.07.2005)

Giovanni Francesco (Gann Frangisk) Abela (1582–1655), audytor wielkiego mistrza Antoine de Paule, kapelan i wreszcie wicekanclerz zakonu joannitów.
Jego prace są ważnym źródłem pierwszych informacji na temat wysp maltańskich, języka, folkloru, historii i archeologii Malty. Odwiedził szereg stanowisk archeologicznych na Malcie i Gozo i poczynił na ich temat wiele cennych uwag. Na początku XVII wieku przekształcił swój dom w Marsa w pierwsze na Malcie muzeum historyczne — Museo di San Giacomo. Wiele zebranych przez niego zabytków przechowywanych jest obecnie w Narodowym Muzeum Archeologicznym w Valletcie.
Znaczek: Dania 916
Dania, Mi 916
(18.02.1988)
Ole Worm (1588–1654), duński uczony, lekarz i przyrodnik, badacz run. Interesował się dziejami Skandynawii, a jego prywatne zbiory stały się podstawą utworzenia pierwszego na tym terenie muzeum — Museum Wormianum. Jego autorstwa jest wiele najstarszych wzmianek o różnych stanowiskach archeologicznych, m.in. grobowcach megalitycznych, na terenie Danii, Norwegii i Szwecji. Uważał, że grobowce megalityczne były miejscami odbywania tingów, czyli praktykowanych przez plemiona germańskie zgromadzeń wolnych mężczyzn decydujących o najważniejszych sprawach plemienia, sprawujących także funkcje sądownicze. O popularności tego poglądu świadczy m.in. nazwa jednego z najbardziej znanych megalitów niemieckich — Denghoog, wywodzona z Thinghügel (Wenningstedt-Braderup, Lkr. Nordfriesland, Szlezwik-Holsztyn), na wyspie Sylt.
Znaczek: NRD 632
NRD, Mi 632
(19.06.1958)
Karol Linneusz (1707–1778), szwedzki przyrodnik, twórca znanego systemu klasyfikacji organizmów i binominalnego (dwuimiennego) nazewnictwa biologicznego oraz lekarz dworu królewskiego wśród prekursorów archeologii?
Wszystko się zgadza — jednak zainteresowania K. Linneusza były o wiele szersze, obejmowały też m.in. mineralogię i przeszłość Szwecji. W ciągu dwóch letnich miesięcy 1746 roku K. Linneusz zwiedzał Västergötland studiując tamtejszą przyrodę i ludzi, czego rezultaty zawarł w dziele „Västgötaresa” (Podróż po Västergötland). Opisał w nim też megalit Hjelmarsrör z Falköping, który oglądał 29 czerwca 1746 roku.
Grobowiec korytarzowy Hjelmarsrör, nazywany także Hjelmars rör lub Hjelmrör, znajduje się we wschodniej, przemysłowej części miasta Falköping (gm. loco, reg. Västra Götaland), przy skrzyżowaniu ulic Wetterlinsgaten i Midfalegaten, skąd jest dobrze widoczny. Jego komora o wymiarach 5,6×2,5 m ustawiona jest na kamienno-ziemnym nasypie o średnicy 22 m i wysokości 1 m. Zbudowana jest ona z trzech dużych (o wadze 8, 12 i 4,5 tony) granitowych głazów stropowych wspartych na sześciu kamieniach nośnych.
Grobowiec był badany wykopaliskowo pierwszy raz w 1868 roku przez Bror Emil Hildebrand (1806–1884), szwedzkiego antykwariusza, numizmatyka i muzealnika, którego uczniem był Oscar Montelius, a następnie w latach 1994, 1995 i 1998 przez archeologów z uniwersytetu w Göteborgu. W rezultacie tych prac pozyskano zbiór ok. 200 paciorków bursztynowych, z których wiele miało kształt toporów o podwójnym ostrzu, fragmenty ceramiki kultury pucharów lejkowatych oraz kości ludzkie, zwierząt domowych i dzikich (np. lis, zając). Także wokół grobowca odkryto groby i ofiary składane zmarłym.
Kasownik: Stöckheim, 19.03.1983
Stöckheim, Niemcy
(19.03.1983)
Johann Friedrich Danneil, właściwie Johann Friedrich Dannehl (1783–1868), niemiecki prehistoryk i pedagog. Uważany jest za jednego z twórców systemu trzech epok (innymi są Georg Christian Friedrich Lisch i Duńczyk Christian Jürgensen Thomsen). Chociaż na początku XX w. uznano w tej materii przewagi Thomsena, to jednak Danneil jako pierwszy udowodnił słuszność wyróżniania trzech epok w oparciu o własne badania.
Już ok. 1820 roku podjął swe pierwsze prace wykopaliskowe na terenie Altmarku. Był pierwszym, który wprowadził rozróżnienie między różnymi typami grobów neolitycznych (Hünengräbern, Kegelgräbern i Flachgräbern). Zwrócił uwagę na obecność pochówków wtórnych i znaczenie zespołów zwartych. W 1835 roku opublikował wyniki badań w okolicy Salzwedel, w których zaprezentował różnice między epoką kamienia, brązu i żelaza. W 1843 roku badał dolmen w Stöckheim (Altmarkkreis Salzwedel, Saksonia-Anhalt). Jego działalność nie znalazła jednak kontynuatorów i Danneil porzucił archeologię.
Wielkie znaczenie dla jego małej ojczyzny, tj. Altamark, miało założone przez niego w 1836 roku Altmärkischer Verein für Vaterländische Geschichte und Industrie. We wrześniu 1932 roku w Salzwedel otwarto muzeum jego imienia (Johann-Friedrich-Danneil-Museum), w skład którego weszły eksponaty gromadzone od początku istnienia Towarzystwa.
Znaczek: Komory 1963
Komory, Mi 1963
(7.01.2009)
Znaczek: Gwinea 5511 Znaczek: Gwinea 5514
Gwinea, Mi 5511 i 5514
(25.05.2008)
William Buckland (1784–1856), angielski paleontolog, który w 1823 roku dokonał odkrycia prawie kompletnego (bez czaszki) szkieletu człowieka w wapiennej Jaskini Koziej (Goat's Cave) w kompleksie Paviland, na walijskim półwyspie Gower. Szkielet ten pokryty był warstwą ochry (hematytu), dlatego został nazwany Czerwoną Damą (Czerwoną Czarownicą, ang. Red Lady / Red Witch of Paviland).
Buckland początkowo prawidłowo zidentyfikował szkielet jako męski, dopiero później zrewidował ten pogląd, wnioskując na podstawie wyposażenia, że ma do czynienia z kobietą, a w dodatku z czarownicą. Wokół szkieletu znaleziono bowiem kilkadziesiąt pręcików z kości, zapewne wchodzących niegdyś w skład naszyjnika, które uznano za „czarodziejskie różdżki”, przedmiot w kształcie rozwidlonego języka węża i kawałek łopatki owcy (tej kości również przypisywano moc magiczną), a także naszyjnik z muszelek i ozdoby z kości słoniowej.
Ze względu na wystąpienie szkieletu łącznie ze szczątkami dużych, wymarłych ssaków i wyrobów z kości słoniowej W. Buckland uznał go początkowo za bardzo starożytny, „przeddyluwialny”, później jednak, jako kreacjonista, nie dopuszczając możliwości, by ludzie istnieli na tych terenach przed legendarnym biblijnym potopem, zaliczył go do okresu rzymskiego.
Obecnie zidentyfikowano szkielet jako należący do młodego (do 21 lat) mężczyzny, żyjącego ok. 29 tys. lat temu. Datowania wykonane w połowie XX w. dawały wynik ok. 18 tys. lat temu, późniejsze ok. 23 tys. Znaczne różnice w wynikach badań są skutkiem faktu, że po odkryciu szkielet był przechowywany przez ponad sto lat w warunkach, które zniekształciły materiał pobieranych próbek, dopiero do najnowszych badań pobrano próbki, na które wpływ wieloletniego przechowywania był stosunkowo najmniejszy.
Na początku XXI w. stwierdzono, że jadłospis zmarłego był bardziej urozmaicony, niż żyjących współcześnie z nim w Europie neandertalczyków. Około 10–20% białka pochodziło z ryb i owoców morza, gdy u neandertalczyków 100% białka pochodziło z mięsa zwierząt lądowych. Rezultat ten wskazuje na większe możliwości przystosowawcze człowieka niż neandertalczyka, co mogło mieć kluczowe znaczenie w przeżywalności obu gatunków w trudnych warunkach ostatniego zlodowacenia.
Zbiory: Znalezisko z Paviland trafiło do muzeum w Oxfordzie. Dopiero po niemal dwustu latach od odnalezienia, Walijczykom udało się w grudniu 2007 roku wypożyczyć na rok szkielet do muzeum w Cardiff. Poszukiwania prowadzone przez XIX i XX wiek w rejonie znaleziska Czerwonej Damy dostarczyły dalszych czterech tysięcy fragmentów krzemieni, kości i innych artefaktów, obecnie wystawianych w muzeach w pobliskim Swansea i Cardiff.
Kasownik: Abbeville, 28.09.1988 Kasownik: Abbeville, 15.10.1988 Kasownik: Abbeville, 8.10.1988
Abbeville, Francja
(28.09.1988, 8.10.1988 i 15.10.1988)
Jacques Boucher de Crèvecœur de Perthes (1788–1868), pracownik ceł, erudyta, autor esejów, poeta, komediopisarz i nowelista, a także zamiłowany zbieracz i archeolog-samouk. Zebrał ważną kolekcję narzędzi kamiennych, łupanych i gładzonych. W 1837 r. odkrył w aluwiach Sommy poziom, gdzie współwystępowały szczątki wymarłych wielkich ssaków i narzędzia krzemienne (obecnie w zbiorach Muzeum w Abbeville), które zinterpretował jako pozostałości człowieka przedpotopowego. Tę bulwersującą na owe czasy hipotezę przedstawił w opublikowanym po 10 latach badań trzytomowym dziele „Antiquités celtiques et antédiluviennes” (1847–1860 r.), w których starał się udowodnić odległą starożytność człowieka. Jego poglądy były ostro zwalczane, lecz w 1859 r. liczni naukowcy angielscy, na czele z Charlesem Lyellem, przekonani wynikami badań w Abbeville, poparli go w zdecydowany sposób.
Jego interpretacje stratygraficzne wykazywały wiele dojrzałości, choć dając upust wyobraźni wiele stron poświęcił symbolicznej interpretacji wytworów krzemiennych. Jednym z najciekawszych badanych przez niego stanowisk było obozowisko łowców dzikich koni z okresu górnego paleolitu w Solutré-Pouilly. Prahistoria zawdzięcza mu też pierwszy podział epoki kamienia na czasy przedpotopowe (paleolit) i celtyckie (neolit). Zmarł w 1868 r. w Abbeville.
Kasownik: Oviedo, 12.11.1997
Oviedo, Hiszpania
(12.11.1997)
Sir Charles Lyell (1797–1875), geolog angielski. Był reformatorem nowoczesnej geologii, którą oparł na zasadzie aktualizmu geologicznego, odrzucając katastrofizm i ugruntowując pogląd o niezmiernie długim czasie trwania okresów geologicznych. Zasadę tę rozwinął i uzasadnił w swoim podstawowym dziele „The Principles of Geology” (1830–1833). W 1840 roku wysunął błędną teorię, według której wszystkie głazy narzutowe na Niżu Europejskim zostały przyniesione ze Skandynawii przez góry lodowe. Przeprowadził również podział trzeciorzędu na piętra, na podstawie danych paleontologicznych.
W 1859 r. oświadczył publicznie, że znaleziska znad Sommy Bouchera de Perthesa nie pozostawiają wątpliwości — człowiek żył współcześnie z wymarłymi zwierzętami: mamutami, nosorożcami, bizonami i reniferami. Z tego względu rok 1859 uważany jest czas powstania nowej nauki — prehistorii/prahistorii.
Kasownik: Seissan, 31.07.1971
Seissan, Francja
(31.07.1971)
Kasownik: Aurignac, 9.04.1969 Kasownik: Aurignac, 19.03.1971 Kasownik: Aurignac, 5.07.1993
Aurignac, Francja
(9.04,1969, 19.03.1971 i 5.07.1993)
Édouard Lartet (1801–1871), francuski adwokat spędzający wolny czas na badaniach kopalnych szczątków kostnych, obficie występujących w rejonie gdzie zamieszkiwał, uległ wpływom idei Georgesa Cuviera. W 1834 r. prace na bogatym stanowisku trzeciorzędowym w Sansan (dep. Gers) doprowadziły go do odkrycia szczątków kopalnej małpy, którą nazwał pliopitekiem. Znalezisko to osłabiło pogląd Cuviera o bardzo późnym pojawieniu się małp i człowieka. Pozwoliło to ukierunkować badania, które doprowadziły do wyodrębnienia nowej gałęzi paleontologii — antropologii, zajmującej się człowiekiem, której Lartet stał się twórcą.
W 1850 r. osiedlił się w Paryżu, gdzie całkowicie poświęcił się badaniom. W 1860 r. przedstawił w Akademii wyniki swoich prac wykopaliskowych w jaskini Aurignac (dep. Haute Garonne) w referacie „Sur l'ancienneté géologique de l'espèce humaine dans l'Europe occidentale” (O starożytności geologicznej rodzaju ludzkiego w zachodniej Europie). Rok później zaproponował nową klasyfikację czasów prahistorycznych opartą na zmienności ssaków, których szczątki charakteryzują poszczególne okresy. Jako pierwszy dokonał periodyzacji paleolitu. Na podstawie kryteriów paleontologicznych i zmianom w wyglądzie artefaktów podzielił go na cztery fazy. Wykopaliska prowadzone od 1864 r. wraz z Anglikiem Christy doprowadziły do poznania licznych stanowisk paleolitycznych w dolinie rzeki Vézère. W 1869 r. przyznano Lartetowi katedrę paleontologii w Muséum national d'histoire naturelle, jednak śmierć (zmarł w Seissan, dep. Gers) nie pozwoliła mu zainaugurować wykładów.
W Aurignac (dep. Haute Garonne, reg. Midi Pyrénées) znajduje się jaskinia, odkryta w 1852 roku przez Jean-Baptiste Bonnemaison. Od 1860 r. prowadził w niej prace Édouard Lartet. Jaskinia była zamieszkała przez ludność kultury oryniackiej (stanowisko eponimiczne dla tej kultury), a w eneolicie służyła jako miejsce składania zmarłych. W 1962 roku w Aurignac otwarte zostało Musée de la Préhistoire d'Aurignac.
Znaczek: Dania 581 Znaczek: Dania 582
Dania, Mi 581–582
(27.02.1975)
Fryderyk VII (1808–1863), król Danii od 1848 roku, był zapalonym antykwariuszem zainteresowanym pradziejami Danii. P. V. Glob, znany duński archeolog, stwierdził, że przyczynił się on bardziej niż ktokolwiek inny do wzbudzenia szerokiego zainteresowania duńskimi pamiątkami przeszłości. W obecności Fryderyka VII został m.in. otwarty i zbadany dolmen w Hammer koło Kopenhagi. Król jest też autorem kilkunastostronicowej książeczki poświęconej rekonstrukcji metod wznoszenia grobowców megalitycznych, wydanej w Kopenhadze w 1857 roku pt. „Sur la construction des salles dites des géants”.
Kasownik: Imola, 18.11.1977
Imola, Włochy
(18.11.1977)
Giuseppe Scarabelli (1820–1905) interesował się geologią, archeologią, paleontologią i innymi naukami przyrodniczymi. Jego publikacja z 1850 roku na temat kamiennych narzędzi znalezionych w okolicach Imoli (np. Monte Castellaccio) uważana jest za początek włoskiej archeologii pradziejowej, a jego zbiory stały się początkiem Museo Archeologico Naturalistico „Giuseppe Scarabelli” di Imola.
Marcelino Sanz de Sautuola (1831–1888), hiszpański prawnik i miłośnik archeologii. Przez kilka lat prowadził badania wykopaliskowe w odkrytej w 1868 roku przez myśliwego Modesto Cubillas Péreza jaskini Altamira koło Santillana del Mar (prow. i wsp. Kantabria). Jednak dopiero w 1879 roku dostrzegł, przy pomocy swojej 9-letniej córki Marii, na stropie jaskini malowidła (na drugim planie znaczka: fragment dekoracji ze stropu Wielkiej Sali Obrazowej), których wcześniej nikt nie zauważył — było to pierwsze odkrycie paleolitycznych malowideł jaskiniowych. Ich autentyczność została jednak uznana powszechnie dopiero 20 lat później.
W lewym dolnym narożniku znaczku pokazano także fragment poroża (dł. 10,8 cm, szer. 3,2 cm) z częściowo zachowanym rytem przedstawiającym dwa idące renifery, znaleziony w Abri Morin (warstwa A III) koło Pessac-sur-Dordogne (dep. Gironde, reg. Akwitania), pochodzący z VI fazy kultury magdaleńskiej.
Gwinea, Mi 8758
(30.08.2011)
Znaczek: Węgry 1406
Węgry, Mi 1406 i 1683
(5.12.1954 i 25.06.1960)
Ottó Herman (1835–1914), przyrodnik, ornitolog, etnograf i archeolog, nazywny ostatnim węgierskim człowiekiem renesansu, który zainicjował pierwsze poszukiwania śladów pradziejowych ludzi w Górach Bukowych, m.in. w jaskini Szeleta
Walczył też ochotniczo po polskiej stronie w powstaniu styczniowym.
Znaczek_D: Szwecja 302 D Znaczek: Szwecja 302 A Znaczek: Szwecja 303 A Kasownik: Stockholm, 9.09.1943
Sztokholm, Szwecja
(9.09.1943)
Zeszycik znaczkowy: Szwecja MH 67
Szwecja, Mi 302 A, D
i 303 A
oraz zeszycik MH 67
(9.09.1943)
Oscar Montelius (1843–1921), szwedzki archeolog, profesor muzeum historycznego w Sztokholmie. Na podstawie opracowanej przez siebie metody typologii wytworów brązowych i żelaznych przedstawił propozycję chronologii względnej epok brązu i żelaza w Europie. W 1873 roku zaproponował pierwszy podział skandynawskich grobowców megalitycznych. W roku 1881 zbadał grobowiec korytarzowy znajdujący się koło plebanii w Eldsberga (gm. Halmstadt, reg. Halland), opublikował też pierwsze wizerunki dolmenu Håga koło Hagån (gm. Stala, gm. Orust, reg. Västra Götaland). W 1917 roku, rozważając funkcję monumentalnego grobu łodziowatego „Ales stenar” koło Kåseberga (gm. Valleberga, reg. Skania), wysunął teorię, że był to zbiorowy pomnik Wikingów, którzy zginęli w zamorskich wyprawach zdobywczych.
Jego grób znajdujący się na Cmentarzu Północnym (Norra begravningsplatsen) w podsztokholmskim mieście Solna, ma kształt dolmenu przykrytego ziemnym nasypem.
Znaczek: Polska 4231
Polska, Mi 4231 = Fi 4081 (20.02.2006)
Kasownik: Tykocin, 3.11.1985
Tykocin (3.11.1985)
Nr 85323 wg katalogu A. Myślickiego
Kasownik: Siedlce 1, 10.09.2010
Siedlce 1 (10.09.2010)
Zygmunt Gloger (1845–1910), etnograf, archeolog i historyk. Organizator i prezes Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego oraz Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości.
Urodził się w 3 listopada 1845 roku w Kamionce w pow. łomżyńskim. Kultem „rzeczy starożytnych” zaraził się od swego ojca i już jako kilkunastoletni chłopiec szkicował zabytki starej architektury znajdujące się w najbliższej okolicy rodzinnego domu. Studiował w Warszawskiej Szkole Głównej, a później także w Krakowie na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jego zainteresowania etnograficzne z cała mocą ujawniły się podczas studiów. W roku 1867 pojawiły się w gazetach pierwsze artykuły Glogera, a on sam wyruszył na pierwsze wyprawy archeologiczne do Grodna i w okolice Płocka. W 1870 roku Z. Gloger zaczął prace w Komisji Historycznej przy Towarzystwie Naukowym Krakowskim. Kilkakrotnie wybierał się na wyprawy wzdłuż rzek: Niemna, Wisły, Bugu i Biebrzy w poszukiwaniu pamiątek archeologicznych. Coraz więcej podróżuje, coraz więcej pracuje i coraz więcej pisze i to już nie tylko artykuły do różnych pism, ale także własne książki. W 1884 roku, po śmierci ojca, obejmuje majątek w Jerzewie. Tu powstają kolejne jego publikacje „Słownik gwary ludowej w okręgu tykocińskim”, „Dumy i pieśni”, „110 śpiewów z ust ludu” czy „Skarbiec strzechy naszej”. W 1900 r. Gloger wydaje trzy duże dzieła: „Rok polski”, „Geografia historyczna ziem dawnej Polski” i pierwszy tom „Encyklopedii staropolskiej ilustrowanej”. Najwięcej czasu i pieniędzy pochłaniał Glogerowi zajmowała praca nad encyklopedią. W zamierzeniu autora miało to być wydanie kilkunastotomowe w efekcie zakończyło się na czterech tomach. W 1906 roku Gloger tworzy dwa nowe towarzystwa: Opieki nad Zabytkami Przeszłości i Polskie Towarzystwo Krajoznawcze. Zmarł po ciężkiej chorobie w Warszawie 15 sierpnia 1910 roku.

Wybrane publikacje archeologiczne Z. Glogera z „Wiadomości Archeologicznych”:
  • Osady nad Niemnem i na Podlasiu z czasów użytku krzemienia, t. 1: 1873, s. 97–124.
  • Osady z czasów użytku krzemienia, pod Kobylinem, Zambrzycami i Zalesiem, t. 3: 1876, s. 115–119.
  • Osady z czasów użytku krzemienia, pod Sieniawą, Szczakową i Borkiem Falęckim, t. 3: 1876, s. 120–124.
  • Wołyń i wykopaliska moszczanickie ze zbioru ś. p. Ludwika Pawłowskiego, t. 4: 1882, s. 80–97.
Znaczek: Rumunia 5997 Całostka Cp: Rumunia Całostka Ck: Rumunia
Rumunia, Mi 5997
(4.11.2005)

Rumunia, całostki
Cp (2004 r.)
i Ck (2001 r.)
Dimitrie C. Butculescu (1845–1916), polityk, archeolog i filantrop. Był członkiem-założycielem, członkiem honorowym, honorowym prezesem lub prezesem 39 (!) stowarzyszeń naukowych, 13 kulturalnych (m.in. w 1891 r. założył Rumuńskie Towarzystwo Filatelistyczne, dzięki czemu jego podobizna uwieczniona jest na wielu rumuńskich znaczkach i całostkach) i 9 międzynarodowych. Jako archeolog zajmował się m.in. badaniami nad neolitycznymi kulturami Gumelnita i Cucuteni. W latach 1885–1887 prowadził badania wykopaliskowe słynnej osady w Cucuteni, którą w 1884 r. odkrył Teodor T. Burada, nauczyciel z Iaşi.
Julien Étienne Léopold Sacaze (1847–1889), francuski prawnik oraz archeolog-amator specjalizujący się w pradziejach Pirenejów. Współpracował z naukowcami z Tuluzy, a w szczególności z Édouardem Piette (1827–1906) w trakcie jego badań wykopaliskowych.
Bagnères-de-Luchon, Francja
(8–9.07.1972)
Johann Krahuletz (1848–1928), czeskiego pochodzenia austriacki geolog, pionier archeologii prehistorycznej i etnograf. Pracował jako rusznikarz oraz inspektor miar i wag, a wolny czas poświęcał na prace badawcze i opracowywanie swoich zbiorów. Od najmłodszych lat uczestniczył w badaniach terenowych finansowanych przez Candidusa Ponza, a naukę ukończył u wiedeńskiego archeologa, Matthäusa Mucha. J. Krahuletz swoją kolekcję rozpoczął gromadzić w 1877 roku. Rezultatem działania założonego w 1899 roku Krahuletz-Gesellschaft było utworzenie w 1902 roku w Eggenburg muzeum.
Eggenburg, Austria
(5.04.1998)
Manwel (znany też jako Manuel, ale jego właściwe imię to Emmanuel) Magri (1851−1907) jezuita, pionier maltańskiej etnografii i archeologii. W latach 1903–1906 przeprowadził pierwsze badania archeologiczne w hypogeum w Ħal Saflieni. Opublikował również wyniki badań wykopaliskowych świątyni Xewkija na wyspie Gozo.
Malta, Mi 1553
(29.12.2007)
Całostka Cp: Portugalia
Portugalia, całostka Cp
(7.07.2008)
Znaczek: Portugalia 1020
Portugalia, Mi 1020
(1.12.1966)
Kasownik: Lisboa, 7.07.2008
Lizbona, Portugalia
(7.07.2008)
Blok: Portugalia 3678 w bloku 324
Portugalia, Mi 3678 w bl. 324
(21.09.2011)
José Leite de Vasconcelos Cardoso Pereira de Melo (1858–1941), portugalski etnograf, filolog i archeolog, nazywany ojcem portugalskiej archeologii. Zbadał i opublikował wiele stanowisk archeologicznych z terenu Portugalii, m.in. w 1896 roku dolmen Anta da Matança (gm. Fornos de Algodres, dystr. Guarda). Ten stosunkowo niewielki obiekt składa się z 9 kamieni nośnych i jednego kamienia stropowego. Wewnątrz J. Leite de Vasconcelos znalazł groty strzał, kamienne paciorki, fragmenty ceramiki i antropomorficzną figurkę wyciętą z łupku. Materiały te przekazał do założonego przez siebie w 1893 r. Museu Etnográfico Portugues w Lizbonie, obecnie noszącego oficjalną nazwę Museu Nacional de Arqueologia do Dr. Leite de Vasconcelos.
Kasownik: Almería, 14–16.02.1986
Almería, Hiszpania
(14–16.02.1986)
Luís (właściwie Louis) Siret (1860–1934), belgijski inżynier-górnik i archeolog, odkrywca kultury Argar z wczesnej epoki brązu. Prowadził też prace wykopaliskowe w Cuevas de Zájara — dwóch naturalnych schronach skalnych koło miasta Cuevas del Almanzora (prow. Almería, wsp. Andaluzja).
W jaskini Zájara I stwierdzono osadnictwo środkowopaleolitycznej kultury mustierskiej (to najstarsze stanowisko archeologiczne na terenie prowincji Almería), natomiast Zájara II została zamieszkana dopiero przez ludność kultury graweckiej (dawniej określanej mianem perigordzkiej). W czasie ostatnich badań w latach 1987 i 1990 w jaskiniach tych odkryto także ceramikę neolityczną i eneolityczną.
Zbiory: Museo de Almería, Almería (nr inw. paleolit: CE 5428, 9887, 9889, 9892−9893, 9901−9902, 9907, 9911−9913, neolit: DJ 83052−83053).
Znaczek: Malta 287
Malta, Mi 287
(14.04.1964)
Całostka Cp: Malta P 33
Malta, Mi P 33
(5.05.1994)
Sir Temistokles Żammit / Zammit (1864–1935), maltański archeolog i historyk, profesor chemii, lekarz, naukowiec i pisarz. Był rektorem Royal University of Malta (1920–1926) i pierwszym dyrektorem Narodowego Muzeum Archeologicznego w Valletta.
Po ukończeniu studiów medycznych na Uniwersytecie Maltańskim specjalizował się w badaniach bakteriologicznych w Londynie i Paryżu. W 1905 r. odkrył, że ludzie mogą się zarazić brucelozą (gorączką maltańską) pijąc mleko chorych zwierząt, co przyczyniło się do wyeliminowania tej choroby, za co otrzymał tytuł szlachecki.
Żammit był autorem licznych dzieł w języku maltańskim, otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu w Oxfordzie. Opublikował też wiele prac archeologicznych, m.in. „Malta: The Islands and their History” (1929), „The Prehistoric Temples of Ħal Tarxien” (1929), „The Neolithic Ħal Saflieni Hypogeum” (1931), w których wykorzystał wyniki badanych przez siebie stanowisk archeologicznych: hypogeum Ħal Saflieni i świątyń w Tarxien, Ħaġar Qim i Mnajdra.
W Narodowym Muzeum Archeologicznym w Valletta znajduje się stała wystawa upamiętniająca dokonania T. Żammita. Jego imię nosi główna aula Uniwersytetu Maltańskiego, a jego podobiznę umieszczono na wybitej w 1973 r. maltańskiej monecie o nominale 1 funta.
Na znaczku, poniżej portretu T. Żammita, znajduje się ozdobiona czterema spiralami płyta kamienna z lewego (patrząc od strony wejścia) „ołtarza” wewnątrz drugiej pary apsyd środkowej świątyni w Tarxien (ta sama, co na znaczku Malta Mi 360).
Zbiory: Mużew Nazzjonali ta' l-Arkeoloġija (National Museum of Archaeology), Valletta.
Znaczek: Polska Mi 1527 = 1379
Polska, Mi 1527 = Fi 1379
(21.09.1964)
Znaczek: Polska Mi 459 B = 424 A
Polska, Mi 459 B = Fi 424 A
(30.04.1947)
Stefan Żeromski (1864–1925), znany jako prozaik, publicysta, dramaturg, ale także i… amator-archeolog!
Jesienią 1907 r. S. Żeromski rozkopał w Nałęczowie pow. puławski, obok drogi do stacji kolejki wąskotorowej Wąwolnica, trzy groby (oznaczone potem numerami VI–VIII) ludności kultury pucharów lejkowatych. W czerwcu następnego roku dalsze badania na tym samym cmentarzysku, za namową S. Że­rom­skiego, prowadził Marian Wawrzeniecki (1863–1943), malarz, rysownik, historyk sztuki i archeolog, który odkrył kolejnych pięć grobów (I–V).
Cmentarzysko to znajduje się na największym wzniesieniu płaskowzgórza zwanego przez miejscową ludność „Ciupel” lub „Cypel”, na płn.-zach. od rzeki Bystrej, i zajmowało ok. 360 m2. Wszystkie groby rozkopane przez S. Żeromskiego były obudowane kamieniami wapiennymi, a w jednym znajdowały się dwa naczynia typowe dla tej kultury archeologicznej: amfora i flasza z kryzą.
Jednym z tych, którzy prawie całe swoje życie poświęcili badaniom sztuki paleolitycznej był Henri Édouard Prosper Breuil (1877–1961), ksiądz i prahistoryk francuski, najczęściej nazywany po prostu abbé Breuil lub nawet „papieżem francuskiej prahistorii”. Już w 1896 roku uczestniczył w wykopaliskach w Campigny, a następnym roku, podczas podróży naukowej do Périgord i w Pireneje zapoznał się ze zbiorami paleolitycznymi E. Piette'ego.
W 1900 roku został wyświęcony na księdza. Rok później odkrył z L. Capitanem i D. Peyrony ryty naścienne w jaskini les Combarelles. Wykonał odrysy dzieł naskalnych z tej jaskini, a później w jaskini Font-de-Gaume. Zajmował się przedstawieniami w Marsoulas i odnalezionych m.in. w jaskiniach Chauvet, Lascaux i Altamirze. Brał też udział w różnych wykopaliskach w Dordonii, zwłaszcza w Laugerie-Haute i Teyjat. Sława jego pierwszych prac przyczyniała się do nominacji Breuila na prywatnego docenta na uniwersytecie we Fryburgu.
Dokonał wówczas rewizji stratygrafii serii stanowisk górnego paleolitu i w 1906 roku umieścił okres oryniacki na jego właściwym miejscu w chronologii. W 1910 roku został powołany do Institut de Paléontologie Humaine w Paryżu, gdzie wykładał etnografię prahistoryczną. Po I wojnie światowej zainteresował się głównie dolnym paleolitem i zdefiniował kolejno kultury: abwilską, lewaluaską, klaktońską i tajacką. W 1929 utworzono dla niego pierwszą katedrę prahistorii w College de France (którą kierował do 1947 roku), a 9 lat później został członkiem Institut de France. Od początku XX wieku nie było prawie odkryć, do przy których nie proszono by o jego uczestnictwo. Podróżował do Europy Środkowej, Anglii, Chin, jeździł też do Etiopii i Somalii z P. Teilhard de Chardinem.
Począwszy od 1940 roku poświęcił 17 miesięcy na badania terasów nadmorskich w Portugalii. W latach 1942–1951 objechał południową Afrykę dla zbadania tamtejszych przemysłów i dokonania całościowej analizy sztuki południowej. Poznawanie sztuki prahistorycznej stało się najważniejszą częścią działalności Breuila. Kierował inwentaryzacją najważniejszych zdobionych jaskiń paleolitycznych Francji i Hiszpanii. W pracy Quatre Cents Siecles d'art pariétal (1952) przedstawił panoramę sztuki franko-kantabryjskiej. W sumie opublikował ok. 2000 prac naukowych.
Francja, Mi 2050
(15.10.1975)
Znaczek: Rumunia 2071 Kasownik: Constanţa, 10.10.1982 Całostka Ck: Rumunia P 385
Rumunia, Mi 2071
(20.07.1962)

Constanţa, Rumunia
(10.10.1982)
Kasownik: Alba Iulia, 1.12.1998
Alba Iulia, Rumunia
(1.12.1998)
Vasile Pârvan/Pîrvan (1882–1927), archeolog, historyk i epigrafik, profesor Uniwersytetu w Bukareszcie i członek Akademii Rumuńskiej, uważany za ojca rumuńskiej archeologii. Jego zainteresowania koncentrowały się na studiach nad cywilizacją grecko-rzymską. Prowadził badania wykopaliskowe na wielu stanowiskach, m.in. w Histrii i nad Tropaeum Traiani, opublikował liczne prace poświęcone Getom i Dakom, a także roli Scytów i Celtów w rozwoju kultury Geto-Daków, ale także już w 1922 r. po raz pierwszy podał informacje o osadzie w Gumelniţa, stanowisku eponimicznym dla ważnej kultury neolitycznej występującej (ok. 4400–3500 BC) na terenie wschodnich Bałkanów i w rejonie dolnego dorzecza Dunaju.
Kasownik: Poznań 9, 2.12.1985
Poznań 9 (2.12.1985)
Nr 85356 wg katalogu A. Myślickiego
Józef Kostrzewski (ur. 1885 w Węglewie, zmarł w 1969 r. w Poznaniu), archeolog i muzeolog. Studiował archeologię (1909–1914), m.in. w Berlinie. Od 1914 roku był pracownikiem Muzeum im. Mielżyńskich w Poznaniu, a następnie (1923–1958) kierownikiem kolejnych instytucji przechowujących zbiory tego Muzeum, w tym (od 1950) Muzeum Archeologicznego w Poznaniu. W 1919 był współorganizatorem, a następnie profesorem Uniwersytetu w Poznaniu oraz (1919–1939, 1945–1950 i 1956–1960) kierownikiem tamtejszego Instytutu Prehistorycznego (w latach 1950–1956 na przymusowej emeryturze). Od 1928 był członkiem PAU, od 1952 PAN.
Założył i redagował „Przegląd Archeologiczny” (1919–1969), „Z Otchłani Wieków” (1926–1969), „Fontes Praehistorici” (1950–1959). Był założycielem (1920) i prezesem (1946–1953) Polskiego Towarzystwa Prehistorycznego, a następnie Polskiego Towarzystwa Archeologicznego (1953–1969). Wybitny badacz, bardzo aktywny w wielu dziedzinach archeologii, wywarł poważny wpływ na powstanie nowoczesnej archeologii w Polsce.
Prowadził liczne badania wykopaliskowe (poza Biskupinem także na stanowiskach neolitycznych: Rzucewo koło Pucka, Wiórek i Luboń koło Poznania, Szlachcin koło Środy Wlkp.). Usystematyzował wiedzę dotyczącą zarówno poszczególnych epok (zwłaszcza brązu, okresu lateńskiego i wczesnego średniowiecza), jak i obszarów, m.in. Wielkopolski, Śląska, Pomorza. Był najwybitniejszym przedstawicielem koncepcji autochtonistycznej, zakładającej obecność Słowian na ziemiach polskich jeszcze przed okresem wczesnego średniowiecza, a za najstarszą kulturę prasłowiańską uważał kulturę przedłużycką.
Był autorem ponad 700 prac naukowych, m.in.: Wielkopolska w czasach przedhistorycznych (1913), Prehistoria ziem polskich (wraz z R. Jakimowiczem i S. Krukowskim, 1939), Kultura prapolska (1947), Zagadnienie ciągłości zaludnienia ziem polskich w pradziejach (1961), Pradzieje Polski (wraz z W. Chmielewskim i K. Jażdżewskim, 1965).
José Miguel de Barandiarán (1889–1991), baskijski ksiądz, historyk, antropolog i językoznawca, wybitny badacz kultury baskijskiej. Odkrył, zbadał i opisał wiele malowideł naskalnych z jaskiń w prowincji Vizcaya, m.in. Atxuri (1960 r.), Goikolau (1962 r.) i Altxerri (wszystkie w prow. Vizcaya / bask. Bizkaia, wsp. Kraj Basków), a także zainwentaryzował i badał wykopaliskowo liczne grobowce megalityczne.
Basauri, Hiszpania
(23.10.1992)
Kasownik: Chişinău, 1.07.2012
Kiszyniów, Mołdawia
(1.07.2012)
Całostka Ck: Mołdawia
Mołdawia
(1.07.2012)
Nicolae N. Moroşan (1902–1944), geolog, paleontolog i archeolog.
Od połowy 20. lat XX wieku działał na terenie Besarabii. Już jako student prowadził prace wykopaliskowe w jaskini Stinca-Ripiceni na prawym brzegu Prutu. W 1926 roku odkrył pierwsze stanowisko paleolityczne na terenie Besarabii — „Ripa lui Toader Marcu” w Viisoara (rej. Edineţ). Po opublikowaniu wyników swych badań nad Prutem i Dniestrem otrzymał stypendium doktorskie w Instytucie Antropologii Człowieka w Paryżu. Na stanowisku „In Ponoare” w Cuconeştii Vechi (rej. Edineţ) odkrył piękne bifacjalne ostrze paleolityczne (na ilustracji całostki), na którego kanwie zaprezentował w 1933 roku na VII Międzynarodowym Kongresie Nauk Historycznych w Warszawie referat o kulturze solutrejskiej w rejonie karpackim. Po zajęciu Besarabii przez ZSRR w 1940 roku N. Moroşan objął katedrę geologii na Wydziale Geografii Instytutu Pedagogicznego „Ion Creanga” w Kiszyniowie i został dyrektorem Muzeum Etnograficznego (obecnie Muzeul Naţional de Etnografie şi Istorie Naturală a Moldovei). Później został przymusowo przeniesiony do Tomska. Zginął tragicznie w Moskwie, zapewne zamordowany przez NKWD, które następnie upozorowało jego samobójstwo.
Znaczek: Cypr 1316
Cypr, Mi 1316
(4.02.2015)
Porphyrios Dikaios (1904–1971), wybitny archeolog cypryjski, kurator muzeum Cypru w latach 1931–1960. Opublikował wiele prac opartych na wynikach badań wykopaliskowych, w tym czterotomowe dzieło poświęcone starożytnemu miastu Enkomi (XVI–XII w. p.n.e.), wydane w Niemczech w latach 1969–1971.
Prowadził badania na wielu stanowiskach archeologicznych, z których najważniejszymi były osady neolityczne w Hoirokoitía (Χοιροκοιτία), badana przez niego przez 6 sezonów w latach 1934−1946, oraz w Kalavasós-Ténta (Καλαβασός-Τέντα), gdzie rozpoczął prace w 1947 roku.
W tle znaczka i na fragmencie marginesu arkusika znajduje się brązowy posąg (wys. 54,2 cm) boga w hełmie z rogami, z lewą ręką zgiętą w łokciu, a prawą wysuniętą przed siebie w geście błogosławieństwa, znaleziony w sanktuarium w Enkomi (okres późnocypryjski IIIC, 1150–1050 p.n.e.). Przedstawia on zapewne zapewne boga Nergala lub boga płodności i urodzaju, odpowiednika późniejszego Apollina Alasiotes. Zbiory: Archaeological Cyprus Museum, Nikozja (Lefkoşa).
Znaczek: Litwa 865
Litwa, Mi 865
(8.01.2005)
Jonas Puzinas (1905–1978), pierwszy litewski archeolog posiadający wykształcenie uniwersyteckie. Studiował na uniwersytetach w Kownie i Heidelbergu. W latach 1928–1930 pracował w Muzeum Miasta Kowna, a w 1934 roku został dyrektorem tegoż muzeum. W 1935 roku, zaraz po obronie doktoratu w Niemczech, ogłosił rekrutację na pierwsze na Litwie studia archeologiczne na uniwersytecie w Kownie. Na tym pierwszym roku studiowało pięć osób (m.in. Maria Gimbutas — światowej sławy archeolog zajmujący się pradziejami Europy Środkowej i Rimutė Rimantienė — najwybitniejsza znawczyni epoki kamienia na Litwie, która badała osadę w Šventoji). Był dyrektorem Działu Pradziejowego Muzeum Kultury w Kownie, w którym 16 lutego 1938 r. otworzył pierwszą wystawę archeologiczną. W 1940 r. przeniósł się na uniwersytet w Wilnie, gdzie w 1941 roku został profesorem i objął Katedrę Archeologii. W 1944 r. uciekł do Niemiec, gdzie od 1946 do 1949 roku pracował jako dyrektor Wydziału Litewskiego Uniwersytetu Bałtyckiego w Hamburgu. W 1949 roku wyemigrował do USA, gdzie brał udział w tworzeniu Encyklopedii Litewskiej (Boston Lithuanian Encyclopedia). J. Puzinas doprowadził do rozpoczęcia pierwszych planowych badań archeologicznych na terenie Litwy, ustalenia litewskiej terminologii archeologicznej, usystematyzowania pozyskanych danych, organizowania wystaw naukowych, opracowania podstaw pradziejów Litwy, a także do wykształcenia wielu młodych adeptów archeologii.
W tle znaczka topór i motyka z poroża (lustrzane odbicie) kultury kundajskiej z miejscowości Kirsna oraz dwie bursztynowe figurki (obie w lustrzanym odbiciu) antropomorficzne (wys. 9,6 cm i 14,3 cm) kultury narwskiej z Juodkrantė (ok. 3000 BC).
Zbiory: Institut und Museum für Geologie und Paläontologie der Universitat Göttingen (nr inw. 58-002 i 58-001).
Całostka Ck: ZSRR U 543
ZSRR, Mi U 543
(1988)
Aleksej Pavlovič Okladnikov (Алексей Павлович Окладников, 1908–1981), rosyjski archeolog, historyk i etnograf, członek AN ZSRR od 1968 r., 8 kwietnia 1974 r. otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Bohater Pracy Socjalistycznej (1978 r.).
W 1938 r. znalazł w małej jaskini Teshik-Tash (ros. Тешик Таш, uzb. Teshik-Tosh, tj. Dziurawy Kamień) koło Bajsuntau (wilajet Surxondaryo, Uzbekistan), na wysokości ok. 1600 m n.p.m., liczący ok. 70 tys. lat grób, w którym złożono ok. 8–9-letnie dziecko neandertalskie. Jamę grobową otaczał krąg z 6 czaszek kozic syberyjskich z pionowo ustawionymi porożami. Było to wtedy najbardziej na wschód wysunięte znalezisko szczątków neandertalczyka.
W jaskini stwierdzono 5 poziomów kulturowych oddzielonych warstwami sterylnymi. We wszystkich poziomach występowały materiały krzemienne tej samej grupy mustierskiej z techniką lewaluaską oraz kości kozicy syberyjskiej. Najwyższy poziom kulturowy datowano metodą uranową na ok. 44 tys. lat temu.
Alojz Benac (1914–1992), archeolog zainteresowany szczególnie okresem neolitu. Prowadził prace wykopaliskowe i publikował materiały archeologiczne m.in. ze stanowisk osadowych i telli kultury Starčevo i Butmir w miejscowościach Nebo, Obre, Okolište i Raskršće.
Bośnia i Hercegowina, Mi 130
(5.05.1998)
Josep Mascaró Pasarius (1923–1996), archeolog i kartograf samouk. Opracował mapy Minorki i Majorki, a następnie zajął się badaniem zabytków megalitycznych na Balearach. Wyniki swych prac opublikował w licznych wydawnictwach, z których najważniejsze to „Els monuments megalítics de l'illa de Menorca” z 1958 roku, „Prehistoria de las Baleares” z 1968 r. i „Prehistòria de Menorca”, opublikowana w 1980 r.
Alaior, Hiszpania
(22.04.2005)

Archeolodzy — amatorzy i wolontariusze

Archeologię, tak jak każdą naukę, tworzą co prawda głównie wybitni naukowcy, ale nie można zapomnieć o pracy tysięcy pracowników fizycznych (u góry), w tym także wolontariuszy, tacy jak ci skauci przedstawieni (u dołu) podczas czyszczenia i inwentaryzacji znalezisk archeologicznych.
Guernsey, Mi 250
(28.04.1982)
Mołdawia, Mi 582
(8.05.2007)
Stefan Żeromski (1864–1925), prozaik, publicysta i dramaturg, jesienią 1907 roku rozkopał w Nałęczowie (pow. Puławy), obok drogi do stacji kolejki wąskotorowej Wąwolnica, trzy groby (oznaczone potem numerami VI–VIII) ludności kultury pucharów lejkowatych. W czerwcu następnego roku dalsze badania na tym samym cmentarzysku, za namową S. Żeromskiego, prowadził Marian Wawrzeniecki (1863–1943), malarz, rysownik, historyk sztuki i archeolog, który odkrył kolejnych pięć grobów (I–V).
Cmentarzysko znajduje się na największym wzniesieniu płaskowzgórza zwanego przez miejscową ludność „Ciupel” lub „Cypel” i położone jest na północny-zachód od rzeki Bystrej. Groby zajmowały ok. 360 m². Wszystkie groby rozkopane przez S. Żeromskiego były obudowane kamieniami wapiennymi, a w jednym znajdowały się dwa naczynia: amfora i flasza z kryzą.
Polska, Fi Cp 262 a i b
(30.10.1964)

Fizycy i chemicy

Znaczek: Gujana 7358
Gujana, Mi 7358
(12.02.2002)
Znaczek: Monako 2735
Monako, Mi 2735
(3.12.2004)
Znaczek: Saint Vincent 1889
Saint Vincent, Mi 1889
(25.11.1991)
Znaczek: Szwecja 1516
Szwecja, Mi 1516
(29.11.1988)

Kasownik: Turda 2, 27.12.2010
Turda 2, Rumunia
(27.12.2010)
Kasownik: Dej, 5.12.1998
Dej, Rumunia
(5.12.1998)
W treści datownika jest błąd. 17 grudnia 1998 roku mijała 90., a nie 80. rocznica urodzin W. F. Libby'ego!
Willard Frank Libby (1908–1980), profesor Uniwersytetu w Chicago (1945–1959) i w Los Angeles (od 1959). Prowadził badania promieniowania kosmicznego i opracował metodę datowania promieniotwórczego, tzw. radiowęglową (14C), zwaną też niekiedy „zegarem archeologicznym”, za co otrzymał w 1960 Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii.
Wprowadzona w 1949 r. metoda 14C (później udoskonalona przez wprowadzenie kalibracji i metody akceleratowej spektrometrii masowej, która znacznie zwiększyła precyzję datowania) miało ogromne znaczenie dla archeologii. Ostatecznie ustaliła ona chronologię kultur prahistorycznych oraz pozwoliła uściślić ustalenia chronologiczne dotyczące starożytności (Libby badał m.in. belki z pałacu syryjskiego z I tys. p.n.e., buty znalezione przy inkaskiej mumii, czy drewno z łodzi pogrzebowych faraonów IV dynastii). Mimo początkowego oporu ze strony niektórych uczonych metoda radiowęglowa szybko przyjęła się w archeologii i jest dziś najbardziej użytecznym i wiarygodnym typem datowania bezwzględnego. Dzięki Libby'emu archeolodzy otrzymali potężne narzędzie chronologiczne, którego dotąd nie posiadali.
Znaczek: Gwinea 4243
Gwinea, Mi 4243
(29.05.2009)
Znaczek: Francja 2533
Francja, Mi 2533
(22.02.1986)
Znaczek: Szwecja 567 A Znaczek: Szwecja 567 D
Szwecja, Mi 567 A i D
(10.12.1966)
Znaczek: Francja 4165
Francja, Mi 4165
(14.10.2006)
Kasownik: Meaux, 14.10.2006
Meaux, Francja
(14.10.2006)
Do postępu w badaniach nad sztuką jaskiniową przyczynił się znacznie Henri Moissan (1852–1907), chemik, laureat nagrody Nobla w 1906 roku. Opracował on metodę chemicznego datowania malowideł jaskiniowych poprzez analizę składników farb.

Astrofizycy

Znaczek: Chorwacja (Republika Serbskiej Krajiny) 62
Chorwacja (Republika Serbskiej Krajiny), Mi 62
(16.12.1996)
Znaczek: Jugosławia 3192
Jugosławia, Mi 3192
(23.03.2004)
Znaczek: Serbia 174
Serbia, Mi 174
(30.01.2007)
Znaczek: Jugosławia 1793
Jugosławia,
Mi 1793
(28.05.1979)
Znaczek: Bośnia i Hercegowina - Republika Serbska 303
Bośnia i Hercegowina (Republika
Serbska), Mi 1793
(28.05.1979)
Milutin Milanković / Милутин Миланковић (1879–1958), serbski geofizyk i astrofizyk, koncentrujący swe zainteresowania na zmianach klimatu i ich uwarunkowaniach. Był autorem teorii wyjaśniającej pojawienie się epoki lodowcowej. Jako pierwszy wskazał na przyczyny astronomiczne — zmianę położenia Ziemi wobec Słońca, spowodowaną nachyleniem osi ziemskiej, jej precesją i ekscentrycznością orbity. Opracowana przez niego krzywa promieniowania słonecznego wykazuje w okresie ostatnich 600 tys. lat co najmniej cztery minima, tzw. cykle Milankovićia, które powiązano z czterema zlodowaceniami alpejskimi: Günz, Mindel, Riss i Würm.

Geolodzy i speleolodzy

Znaczek: Francja 3488
Francja, Mi 3488
(16.09.2000)
Znaczek_2: Francja 3488
Znaczek z podwójnym drukiem skrótu RF oraz nominału podanego we frankach
Norbert Casteret (1897–1987), francuski speleolog, odkrywca i badacz wielu jaskiń w Pirenejach francuskich i w Hiszpanii. Przez pół wieku (1920–1970) był czołowym speleologiem Francji, prowadząc m.in. pionierskie eksploracje jaskiń francuskich samotnie nurkując na bezdechu.
Już w sierpniu 1922 roku badał jaskinię Montespan (dep. Haute-Garonne, u stóp francuskich Pirenejów). Aby sforsować wejście do jaskini przepłynął w zupełnych ciemnościach długi, pełen stalaktytów korytarz, nie znając ani jego długości, ani dokąd prowadzi. W następnym roku odkrył w tej jaskini naskalne rysunki z okresu magdaleńskiego oraz około 30 glinianych rzeźb o wysokości do 1 m. Najciekawszą jest figura niedźwiedzia (dł. 1,1 m, wys. 0,6 m), która zamiast głowy miała nasadzoną czaszkę tego zwierzęcia.
W 1928 roku Casteret znalazł ślady pobytu ludzi z okresu rzymskiego w Grotte de Girosp, a w 1933 opublikował swoją pierwszą książkę „Dix ans sous terre” (Dziesięć lat pod ziemią), w której zebrał wyniki swych prac z lat 1922–1933, m.in. przedstawił odkrycia z Montespan. W 1948 roku National Geographic Magazine opublikował jego niewielką pracę pt. „Lascaux Cave: Cradle of World Art”.